Վերանորոգման աշխատանքները դրանց հաջորդած ցեղասպանության զոհերի հուշարձանի ապամոնտաժմամբ Փաշինյանի քաղաքական հաշվետվությունն են Էրդողանին

Օգոստոսի կեսերին Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրի կիսաքանդ կառույցների լուսանկարների հայտնվելը սոցիալական ցանցերում և զանգվածային լրատվամիջոցներում անակնկալ էր հայ հանրության համար և այնքան լայն արձագանք առաջ բերեց, որ իշխանությունները ստիպված եղան ասել, թե հուշարձանի վերականգնողական աշխատանքներ են կազմակերպում, որոնք ակտիվ փուլ են մտել երկու ամիս առաջ։

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ

Ի պատասխան սոցցանցերում բուռն քննարկման՝ արդեն օգոստոսի 27-ին՝ շտապ հրավիրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ, ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանը նշեց, որ հուշարձանի վերանորոգման համար հատկացված մոտ 800 միլիոն դրամը բավականաչափ մեծ գումար է՝ հիմնանորոգման համար անհրաժեշտ պայմանները ստեղծելու համար: Դա 2 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վերածված՝ բավական համեստ գումար է՝ Հանրապետական ​​մարզադաշտում Ջենիֆեր Լոպեսի մեկանգամյա համերգի համար ծախսված 6 միլիոն ԱՄՆ դոլարի համեմատությամբ: Երևանում նման միջոցառումների համար ժլատություն չեն անում՝ ի տարբերություն ազգային գաղափարախոսություն կրող կառույցների համար նախագծերի: Մեծ նախարարության ղեկավարի հայտարարությունն այն մասին, թե հուշարձանի վրա աշխատանքները կտևեն մինչև 2026 թվականի վերջը և, հնարավոր է, այնուամենայնիվ, ավարտվեն ժամկետում, նույնպես տարակուսանք առաջացրեց: Միևնույն ժամանակ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Էդիտա Գզոյանի հայտարարությունն այն մասին, թե հավերժության տաճարի խոնարհված սյուների վերանորոգումը դժվար թե ավարտվի մինչև հաջորդ տարվա ապրիլի 24-ը, միայն ամրապնդեց առողջ մտածողություն ունեցող հանրության կասկածները:

Շատերը հիշեցին երեք տարի առաջվա սկանդալը՝ որպես ներկայիս իրավիճակի նախանշան, երբ ինտերնետում հայտնվեցին տեսանյութեր, որոնցում աշխատակիցները թանգարանի շենքի բակում այրում էին արխիվային փաստաթղթեր: Ինչպես նշում են փորձագետները, այսօր լարվածության աստիճանը բարձրանում է նաև այն ​​​​փաստով, որ հուշարձանի վրա աշխատանքները սկսվեցին առանց լայն տեղեկատվական արշավի և գրեթե լիակատար գաղտնիության մթնոլորտում: Չնայած, ինչպես վերջերս պարզվեց, համալիրի վերականգնման ծրագիրը հավանության է արժանացել կառավարության կողմից դեռևս 2021 թվականին։ Սակայն համապատասխան փորձաքննություն անցկացնելու համար մասնագետներ չեն ներգրավվել նախագծում, և անփույթ վերականգնողական աշխատանքների հետևանքով հուշարձանն այօր անդառնալի վնաս է կրել։

Հայաստանի ճարտարապետների պալատի անդամ, «Ծիծեռնակաբերդի» նախագծի համահեղինակ և նրա հեղինակային իրավունքի ժառանգորդ Արթուր Թարխանյանի դուստր Անահիտ Թարխանյանի խոսքով՝ ոչ մի լուսանկար չի կարող փոխանցել այնտեղ կատարվող բացահայտ ոչ պրոֆեսիոնալիզմը։ Սալիկները կոպտորեն ջարդել հանել են, իսկ նրանք, որոնք հնարավոր չէ առանձնացնել հենասյուներից, բարբարոսաբար ոչնչացվում են հանքահատ մուրճով: Սա իսկական վանդալիզմ է և բարբարոսական վերաբերմունք մեր ցավի հուշարձանի նկատմամբ: Նման աշխատանքներ սկսելուց առաջ անհրաժեշտ էր համարակալել բոլոր քարերը, անձնագրավորել յուրաքանչյուր սալիկը լուսանկարներով, քարի վիճակի նկարագրությամբ և այլն: Եվ միայն համապատասխան մարմինների, այդ թվում՝ Քաղաքաշինության կոմիտեի, գերատեսչական, հեղինակային և տեսչական վերահսկողության եզրակացություններից և համաձայնությունից հետո կարող էին սկսվել աշխատանքները: Նա ընդգծեց, որ նման նախագիծ պետք է մշակեր վերականգնող ճարտարապետը, այլ ոչ թե համալիրի նախագծող Սաշուր Քալաշյանը, որը չունի վերականգնողական աշխատանքների լիցենզիա։

