«Զանգեզուրի միջանցք» կոչվածի հիմնական նպատակը Իրանի եւ Ռուսաստանի տարածաշրջանային ազդեցության թուլացումն է. իրանագետ

«Իրավունքի» զրուցակիցն է Միջին Արեւելքի հարցերով փորձագետ, իրանագետ ՀԱՐՈՒԹ ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԸ:

— Ադրբեջանն իր միջազգային օդանավակայաններում կդադարեցնի վիզաներ տրամադրել Իրանի քաղաքացիներին: Ի՞նչ է սրանով ցանկանում հասկացնել Ադրբեջանն Իրանին:

— Սա նորություն չէ Իրան-Ադրբեջան հարաբերություններում, պարզապես, սրանք մանիպուլյացիոն լուրեր են, որովհետեւ ավելի շատ Ադրբեջանից են Իրան գնում, քան` Իրանից Ադրբեջան: Ժամանակին Ադրբեջան-Իրան հարաբերություններում եղել են քաղաքացիների հետ կապված ինչ-որ խնդիրներ, որտեղ Իրանը ադրբեջանական կողմին հայտարարել է, որ եթե այդ հարցը չլուծես, ես վիզային ռեժիմ կմտցնեմ կամ դեպորտ կանեմ Իրանից քո մարդկանց: Նման թեմաներ նախկինում եղել են, և կարծում եմ` հիմա Ադրբեջանը հակառակ քայլն է անում, նույն ձեւով է մոտենում Իրանին, բայց այդ բոլորը ավելի շատ Իրանի դիրքորոշումը տարածաշրջանի հանդեպ մեղմացնելու նպատակով է: Մինչ այդ էլ  կար հարաբերությունների սրում, որի հիմնական նպատակն այն էր, որ Իրանին համոզեին «Ռաշտ-Աստարա» 162 կմ-նոց երկաթգիծը կառուցեր, բայց եղավ այնպես, որ Իրան-Ռուսաստան համատեղ ջանքերով են այդ երկաթգիծը կառուցելու: Այն «Հյուսիս-հարավի» երեք միջանցքներից մեկի հիմնական երկաթգիծն է, որն Ադրբեջանով է անցնելու: Իրանը մի 20 տարի կախված էր պահում ու չէր կառուցում դա, շատ բնական է, որ Ադրբեջանը ամեն մանիպուլյացիոն ձեւերի կդիմեր, որ Իրանը դա կառուցեր, որովհետեւ եթե դա կառուցի, արդեն Իրանի համար «Հյուսիս-հարավը» անցնելու է Ադրբեջանով: Գրեթե երկու տարի դրա մասին խոսում եմ, որ Հայաստանով դժվար անցնի այս պահին «Հյուսիս-հարավը», որովհետեւ այլ նպատակներ կան տարածաշրջանում, ու հիմա արդեն Իրան-Ռուսաստան համատեղ ջանքերով, բայց երկաթգիծը կառուցում են, իսկ հիմա տարածաշրջանի հետ կապված հերթական քայլերն է Ադրբեջանի կողմից, որ փորձի Իրանի նկատմամբ ճնշումներ բանացնի, տարածաշրջանում իր կոշտ դիրքորոշումն ավելի մեղմացնի, հատկապես թուրքական ալյանսի նկատմամբ: Էրդողանն էլ նույն բանը հայտարարեց, որ մեր հիմնական խնդիրը Իրանի հետ է, որովհետեւ Իրանը բազմիցս հայտարարել է, որ ինքը դեմ է տարածաշրջանում գեոպոլիտիկ բալանսը խախտվելուն, ոչ թե տարածքներ կամ միջանցքներ ստեղծելուն:

— Թուրքիայի նախագահը հայտարարել էր, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» Հայաստանի համար խնդիր չէ, այլ խնդիր է հենց Իրանի համար, մի՞թե երկու մահմեդական երկրների միջեւ կարող է ինչ-որ անհամաձայնություն կամ խոչընդոտ լինել:

