Դանդաղ աշխատող ռումբ՝ Տավուշը ներսից պայթեցնելու համար. Բագրատ Մովսեսյան

Նիկոլ Փաշինյանի տավուշյան այցը վերահաստատեց, որ նա պատրաստվում է հանձնել Տավուշի սահմանագծի կարեւոր մի հատված, որով ներկայումս անցնում է Երեւան-Իջեւան-Նոյեմբերյան-Թբիլիսի միջպետական ճանապարհը: Թե ինչ հետեւանքներ կարող է ունենալ այս ամենը, «Իրավունք TV»-ի տաղավարում պարզել ենք «Ազգային» ՀԿ նախագահ, պատմաբան, ռազմաքաղաքական վերլուծաբան ԲԱԳՐԱՏ ՄՈՎՍԵՍՅԱՆԻ տեսակետը:

— Խոսքն, այսպես ասած, նախկին Բորչալու գավառի մասին է, որը եղել է ռուսական կայսրության կազմում եւ պատկանել է Ելիզավեթպոլի նահանգին: Այն շատ վիճելի տարածք է եղել Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Վրաստանի համար: Դեռ 1919-20 թվականներին այնտեղ նույնիսկ վրաց-ադրբեջանական հակամարտություն է եղել: Վրացական Սուրբ Դավիթ Գերաջայի հայտնի վանքը, որը եւս այդ սահմանին էր, ադրբեջանցիներն իրենցով են արել: Հիմա կրկին ստարտ է տրվել այս սահմանի խնդրին, ինչի արգասիքը կարող է լինել Հայաստանը շրջափակման մեջ դնելը: Ադրբեջանն այսօրվա դրությամբ փակել է եւ վերահսկում է Հայաստան-Իրան բարվոք ճանապարհը եւ ստիպում Հայաստանին նոր ճանապարհ կառուցել: Հիմա էլ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում է, որ նոր ճանապարհ է բացելու դեպի Վրաստան: Եվ եթե նույնիսկ այդ հայ-վրացական նոր ճանապարհը բացվի, միեւնույնն է, այն շատ խոցելի է դառնում: Այսպիսի թույլ իշխանության դեպքում, ադրբեջանական որեւէ ստորաբաժանում կարող է ամեն պահի հայտնվել եւ փակել ճանապարհը:

— Իսկ ի՞նչ խնդիր է սրանով փորձում լուծել Ադրբեջանը, ինչո՞վ է այս հատվածն այդքան կարեւոր իր համար:

— Խնդիրն առաջին հերթին տնտեսական համակարգի հետ է կապված: Սա Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան ճանապարհային հանգույց է, որի ճանապարհի կառուցման համակարգի ստեղծմանը ժամանակին շահագրգռված էին միազգային ուժեր: Իսկ սա, բնականաբար, Ադրբեջանին տնտեսապես ձեռնտու չէ: Ուստի` հետեւելով Արեւմտյան Եվրոպայի մի քանի երկրների շահերին` փորձում է բլոկավորել այս ուղու ստեղծմանը: Դրա համար Ադրբեջանն ավելի շատ ճնշում է գործադրում Փաշինյանի վրա, որպեսզի նախեւառաջ Հայաստանը ճանապարհից հեռացվի, երկրորդ` այդ գյուղերը հանձնվեն Ադրբեջանին: Իսկ այդ մի քանի գյուղերը, որոնք հանձնվում են Ադրբեջանին, դառնալու են դանդաղ աշխատող ռումբ, որը յուրաքանչյուր պահի կարող է Տավուշը ներսից պայթեցնել: Չէ որ այդտեղ կբերեն հատուկ ադրբեջանական զորքեր, մաքսակետ էլ կդնեն, որպեսզի իրենց բյուջեն հարստացնեն, ինչպես եղավ Գորիս-Կապան ճանապարհի վրա: Մի օր էլ կոնֆլիկտ կլինի, իրենք կփակեն նորակառույց այդ ճանապարհը, եւ ի վերջո Հայաստանը կհայտնվի լիակատար շրջափակման մեջ:

— Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի Հանրապետության քարտեզի մակետը ձեռքին` հարցուփորձ է անում, թե ո՞րն է, ի վերջո, ՀՀ տարածքը:

— Այստեղ կան խոշոր «բայց»-եր: Խորհրդային Հայաստանի սահմանները իրենք միջազգայինորեն ճանաչված չեն, ինչքան էլ փորձում է Նիկոլ Փաշինյանը հանդես բերել Ալմա-Աթայի փաստաթղթերը: Չի եղել հստակ սահմանազատում` Հայաստանի, Վրաստանի եւ Ադրբեջանի սովետական հանրապետությունների միջեւ: Երբ որոշ «հայրենասերներ» հրապարակում են վուդրովիլսոնյան քարտեզները, դրանք եւս որեւէ իրավական փաստաթուղթ չեն, որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետությունը 1918 թվականին, երբ ստեղծվեց, այդ ժամանակ արդեն իսկ ունեինք սահմանային խոշոր վեճեր հարեւանների հետ: Բայց Հայաստանի հանրապետությունը միջազգայնորեն ճանաչված հանրապետություն էր նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մտել էր Ազգային լիգա` ի հեճուկս Ադրբեջանի, որն այդպես էլ չմտավ: Այսօրվա դրությամբ` չպետք է մոռանալ նախեւառաջ Սովետական միության հին քարտեզները, որոնք եղել են խորհրդայնացման առաջին տարիներին: Առաջին հերթին 1926 թվականի քարտեզը պետք է դիտարկել, որտեղ հայ-ադրբեջանական սահմանն ավելի ի նպաստ մեզ էր, եւ բոլոր այն տարածքները, որոնք այսօր օկուպացված են Ադրբեջանի կողմից, եղել են Սովետական Հայաստանի մաս: Ավելին` նույնիսկ Բերձորը եղել է Սովետական Հայաստանի սահմանային քաղաք` Հայաստանի եւ ԼՂԻՄ-ի միջեւ:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ

Հ.Գ.- Հարցազրույցն ամբողջությամբ դիտե՛ք տեսանյութում.