Զարմանալի կերպով «վերականգնողական» աշխատանքների «բաց» մրցույթը առանց մրցակիցների շահել է խորհրդարանի նախկին պատգամավոր Դավիթ Սեդրակյանին պատկանող «Բիդեք» ընկերությունը, որը նույնպես ո՛չ լիցենզիա ունի, ո՛չ էլ վերականգնողական աշխատանքներ կատարելու համար համապատասխան փորձ։ Սա այն նույն սկանդալներով հայտնի ընկերությունն է, որը «վերանորոգել» է մայրաքաղաքի կենտրոնում գտնվող Ծածկած շուկայի մոտ գտնվող ստորգետնյա անցումը և Նուռնուսի (Նոր Հաճն) կամուրջը, որը մի քանի ամիս հետո նոր վերանորոգման կարիք ունեցավ։ Խոսել Ասիայից եկած նվազագույն լեզվական շփումով միգրանտ աշխատողների հատուկ լիցենզիայի գոյության մասին ընդհանրապես իմաստ չունի։

 Ցեղասպանության թանգարանի նախկին տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանն ասում է, որ նրանց, իհարկե, չի կարելի մեղադրել. նրանց տրվել է առաջադրանք, և նրանք այն կատարել են ամբողջական ծավալով, ընդ որում, վնասելով նույնիսկ այն մասերը, որոնք ապամոնտաժման ենթակա չէին։ Չէ՞ որ նրանց սիրտը չի ցավում։ Նրանց սիրտը իսկապես չի ցավում, քանի որ նրանք շինարարությունը դիտում են որպես յուրատեսակ «խոպան», որտեղ կարող են մի քիչ գումար վաստակել։ Սակայն պատմաբանը համարում է, որ հանցավոր անփութության գլխավոր մեղավորներն են նախագծի ճարտարապետ Սաշուր Քալաշյանը, Ցեղասպանության թանգարանի ղեկավարությունը և ՀՀ կրթության, գիտության և մշակույթի նախարար Ժաննա Անդրեասյանը։

Ի դեպ, վերջինս խորհրդարանում սեպտեմբերյան կառավարության ժամի ընթացքում սպառնաց դատական ​​​​գործընթաց նախաձեռնել Ծիծեռնակաբերդի պաշտպանների դեմ: «Մարդիկ պետք է պատասխան տան նրա համար, ինչ խոսում են և պետք է պատասխան տան այն բոլոր անհեթեթ, իրականությանը չհամապատասխանող, մարդու արժանապատվությունն ու պատիվը ոտնահարող, թիրախավորող և շարունակաբար սա նպատակաուղղված իրականացնող գործունեության համար»,- հայտարարեց նա՝ միաժամանակ ընդգծելով, որ այնտեղ ավելի քան 60 տարի վերանորոգման գործընթաց չի եղել։

Տիկինը անտեղյակությունից թե միտումնավոր տարօրինակ կերպով մոռացել է, որ դեռևս 2003 թվականին Քըրք Քըրքորյանի «Լինսի» հիմնադրամի աջակցությամբ այստեղ իրականացվել էր տարածքի հիմնովին վերակառուցում և բարեկարգում: Նմանատիպ աշխատանքներ իրականացվել են նաև 2013-2014 թվականներին, երբ հարթակի քարե սալերը ամբողջությամբ փոխարինվել են, ինչպես նաև հուշարձանի երեսպատումն ու կոթողը: Մինչդեռ ներկայիս «վերակառուցման» արդյունքը եղան վնասված բազալտե սալիկները, որոնք, ըստ էության, վերածվել են մանրախիճի: Դեմոյանի խոսքով՝ այսօր 1966-1967 թվականների երեսպատումից չի մնացել ոչ մի պատմական քար, որը կարող էր կրկին օգտագործվել: Նրա կարծիքով՝ «հիմնավերակառուցման» քողի տակ բարբարոսաբար պատառ-պատառ արեցին հուշարձանի գլխավոր մասը:

Հանրային վրդովմունքի ճնշման տակ Ծիծեռնակաբերդում աշխատանքները ժամանակավորապես դադարեցվեցին: «Բիդեկ» ընկերության ներկայացուցիչ Եփրեմյանը հայտարարեց, որ շինհրապարակն իսկապես ոչ պատշաճ կերպով էր ապահովված, ինչի համար ներողություն են խնդրում հանրությունից և այժմ կարգի են բերում: Միևնույն ժամանակ, ՀՀ կրթության, գիտության և մշակույթի և սպորտի նախարարությունում երեքժամյա նիստի ընթացքում որոշվել է վերամշակել որոշ նախագծային մանրամասներ, երեք հենասյուների վերականգնումից հետո քննարկել մնացած հենասյուների վերականգնման հարցը և քայլեր ձեռնարկել շինհրապարակը պատշաճ կերպով կազմակերպելու համար: Մինչդեռ Հայկ Դեմոյանը կարծում է, որ երեք հենասյուների վերականգնման առաջին փուլը պետք է ավարտվի հնարավորինս շուտ, քանի դեռ եղանակը տաք է: Թեև դժվար թե դա հաջողվի մինչև ձմեռը: Եղանակի կանխատեսողները արդեն կանխատեսել են աշնանային առաջին ցիկլոնները անձրևներով։

Հանրության և մասնագետների կարծիքով՝ «վերանորոգման» քողի տակ հուշահամալիրին հասցվել է զգալի վնաս, ընդ որում, ոչ միայն նյութական, այլև բարոյական։ Մասնավորապես, քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը Ծիծեռնակաբերդի վերանորոգումը համարում է ազգային առաջնահերթություններից պաշտոնական Երևանի հրաժարում և ազդանշան Թուրքիային այն մասին, որ աշխատանքներ են տարվում ցեղասպանության նկատմամբ գիտակցության և վերաբերմունքի փոփոխության ուղղությամբ։ Նրա ասելով՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքականությունն ուղղված է ազգային նպատակների մերժմանը, դասընթաց է անցկացվում ինքնությունը փոխելու ուղղությամբ՝ հայկականից «քաղաքացիականի», Հայաստանի իշխանությունները ցանկանում են ամեն ինչ կազմակերպել այնպես, որ հանրապետությունը գոյություն ունենա «քաղաքացու համար», բայց միևնույն ժամանակ չեն ճշտում, թե հատկապես որ քաղաքացու։ Միաժամանակ նա նշում է, որ մեկ տարի առաջ «ազգային» կարգավիճակ ունեցող բոլոր հաստատությունները՝ թանգարաններ, թատրոններ և այլն, վերանվանվեցին պետական։ Ինչպես գրել են սոցիալական ցանցերի օգտատերերը, հայոց պատմության հուշարձանը սրբապղծվում է օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած հայոց ցեղասպանությունը մոռացության տալու թուրքական նախապայմանները բավարարելու համար և ենթադրում են, որ շինարարական կառույցների մեջ, ցանցի տակ այն կարող է այնքան երկար ժամանակ մնալ, որքան անհրաժեշտ է, մինչև ժողովուրդը սկսի հարմարվել դրա ներկայիս տեսքին, վերջին 5-7 տարիների ընթացքում հայ ժողովրդին շատ վատ բաների էլ են սովորեցրել՝ Արցախ, եկեղեցի և կաթողիկոս, հիմա հերթը հասել է ցեղասպանության մասին հիշողությանը:  

Ոչ պակաս կոշտ է «Կալիֆոռնիա կուրիեր» թերթի խմբագիր և հրատարակիչ Հարութ Սասունյանի հայտարարությունն այն մասին, որ թշնամին կարող է ֆիզիկապես գրավել հողը, բայց չի կարող ջնջել մեր հիշողությունը։ Նրա ասելով՝ կգա մի օր, երբ Փաշինյանը կասի, թե ցեղասպանության թանգարանի պահպանումը թշնամական գործողություն է Թուրքիայի նկատմամբ, և որ մենք պետք է փակենք հուշարձանը, որպեսզի մեր հարևանների հետ խաղաղ ապրենք, այլ կերպ ասած՝ Փաշինյանի համար խաղաղությունը ստրկություն է։։

Հայաստանում հուշարձանի վերակառուցումը իսկապես կապում են 2025 թվականի օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում տեղի ունեցած բանակցությունների և Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրման հետ։ Այսպես, ՀՀ պետական ​​եկամուտների կոմիտեի նախկին ղեկավար, հասարակական գործիչ Դավիթ Անանյանը սոցիալական ցանցերում գրել է, որ աշխատանքները սկսվել են Փաշինյանի կողմից Միացյալ Նահանգներում կեղծ խաղաղության պայմանագիրը ստորագրելուց անմիջապես հաջորդ օրը։ Նա նշում է, որ միջազգային քաղաքականության լեզվով սա ուղերձ է մեր աշխարհագրական հարևաններին. Հայաստանը պատրաստ է զիջումների գնալ, որոնք կասկածի տակ են դնում մեր ազգային հիշողության և ինքնության հիմքերը։ Թուրքիայի վաղեմի պահանջներից մեկը ցեղասպանության ժխտումն էր։ Եվ այսօր դրա գործնական դրսևորումը, որպես առաջին քայլ, կարող է լինել մեր ազգային հիշողության ամենակարևոր խորհրդանիշի՝ Ծիծեռնակաբերդի ապամոնտաժումը։ Շինարարական տենդագին լուսանկարներն ու պատկերները կարող են Էրդողանին ներկայացվել որպես քաղաքական հաշվետվություն, իսկ ներքին լսարանին՝ որպես «վերանորոգման աշխատանքներ»։ Սա այլևս պարզապես մշակութային ժառանգության հարց չէ։ Սա պետականության և ինքնիշխանության հարց է։ Հիշողության խորհրդանիշը ոչնչացնելով՝ մենք ստիպված ենք հրաժարվել պատմական ժառանգորդությունից և ընդունել պարտադրված խաղաղության օրակարգը։

