Ալիեւը պատրա՞ստ է մեծ ռիսկի գնալ` ներխուժելով Սյունիք

Օ­րերս հայ­տա­րա­րութ­յամբ էր հան­դես ե­կել Լեմ­կի­նի Ցե­ղաս­պա­նութ­յան կան­խար­գել­ման ինս­տի­տու­տը, թե ա­ռա­ջի­կա օ­րե­րին եւ շա­բաթ­նե­րին Ադր­բե­ջա­նի կող­մից Հա­յաս­տան ներ­խու­ժե­լու մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յուն կա: Ի­հար­կե, նման մտա­հո­գութ­յուն միշտ էլ կա, քա­նի դեռ Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պե­տի ա­թո­ռին Նի­կոլն է: Սա­կայն Լեմ­կի­նի ինս­տի­տու­տի ա­սած­նե­րը եւս չենք կա­րող զուտ մաս­նա­գի­տա­կան գնա­հա­տա­կան եւ ոչ թե՝ քա­ղա­քա­կան խաղ հա­մա­րել:

ՆՈՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ «ԲԱՅՂՈՒՇՈՒԹՅՈՒՆԸ»

Ի վեր­ջո, չմո­ռա­նանք. Լեմ­կի­նի ինս­տի­տու­տը թեեւ ցե­ղաս­պա­նութ­յան կան­խար­գել­ման հար­ցում ու­նի ո­րո­շա­կի հե­ղի­նա­կութ­յուն, ա­վե­լին, այդ կա­ռույ­ցը մի շարք փոր­ձա­գի­տա­կան գնա­հա­տա­կան­նե­րով հան­դես ե­կավ նաեւ ա­միս­ներ շա­րու­նակ ար­ցա­խա­հա­յութ­յան գլխին կախ­ված` ցե­ղաս­պա­նութ­յան վտան­գի հետ կապ­ված: Բայց փաստն այն է, որ այդ կա­ռույ­ցի զգու­շա­ցում­նե­րը՝ ուղղ­ված ինչ­պես Պետ­դե­պար­տա­մեն­տին, այն­պես էլ ա­րեւմտ­յան մի շարք լի­դեր­նե­րի, մնա­ցին ա­նար­ձա­գանք: Ըստ այդմ էլ, տա­րած­վեց նաեւ վար­կած, որ նման գնա­հա­տա­կան­նե­րը կա­րող են նաեւ ա­մե­րիկ­յան պատ­կան օ­ղակ­նե­րի հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յամբ «գե­ղե­ցիկ խաղ» լի­նել՝ գլո­բալ ռեակ­ցիա­յի ստուգ­ման հա­մար: Այ­սինքն, աս­վում է մի բան, եւ ե­թե պա­տաս­խան ռեակ­ցիան բա­րեն­պաստ է, ու­րեմն կա­րե­լի է գոր­ծել:

Ե­թե այս վար­կա­ծով ա­ռաջ­նորդ­վենք, ա­պա ադր­բե­ջա­նա­կան ներ­խուժ­ման այս հեր­թա­կան գնա­հա­տա­կա­նը եւս կա­րող է մի այդ­պի­սի ստուգ­ման մի­ջոց լի­նել: Հաշ­վի առ­նե­լով նաեւ մեկ այլ փաստ. դեռ վեր­ջերս էր, որ Ադր­բե­ջա­նի հնա­րա­վոր հար­ձակ­ման մա­սին խո­սեց նաեւ պետ­քար­տու­ղար Բ­լին­քե­նը, ո­րը շատ փոր­ձա­գետ­ներ հա­մա­րե­ցին Վա­շին­գտ­ոնի մե­ծա­գույն ցան­կութ­յուն՝ կով­կաս­յան տա­րած­քում նոր հրդեհ ա­ռա­ջաց­նե­լուն ուղղ­ված: Հե­տո ա­րա­գո­րեն ո­րո­շե­ցին սրբագ­րել Բ­լին­քե­նի խոս­քը, ո­րն էլ ա­վե­լի հաս­տա­տեց կաս­կած­նե­րը, թե՝ բա­րեն­պաստ ռեակ­ցիա չե­ղավ, եւ ԱՄՆ-ն փո­խեց ե­լե­ւէջ­նե­րը: Ու այս տե­սանկ­յու­նից նա­յե­լու դեպ­քում, թե­րեւս պա­տա­հա­կան չի կա­րող լի­նել նաեւ այն, որ այս նոր կան­խա­տես­ման պա­րա­գա­յում էլ պետ­քար­տու­ղա­րութ­յու­նը նա­խօ­րեին ար­ձա­գան­քեց, թե՝ ԱՄՆ-ն­ իր վճռա­կան ա­ջակ­ցութ­յունն է հայտ­նում Հա­յաս­տա­նի ինք­նիշ­խա­նութ­յանն ու տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յա­նը. «Մենք ընդգ­ծել ենք, որ այդ ինք­նիշ­խա­նութ­յան եւ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յան ցան­կա­ցած խախ­տում կբե­րի լուրջ հե­տե­ւանք­նե­րի։ Մենք պար­բե­րա­բար շեշ­տում ենք մեր ակն­կա­լիք­նե­րը, ինչ­պի­սին է ու­ժի կի­րառ­ման դեմ հոր­դո­րը, եւ շա­րու­նա­կա­բար հե­տե­ւում ի­րա­վի­ճա­կին։ Հա­յաս­տա­նը Միաց­յալ Նա­հանգ­նե­րի մտե­րիմ գոր­ծըն­կերն է ու բա­րե­կա­մը…»:

Բ­նա­կա­նա­բար, պետ­քար­տու­ղա­րութ­յան նման «ջեր­մե­ռանդ» տո­նայ­նութ­յու­նը մի շարք կոնկ­րետ հար­ցեր է ա­ռաջ քա­շում: Օ­րի­նակ, ար­ցա­խա­հա­յութ­յա­նը եւս նույն «ջեր­մե­ռան­դութ­յամբ» պաշտ­պա­նութ­յուն էին խոս­տա­նում եւ գո­նե մեկ քայլ ա­րե­ցի՞ն՝ ցե­ղաս­պա­նութ­յան կան­խար­գել­ման կամ Ադր­բե­ջա­նին պատ­ժե­լու ուղ­ղութ­յամբ: Այս ա­ռու­մով, օ­րի­նակ, ԱԺ «Պա­տիվ ու­նեմ» խմբակ­ցութ­յան քար­տու­ղար Տիգ­րան Աբ­րա­համ­յանն էլ է կոնկ­րետ հար­ցեր ա­ռաջ քա­շում. «Ե­թե ԱՄՆ-ն­ ան­կեղծ է իր գնա­հա­տա­կան­նե­րում, ա­պա պետք է բա­ցատ­րի, թե ինչ­պե՞ս ստաց­վեց, որ Ադր­բե­ջա­նի հա­մար ո­րե­ւէ հետ­եւանք չե­ղավ, երբ 2021-2022 թվա­կան­նե­րի ըն­թաց­քում խախ­տեց ՀՀ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յու­նը՝ տար­բեր ուղ­ղութ­յուն­նե­րով ներ­խու­ժեց ՀՀ տա­րածք ու այս պա­հին էլ շա­րու­նա­կում է դրանք օ­կու­պաց­ված պա­հել: Նույ­նը վե­րա­բե­րում է ու­ժի կի­րառ­ման վե­րա­բեր­յալ հոր­դոր­նե­րին, ո­րը որ­պես սկզբունք դրված էր նաեւ Ար­ցա­խի հար­ցի կար­գա­վոր­ման հիմ­քում, սա­կայն որ­եւէ հոր­դոր կամ զսպող մի­ջոց գոր­ծի չդրվեց, ու Ադր­բե­ջա­նը 2020-2023 թվա­կան­նե­րի ըն­թաց­քում ու­ժի կի­րառ­ման մի­ջո­ցով ի­րաց­րեց իր ցե­ղաս­պան քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը եւ ամ­բող­ջա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յուն հաս­տա­տեց Ար­ցա­խի նկատ­մամբ…»:

Ի­րա­կա­նում մեկ պարզ փաստ դժվար չէ տես­նել, որ այս պա­հին ԱՄՆ-ն­ ա­մե­նա­շա­հագրգռ­վածն է, որ կով­կաս­յան հար­թա­կում մեծ պայթ­յուն տե­ղի ու­նե­նա: Եվ դա միան­գա­մից մի քա­նի նպա­տակ­նե­րով: Նախ, Իս­րա­յե­լի շուրջ ըն­թա­ցող զար­գա­ցում­նե­րի ֆո­նին կով­կաս­յան հար­թա­կում՝ Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջա­նից մին­չեւ Ռու­սաս­տա­նի հա­րա­վա­յին շրջան­ներ (նկա­տի ու­նենք նաեւ Դաղս­տա­նի վեր­ջին ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րը) նման պայթ­յու­նը դառ­նա­լու է ոչ միայն ՌԴ-ին, այլ նաեւ Ի­րա­նին ուղղ­ված երկ­րորդ ռազ­մա­ճա­կատ: Հաշ­վի առ­նե­լով նաեւ, որ վեր­ջերս տե­ղի ու­նե­ցած «3+3» ձե­ւա­չա­փով հան­դի­պումն ԱՄՆ-ին հղեց ազ­դակ, որ գո­նե տա­րա­ծաշր­ջա­նի ա­ռանց­քա­յին պե­տութ­յուն­նե­րի հա­մար նման սցե­նարն ա­մե­նաան­ցան­կա­լին է, ո­րը փոր­ձում են ա­մեն կերպ կան­խել:

­Հա­ջոր­դը, ԱՄՆ-ն բա­ցա­հայտ հայտ է ներ­կա­յաց­նում նաեւ տա­րա­ծաշր­ջա­նի կո­մու­նի­կա­ցիոն ա­ռանց­քա­յին հան­գույց­նե­րը, եւ ա­ռա­ջին հեր­թին՝ Մեղ­րիի ուղ­ղութ­յու­նը սե­փա­կան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ վերց­նե­լու հա­մար: Մինչ­դեռ ե­թե ի­րա­կա­նում տե­սա­նե­լի եւ շո­շա­փե­լի ձե­ւով կյան­քի կոչ­վի Մեղ­րիի շրջանց­մամբ Ի­րան-Ադր­բե­ջան հայտ­նի նա­խա­գի­ծը, ա­մե­րիկ­յան այդ նկրտում­ներն ու Նի­կոլն առ­հա­սա­րակ, Վա­շինգ­տո­նի հա­մար կկորց­նեն ի­րենց ար­դիա­կա­նութ­յու­նը: Ու ա­մե­րիկ­յան այս բո­լոր շա­հերն ա­ռաջ տա­նե­լու լա­վա­գույն լու­ծու­մը կա­րող է դառ­նալ նոր պա­տե­րազ­մը՝ Ադր­բե­ջա­նի Ս­յու­նիք ներ­խուժ­ման տես­քով:

ԱՐԱԲՆԵՐԸ ԴԱՎԱՃԱՆՈՒՄ ԵՆ ԱՐԱԲՆԵՐԻՆ

­Սա­կայն ա­մե­րիկ­յան այս նկրտում­նե­րը եւ դրանք պար­բե­րա­բար օ­րա­կարգ բե­րե­լը նոր բան չէ եւ դեռ հար­ցի մի կողմն է: Ամ­բողջ խնդի­րը ե­ղել եւ մնում է այն, թե Ա­լիե­ւը պատ­րա՞ստ է գնալ գործ­նա­կա­նում այդ բա­ցա­հայտ հրա­վե­րին, ո­րը, ինչ­պես քա­նիցս ենք նշել, ոտ­նա­տակ գնա­լու մեծ ռիսկ է ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի, այլ հենց Ադր­բե­ջա­նի հա­մար:

«­Հա­յաս­տա­նի ներ­կա կա­ռա­վա­րութ­յու­նը եւ Ադր­բե­ջա­նի կա­ռա­վա­րութ­յու­նը եր­կու ձեռ­քով կողմ են, որ Ռու­սաս­տա­նը դուրս մղվի տա­րա­ծաշր­ջա­նից»,- պնդում է Կոնս­տան­տին Զա­տու­լի­նը։ Մի­գու­ցե, սա­կայն ինչ­պես պա­տե­րազ­մի, այն­պես էլ ռուս­նե­րին դուրս մղե­լու հար­ցում ա­ռաջ­նա­յինն այն չէ, թե ինչ են ու­զում, այլ այն, թե ինչ են կա­րող: Օ­րի­նակ, ռու­սա­կան ռազ­մա­բա­զան Հա­յաս­տա­նից հա­նե­լու հար­ցում Նի­կո­լը լուրջ խնդիր ու­նի. պայ­մա­նագ­րի լու­ծար­ման հա­մար պետք է եր­կու կող­մի հա­մա­ձայ­նութ­յու­նը, իսկ Ռու­սաս­տա­նը հա­զիվ թե նման հա­մա­ձայ­նութ­յուն տա:

­Միա­ժա­մա­նակ, Ադր­բե­ջա­նը, բնա­կա­նա­բար, մինչ պա­տե­րազ­մի գնա­լը, պետք է ռուս­նե­րից զատ, նաեւ մի քա­նի այլ գոր­ծոն­ներ հաշ­վի առ­նի: Նախ՝ Ի­րա­նի փաս­տը, երկ­րոր­դը, Թուր­քիա­յի տրա­մադ­րութ­յուն­նե­րը, վեր­ջա­պես, որ իր հեր­թին պա­տե­րազ­մի մեջ մխրճված Իս­րա­յե­լը հա­զիվ թե կա­րո­ղա­նա նախ­կին ծա­վալ­նե­րով զենք-զի­նամ­թերք տրա­մադ­րել:

Ա­մեն դեպ­քում, թվարկ­ված­նե­րից, ի­հար­կե, ա­ռաջ­նա­յի­նը ե­ղել եւ մնում է Թուր­քիա­յի ի­րա­կան ծրագ­րե­րը՝ կապ­ված ինչ­պես Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի, այն­պես էլ՝ Իս­րա­յե­լի հետ: Բայց նախ նկա­տենք, որ արա­բա­կան հիմ­նա­կան տե­րութ­յուն­նե­րի դիր­քո­րո­շու­մը բա­վա­կա­նին տա­րա­կու­սե­լի է, որն ար­դեն իսկ սկսում է ի ցույց դնել Թեհ­րա­նը: Օ­րի­նակ, թեեւ Հոր­դա­նա­նը ո­րո­շել է հետ կան­չել Իս­րա­յե­լում իր դես­պա­նին, սա­կայն այդ նույն պա­հին այդ երկ­րում տե­ղա­կայված ա­մե­րիկ­յան ՀՕՊ հա­մա­կար­գը չե­զո­քաց­նում է Ե­մե­նից դե­պի Իս­րա­յել թռչող բա­լիս­տիկ հրթիռ­նե­րը: Նույնկերպ ԱՄՆ-ը նա­եւ Սաուդ­յան Ա­րա­բիա­յում է ՀՕՊ-ի նոր հա­մա­կար­գեր տե­ղա­կա­յե­լու մա­սին տե­ղե­կաց­րել, ան­կախ նրա­նից, թե ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի եւ սու­նի իս­լա­մի լի­դեր հան­դի­սա­ցող սաուդ­յան իշ­խա­նութ­յու­ններն ինչ են խո­սում Պա­ղես­տի­նի մա­սին: Ե­գիպ­տոսն իր հեր­թին է շա­րու­նա­կում նավթ մա­տա­կա­րա­րել Իս­րա­յե­լին եւ այդ­պես շա­րու­նակ: Ընդ ո­րում, այդ բո­լոր երկր­նե­րում բնակ­վում են ա­րաբ­ներ, կա իս­լա­մա­կան խո­րը տրա­մադ­րութ­յուն­ներ, եւ դրանք հիմ­նա­կա­նում տա­րա­կու­սած են, թե ինչ­պես են ի­րենց սե­փա­կան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը եւ հա­վա­տի ղե­կա­վար­նե­րը թույլ տա­լիս նույ­ն ա­րաբ պա­ղես­տին­ցի­նե­րի ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նը, մինչ­դեռ սու­նի­նե­րի հա­մար թշնա­մա­կան շիա­նե­րի ա­ռաջ­նորդ Ի­րա­նը եւ նրան են­թա­կա հա­մա­կար­գե­րը հայտն­վել են պա­ղես­տի­նցի ա­րաբ­նե­րին պաշտ­պա­նե­լու ա­ռաջ­նա­յին դիր­քե­րում: Արդ­յուն­քում, սու­նի ա­րաբ­նե­րը սկսել են ո­րո­շա­կի հույ­սեր կա­պել Էր­դո­ղա­նի հետ, եւ նա կցան­կա­նա՞ բաց թող­նել այս­քան հար­մար ա­ռի­թը: Նաեւ, որ հա­կա­ռակ դեպ­քում Ի­րա­նին է զի­ջե­լու ողջ իս­լա­մի ա­ռաջ­նոր­դի ֆունկ­ցիան:

ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԴԵՌ ՍՊԱՍՈՒՄ Է

Ա­հա այս ի­րա­վի­ճա­կում Էր­դո­ղա­նը թեեւ սուր հայ­տա­րա­րութ­յու­նն­երով հան­դես է գա­լիս, սա­կայն մին­չեւ իսկ Ի­րանն է սկսել նրան եւ մյուս ամ­բողջ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հին քննա­դա­տել, որ խո­սե­լուց այն կողմ՝ գործ­նա­կան ո­րե­ւէ քայլ չկա: Օ­րի­նակ, Իս­րա­յե­լը շա­րու­նա­կում է է­ներ­գա­ռե­սուրս­ներ ստա­նալ հիմ­նա­կա­նում իս­լա­մա­կան երկր­նե­րից՝ Ղա­զախս­տա­նից, Ադր­բե­ջա­նից, Ե­գիպ­տո­սից եւ այլն: Ու նա­խօ­րեին Ի­րա­նի գե­րա­գույն ա­ռաջ­նորդ Ա­յա­թոլ­լա Ա­լի Խա­մե­նեի հնչեց­րած կո­չը իս­լա­մա­կան երկր­նե­րի կա­ռա­վա­րութ­յուն­նե­րին՝ Իս­րա­յե­լին նավթ եւ պա­րե­նամ­թերք չար­տա­հա­նելու պա­հան­ջով, թե­րեւս կզար­գա­նա սու­նի իս­լա­մի ա­ռաջ­նորդ­նե­րին իս­լա­մի դա­վա­ճան­ներ հռչա­կե­լու ուղ­ղութ­յամբ:

Ընդ ո­րում` այն, որ այդ հայ­տա­րա­րութ­յունն ուղղ­ված էր ա­ռա­ջին հեր­թին Ադր­բե­ջան-­Թուր­քիա­յին եւ հնչեց Ան­կա­րա՝ Ի­րա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար Հո­սեյն Ա­միր Աբ­դոլ­լահ­յա­նի այ­ցի շե­մին, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չէր: Այս այ­ցը եւ Էր­դո­ղա­նի հետ հան­դի­պու­մը, թե­րեւս, Թեհ­րա­նի կող­մից մի հեր­թա­կան փորձ էր՝ Ան­կա­րա­յին Ա­րեւ­մուտ­քի եւ Իս­րա­յե­լի դեմ ռեալ պայ­քա­րի դաշտ տե­ղա­փո­խե­լու հա­մար։ Բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի արդ­յուն­քում, Թուր­քիա­յի ԱԳ նա­խա­րա­րի հետ հա­մա­տեղ ա­սու­լի­սում, Աբ­դոլ­լահ­յա­նը հայ­տա­րա­րեց՝ ե­թե ​​պա­տե­րազմն ան­մի­ջա­պես չդա­դա­րի, ա­պա պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նը, որ ի­րա­վի­ճա­կը տա­րա­ծաշր­ջա­նում դուրս կգա բո­լոր կող­մե­րի վե­րահս­կո­ղութ­յու­նից եւ կընդ­լայ­նի պա­տե­րազ­մի մասշ­տաբ­ներն ու շրջա­նակ­նե­րը, ընկ­նե­լու է Ա­մե­րի­կա­յի եւ­ իս­րա­յե­լա­կան կեղծ ռե­ժի­մի վրա։ Սա նշա­նա­կո՞ւմ է, որ Ան­կա­րան եւս հա­մա­ձայն­վել է ակ­տի­վաց­նել իր գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը, դեռ դժվար է ա­սել: Ա­ռա­վել եւս, որ Բ­լին­քե­նը եր­կու օ­րից մեկ­նում է Թուր­քիա, եւ, բնա­կան է, Էր­դո­ղա­նը նաեւ նրան է լսե­լու՝ վերջ­նա­կան եզ­րա­կա­ցութ­յան հան­գե­լու հա­մար:

Մ­յուս կող­մից, ԱՄՆ-ն սկ­սել է Բայ­դե­նի մա­կար­դա­կով ակ­նար­կել Նե­թան­յա­հու­ի պաշ­տո­նան­կութ­յան հնա­րա­վո­րութ­յան մա­սին, իսկ այդ դեպ­քում ա­վե­լի հա­վա­նա­կան կդառ­նա, որ կփոր­ձեն ինչ-որ փո­խըն­դու­նե­լի խա­ղաղ ելք գտնել: Վեր­ջին հաշ­վով, ե­թե այս­քան ռեալ է դար­ձել ի­րա­նա-ա­մե­րիկ­յան բախ­ման հե­ռան­կա­րը, ո­րը միան­շա­նակ տա­նե­լու է Եր­րորդ աշ­խար­հա­մար­տի, ինչ-որ պա­հի պա­տե­րազ­մը կանգ­նեց­նե­լու ելք գտնե­լը դառ­նում է բո­լո­րի հա­մար ձեռն­տու: Սա­կայն ե­թե ըն­դու­նենք, որ հենց այս սցե­նարն է օ­րա­կար­գում, դա պետք է որ նաեւ Ա­լիե­ւին վե­րա­բեր­վի: Այն հաշ­վով, որ հա­րավ­կով­կաս­յան հար­թա­կում նոր պայթ­յու­նի դեպ­քում Եր­րորդ աշ­խար­հա­մար­տի հե­ռան­կա­րը կա­րող է դառ­նալ անշր­ջե­լի գոր­ծըն­թաց:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