Ադրբեջանական պահանջների իրականացումը կնշանակեր, որ Հայաստանը կարժանանա ԼՂ ճակատագրին. Գրիգորի Այվազյան

Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակի եւ հայ-ադրբեջանական ընթացող բանակցությունների թեմայի շուրջ զրուցել ենք կովկասագետ, Ադրբեջանահայերի ասամբլեայի նախագահ, պ.գ.թ. ԳՐԻԳՈՐԻ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ հետ:

— Պարոն Այվազյան, Փաշինյանը վերջերս հայտարարեց, որ հայերի վերադարձն Արցախ այն տեսքով, որով ներկայացնում են ԼՂՀ նախկին պաշտոնյաները, անհնար է։ Ինչպե՞ս հասկանալ դա:

— Իրականում Ադրբեջանի կողմից տեղի ունեցավ ագրեսիա, հերթական ցեղասպանական ակտ 2020 թվականին, երբ պատերազմ սկսեցին Արցախի դեմ, իսկ 2023-ին` ամեն ինչ արեցին Արցախը հայաթափելու համար։ Պատմական Հայաստանի այս հատվածն իր հազարամյա պատմության ընթացքում առաջին անգամ մնաց առանց իր բնիկ բնակչության։ Մենք խոսում ենք հայերի վերադարձի իրավունքի մասին, բայց իրականում ալիեւյան բռնապետությունը հայ պետությանն ու ժողովրդին ներկայացրեց պահանջների մի ամբողջ շարան, որոնց իրականացումը ըստ էության կնշանակեր, որ Հայաստանը կարժանանա ԼՂ ճակատագրին։ Ալիեւը փաստացի պահանջում է հայկական բանակի, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը, միջազգային տարբեր իշխանություններից փոխադարձ պահանջների վերացումը, Սահմանադրության փոփոխություններ։ Այժմ ավելացել է եւս մեկ պահանջ՝ այսպես կոչված «բնիկ բնակչության» վերադարձը «Իրեվան»։

Նրանք արդեն հայտարարել են, որ ձեւավորելու են վտարանդի Արեւմտյան Ադրբեջանի կառավարություն՝ նկատի ունենալով Հայաստանի Հանրապետությունը։ Փաստորեն, Ալիեւի ռեժիմը չի թաքցնում, որ հավակնում է Հայաստանի Հանրապետության ողջ տարածքին, եւ ոչ միայն Զանգեզուր կոչվածի միջանցքին՝ հայ ժողովրդին հնարավորություն եւ իրավունք չտալով ապրել իր պատմական հայրենիքում։

Արցախն ընդամենը փուլ էր: Նրանց համար գլխավորը Զանգեզուրի միջանցքն է, որպեսզի բացեն անդրազգային միջանցք, որը կմիացնի ողջ թյուրքական աշխարհը։ Իրականում` մեր կողմից պետք է պահանջներ առաջադրվեն։ Բացի արցախցիների՝ իրենց պապենական հողերը վերադառնալու իրավունքից, մենք պետք է պահանջենք 1988-1992 թվականների Ադրբեջանում Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, հայերի վերադարձի իրավունքը նախկին բնակավայրեր, անվտանգության միջազգային երաշխիքների տրամադրում եւ այլն։

Ինչո՞ւ Ալիեւը չի մտածում, որ 1988-1992 թվականներին ավելի քան կես միլիոն հայեր լքել են Ադրբեջանական ԽՍՀ տարածքը։ Ի՞նչ իրավունք ունի Ադրբեջանը կանխելու Արցախի խաղաղ բնակչության վերադարձը իր տարածքներ: Սա պահանջում են բոլոր միջազգային կառույցները։ Եվ սա պետք է լինի թե՛ վտարանդի Արցախի իշխանության, թե՛ մեր արցախցի հայրենակիցների հիմնական պահանջը։

— Հայաստանի կառավարության ներկայացուցիչները ոգեւորությամբ հայտարարում են, որ խաղաղության պայմանագիրը 80%-ով համաձայնեցված է, ինչպես նաեւ, որ կողմերն այժմ հնարավորինս մոտ են դրա ստորագրմանը։ Ոգեւորվելու պատճառ կա՞:

— Այս հարցում ոգեւորվելու պատճառ բացարձակապես չեմ տեսնում։ Ադրբեջանական կողմից էլ կան հայտարարություններ, որ շուրջ 80 տոկոսն արդեն համաձայնեցված է։ Բայց Ադրբեջանը հստակ հայտարարեց՝ քանի դեռ ամեն ինչ համաձայնեցված չէ, ոչինչ համաձայնեցված չէ։ Իսկ Ադրբեջանը, ինչ էլ որ համաձայնեցվի, առաջ է քաշում նոր պահանջներ, որոնք, ըստ էության, անտրամաբանական են դարձնում ադրբեջանական կողմի հետ որեւէ համաձայնագրի կնքումը։