Քաղաքական ենթատեքստն ուժեղանում է «թավշյա» վերնախավի արդեն չքողարկված հայտարարություններով: Մասնավորապես, այս տարվա օգոստոսի 28-ի ճեպազրույցի ժամանակ Փաշինյանը հայտարարել է, որ հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը Հայաստանին ոչինչ չի տալիս, և ցեղասպանության թեման դառնում է «աշխարհաքաղաքական մանրադրամ»: «Էդքան երկրներ ճանաչել են հայոց ցեղասպանությունը։ Հիմա եկեք անդրադառնանք և գույքագրենք, թե հայ ժողովուրդը, Հայաստանի Հանրապետությունը ինչ ա շահել դրանից, ինչ ենք մենք ստացել դրանից։ Այսինքն՝ մեր նպատակը մեր նահատակներին աշխարհաքաղաքական առևտրի մեջ որպես վճարամիջոց օգտագործելու հնարավորություն տալն ա ուրիշների՞ն,- նշել է նա։- Ես մեր շատ միջազգային գործընկերների հետ խոսել եմ էդ թեմայի մասին։ Ես ցանկացել եմ որոշ երկրներում, ոչ բոլոր երկրներում, բայց որոշ երկրներում, ընդհուպ երկրների ղեկավարներին էլ եմ ասել. «Ինչո՞ւ եք դուք ճանաչել հայոց ցեղասպանությունը։ Ես ուզում եմ ձեր մոտիվացիան հասկանալ»։ Ակնհայտ է, որ դեպքերի մի զգալի մասում էդ մոտիվացիան ընդամենը ընտրություններում 3000 կամ 10000, 50000 ավել ձայն ստանալն ա։ Դա ոչ մի կապ չունի Հայաստանի Հանրապետության պետական ​​շահերի, հայ ժողովրդի շահերի հետ»։

Նրան երկրորդում է առողջապահության նախկին նախարար, իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության առողջապահության մշտական ​​հանձնաժողովի նախկին ղեկավար, իսկ վերջերս արդեն  աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Արսեն Թորոսյանը, որը, հետևելով իր տիրոջը, կոչ է անում «վերանայել» ցեղասպանության նկատմամբ վերաբերմունքը, քանի որ միջազգային ճանաչումը այլևս չպետք է լինի առաջնահերթություն: Ի դեպ, այս մասին դեռևս  անցյալ տարվա հոկտեմբերին ՀՀ Ազգային ժողովում հայտարարեց  նաև  արտաքին քաղաքականության գերատեսչության ղեկավար Արարատ Միրզոյանը՝ ասելով, որ հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը առաջնահերթություն չէ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության օրակարգում։ Պատմության մեջ ողբերգական բծերի՝ հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրությունը կամ այն ​​առաջնահերթություն դարձնելը, անշուշտ, արտաքին գործերի նախարարության օրակարգը չէ։ Նա այս թեզը հաստատել է ընթացիկ տարվա ապրիլին թուրքական ԶԼՄ-ներին տված հարցազրույցում։

Եվ սա ավելի հրատապ է դարձնում հասարակության առողջ մտածողություն ունեցող մասի կոչերը՝ ուրիշի դրդմամբ ջնջիչով չջնջել մեր պատմական ցավի հիշողությունը, քանի որ դրանով մենք դավաճանում ենք և՛ մեր անցյալին, և՛ մեր ապագային։ «Ես կցանկանայի դիմել ամբողջ հայ ժողովրդին, մեր մեծաթիվ սփյուռքին. անտարբեր մի՛ եղեք այն ամենի նկատմամբ, ինչը կատարվում է Հայաստանում. պետք չէ ասել «դե լավ»։ Այս «դե լավը» նշանակում է, որ մենք վաճառում ենք մեր անցյալը, ներկան ու նաև մեր երեխաների ապագան։ Հիշե՛ք և մի՛ մոռացեք»,- ընդգծեց հայոց ցեղասպանության թանգարանի նախկին տնօրեն Հայկ Դեմոյանը։

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