— Միջազգային հարաբերությունների մեջ կրոնը ոչ մի դերակատարություն չունի, եթե այդպես լիներ, ժամանակին, երբ Ռուսաստանը Գրոզնին էր ռմբակոծում եւ որպես իսլամական տարածք` Իրանը այդ ժամանակ իսլամական կոնֆերանսի նախագահն էր, ոչ մի բան Ռուսաստանի դեմ չխոսեց: Սա որպես օրինակ եմ բերում, որ միջազգային հարաբերություններում կրոնը դերակատար չէ: Մենք մեր ժողովրդին սխալ աշխարհայացք չտանք, թե` որովհետեւ Ադրբեջանը շիա է, եւ Իրանն էլ շիա է, իրենք իրար հետ պետք է եղբայր լինեն: Ո՛չ, չկա նման բան, երկու մահմեդական երկիր` Իրանը եւ Իրաքը 8 տարի կատաղի պատերազմեցին իրար դեմ: Միջազգային հարաբերությունները հիմնականում պետական շահերի հետ է կապված, եւ Իրանը իր ազգային անվտանգության հայեցակարգում անգամ իր ամենակարեւոր սահմանը հայտարարում է, որ Հայաստանի սահմանն է, որը քրիստոնեական երկիր է, եւ դա նորություն չէ: Թող մեր ժողովուրդը սխալ չհասկանա, որ եթե Ադրբեջանը շիա է, Իրանը պետք է իրեն հովանավորի, ո՛չ, Իրանն ունի իր ազգային շահերը, որը կարող է խափանվել շիա-մահմեդական Ադրբեջանի միջոցով: Ռուսաստանն ու Ուկրաինան երկուսն էլ ուղղափառ եկեղեցու անդամներ են, բա ինչո՞ւ են պատերազմում միմյանց դեմ:

— Այդուհանդերձ, Իրանը կարո՞ղ է հակազդել «Զանգեզուրի միջանցքի» կյանքի կոչվելուն:

— Մինչ հիմա Իրանն է հակազդել այդ միջանցք կոչված ամեն ինչին: Իրանը դեմ չէ տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակմանը, բայց դա չպիտի լինի ինչ-որ այլ պետության դեմ: «Զանգեզուրի միջանցք» կոչվածի հիմնական նպատակը Իրանի եւ Ռուսաստանի տարածաշրջանային ազդեցության թուլացումն է, եւ դրա համար է, որ Իրանը կոնկրետ դեմ է դրան, բայց եթե նույն ճանապարհներից դեպի հարավ, դեպի հյուսիս, նաեւ օգտագործի Իրանը, Հայաստանը, այդ դեպքում այո՛, բոլոր կողմերն էլ կողմ են լինելու դրան: Մենք բազմիցս ասում ենք, բայց, ցավոք, Հայաստանում նաեւ որոշ լրատվամիջոցներ փորձում են այլ կերպ ներկայացնել ժողովորդին.  դա ՆԱՏՕ-ի եւ թուրանական միջանցք է եւ ոչ մի կապ չունի Ռուսաստանի ու Իրանի հետ, որ իրենք պետք է գան եւ համաձայնեն դրա հետ: Դա կատարվում է Իրանի եւ Ռուսաստանի դեմ եւ դրա համար է, որ հիմա երկուսն էլ դեմ են այդ միջանցք կոչվածին: Հայաստանը հիմա կարեւոր դերակատար չէ, ինքը ռեսուրսներ չունի` ոչ ասելու նման ճնշումներին, բայց ինքը որպես երկիր` պետք է կարողանա համագործակցել Իրանի եւ Ռուսաստանի հետ, որոնց շահերը համընկնում են: Մենք հակառակն ենք անում, այդ միջանցքը արևեւմտյան միջանցք է, որով նպատակ կա` սեպ խրելու Իրանի, Ռուսաստանի եւ Չինաստանի ցամաքային հարաբերության միջեւ: Թուրքիան փորձում է ամեն կերպ այնպես անել, որ միջին միջանցքը շահագործվի, այն անցնում է Միջին Ասիայի, թուրքական աշխարհին պատկանող կամ միությանը անդամ երկրների միջով, պարզապես խոչընդոտ են Տաջիկստանն ու Հայաստանը, բայց երկուսի հարցերն էլ լուծում են:

— Իսկ Իրանը կարո՞ղ է դերակատարում ունենալ  Հայաստանում անվտանգային հարցերի շուրջ կամ խոչընդոտել  լայնածավալ պատերազմի վերսկսմանը:

— Մինչեւ հիմա էլ է արել, ինչի՞ համար Ադրբեջանը բարձրացավ եւ փորձեց Ջերմուկից հարվածել հայկական կողմին, միայն մեկ պատճառով, որ Իրանի կրակահերթերից  հեռու լինի: Նույն ձեւով Ադրբեջանը օր առաջ փորձում է Նախիջեւանի ինքնավարությունը վերածել մարզի կարգավիճակի, որտեղ իրանական կողմը կամ Իրանին հարող բնակչությունը Նախիջեւանում չփորձեն որպես ինքնավար հանրապետություն դուրս գան Ադրբեջանի կազմից ու միանան Իրանին: Այդ մրցակցությունը կա, եւ դրա գլխավոր պատճառը Իրանն է ու Իրանի ցուցաբերած դիրքորոշումը տարածաշրջանում. այսօր Իրանը տարածաշրջանում փորձում է իր դերն ավելի ընդլայնել, ավելի հաստատել իր հիմքերը: Իրանի ուժը տարածաշրջանում մենք, ցավոք, որպես հարեւան, չենք հասկանում, որ կարողանանք օգտագործել ու պահպանել մեր անվտանգությունը:

Ս. ԱՍԱՏՐՅԱՆ