Եվ վերջում թղթի կտորը չի կարող խաղաղություն բերել։ Իսկ խաղաղությունը կարող է լինել կայուն եւ հարատեւ, եթե այն կնքվի արժանապատիվ պայմաններով։ Եթե ​​«խաղաղությունն» իրականում կողմերից մեկի թելադրանքն է, ապա ստացվում է, որ Ադրբեջանն ուզում է, որ հայկական կողմն իր պայմաններով ստորագրի անվերապահ կապիտուլյացիա։ Իրավիճակի այլ պատկերացում չունեն։ Հետեւաբար, ոգեշնչման համար նախադրյալներ չկան։ Եվ եթե նույնիսկ պայմանագիրը ստորագրվի, դա ոչինչ չի տա։

— Նոյեմբերին Բաքվում տեղի կունենա COP-29 բնապահպանական միջազգային գագաթնաժողովը, որը կանցկացվի «Հանուն խաղաղության» կարգախոսի ներքո։ Այն պայմաններում, երբ Ադրբեջանում կան հայ գերիներ, չե՞ք կարծում, որ անհրաժեշտ է այդ հարցը բարձրացնել միջազգային հարթակներում։

— Այս գագաթնաժողովի նմանատիպ ձեւակերպումը տարրական տրամաբանության ծաղր է։ Գագաթնաժողովն իրականում անցկացվում է ֆաշիստական ​​պետությունում՝ նացիստական, մարդատյաց ռեժիմով, որը զանգվածային ռեպրեսիաներ է իրականացնում ինչպես սեփական այլախոհ քաղաքացիների, այնպես էլ, մասնավորապես, հայերի նկատմամբ։ Նրանք հայերին նշանակել են ցմահ թշնամիներ եւ ամեն ինչի մեղավորներ։ Բնականաբար, պետք է պահանջել, որ մինչ այս գագաթնաժողովը բերման ենթարկվածներն ազատ արձակվեն։

Եթե ​​նրանք բարեհաջող անցկացնեն այս գագաթնաժողովը՝ այն օգտագործելով որպես հերթական PR արշավ, ապա դժվար է ակնկալել, որ դրանից հետո նրանք այս ուղղությամբ գնան որեւէ զիջման ։ Պետք է հասկանալ նրանց տրամաբանությունն ու մտածելակերպը։ Այս դեպքում հրատապ հարցերը լուծելու համար ընդհանուր հայտարարի գտնելու շանս կա։

— Արցախի առնչությամբ հնչեց նաեւ «պետություն առանց տարածքի» հայեցակարգը։ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրան:

— Կտրականապես բացասական։ Արցախը տարածքով պետություն է, որը պետք է վերադարձվի: Այս դժվարին իրավիճակում ոչ ոք չի բարձրացնում պատերազմ սկսելու կամ ներքաշվելու հարցը։ Բայց կանգնել ու անտարբեր խորհել, թե ինչ է կատարվում մեր աչքի առաջ, վրդովեցուցիչ է։ Այս ուղղությամբ մենք անելիք ունենք։ Արցախը նորից կարող ենք հայկական դարձնել: Արդյո՞ք ցանկանում ենք հաշտվել այն մտքի հետ, որ Արցախը արժանանալու է Խորվաթիայի տարածքում Սերբական Կրայինա պետության ճակատագրին, որը գրավեցին ու տեղի բնակչությանը տեղահանեցին ։

Երբ խոսում ենք մեր հողերի մասին, պետք է հասկանանք, որ պետք է պայքարենք մեր իրավունքների ապահովման համար, այլ ոչ թե սպասենք, որ ամեն ինչ ինքն իրեն կլուծվի։ Արցախի իշխանությունները պարտավոր են իրավիճակը վերցնել իրենց ձեռքը: Համակերպվել բացառապես վտարանդի կառավարությանը, երբ դեռ կա իրավունքներ պահանջելու իրական հնարավորություն: Մենք ոչ թե պետք է հրաժարվենք մեր իրավունքներից, այլ դրանք հռչակենք, հատկապես Արցախի ժողովրդի պարագայում։ Մենք երբեք չենք մոռանա, թե ինչ արեցին մեզ հետ եւ պայքարելու ենք: Համոզված եմ, որ մեր պայքարը զուտ հումանիտար խնդիր չէ, այլ` Հայաստանի եւ ողջ հայ ժողովրդի պետական ​​շահերի հարց։ Պետք է լինի եռամիասնություն՝ սփյուռքահայերի, Հայաստանի եւ արցախահայերի։ Պետք է հիշել՝ մեր գործն արդար է։ Հաղթանակն անպայման մերն է լինելու։

Զրույցը վարեց ԶԱՐՈՒՀԻ ԲԱԲՈՒԽԱՆՅԱՆԸ