ՈՉ ՄԻ «ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐ», ՔԱՆԻ ԴԵՌ ԼՈՒԾՎԱԾ ՉԷ ԿՈՄՈՒՆԻԿԱՑԻԱՆԵՐԻ ՀԱՐՑԸ

Ինչ­պես հայտ­նի է, օ­րերս Իլ­համ Ա­լիե­ւը բա­ցել էր եւս մեկ փա­կա­գիծ՝ տե­ղե­կաց­նե­լով, որ նի­կոլ­յան իշ­խա­նութ­յու­ննե­րը դեռ ան­ցած տա­րեսկզ­բին են հրա­ժար­վել ար­ցա­խա­հա­յութ­յան հետ կապ­ված ա­մեն մի պա­հանջ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» մեջ նե­րա­ռե­լուց: ՀՀ ԱԳՆ կոչ­ված կա­ռույ­ցին այլ բան չէր մնում, քան այդ լու­րը հաս­տա­տե­լը: Ի­հար­կե, փոր­ձել էին նաեւ դա «ար­դա­րաց­նել», սա­կայն ա­ռա­ջա­ցած աղ­մու­կը նման ո­րո­շու­մն ըն­կա­լեց` որ­պես հեր­թա­կան դա­վա­ճա­նութ­յու­ն:

ՈՎ «ԾԱԽԵՑ» ԱՐՑԱԽԸ

Այս­պի­սով, Միր­զո­յան Ա­րոն, թե­րեւս հաս­կա­նա­լով, որ ԱԳՆ-ի «բա­ցատ­րութ­յու­նը» բա­նի պետք չէ, մի­գու­ցե նաեւ, որ նաեւ այդ քայ­լի հա­մար հե­տա­գա­յում միան­շա­նակ պետք է դա­տա­րա­նում պա­տաս­խան տա, նա­խօ­րեին ԱԺ-ում փոր­ձեց ար­դա­րա­նալ՝ մեղ­քը բար­դե­լով Ար­ցա­խի վրա: Ա­րո­յի խոս­քով, սա­կայն, ստաց­վում է, թե՝ հայ­կա­կան ԶԼՄ-նե­րը սխալ լույ­սի ներ­քո են ներ­կա­յաց­րել ԱԳՆ պա­տաս­խա­նը, թե ի­րա­կա­նում՝ «ԱԳՆ-ն­ ա­սել է՝ մենք փոր­ձում ենք Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջան բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի շրջա­նակ­նե­րում հաս­ցեագ­րել ԼՂ-ի հա­յութ­յան ի­րա­վունքնե­րի եւ­ անվ­տան­գութ­յան հար­ցե­րը՝ այդ թվում եւ­ ու­ղիղ մի­ջազ­գա­յին մե­խա­նիզմ­նե­րի, ե­րաշ­խիք­նե­րի ստեղծ­ման ճա­նա­պար­հով նրանց երկ­խո­սութ­յան մի­ջո­ցով: Մենք վստահ էինք` այդ մե­խա­նիզ­մի ստեղծ­ման պա­րա­գա­յում, այդ երկ­խո­սութ­յան հաս­տատ­ման պա­րա­գա­յում հնա­րա­վոր է ե­ղել ո­րո­շա­կի հար­ցեր լու­ծել: Սա է ե­ղել մեր պա­տաս­խա­նը»,- ա­սաց նա:

Ու ան­մի­ջա­պես էլ, «մրից ել­նե­լով, մրաջ­րի մեջ թա­թախ­վեց: Այս­պես, ըստ Միր­զո­յանի ՝ փաստ է, որ բռնի տե­ղա­հա­նութ­յու­նից եւ հատ­կա­պես ի­րենց ինք­նա­լու­ծար­ման վե­րա­բեր­յալ այդ հայտ­նի փաս­տաթղ­թից հե­տո, այդ օ­րա­կարգն այլեւս չի կա­րող շա­րու­նակ­վել այն պարզ պատ­ճա­ռով, որ այդ­տեղ հա­յութ­յուն չկա, ո­րի ի­րա­վունք­նե­րի մա­սին խո­սենք: «Սա է ե­ղել ԱԳՆ ար­ձա­գան­քը: Զար­մա­նա­լիո­րեն ստաց­վեց ի՞նչ՝ ի­րենց տի­րա­պե­տութ­յան տակ ե­ղած ա­ֆի­լաց­ված մե­դիա­ռե­սուրս­նե­րի մի­ջո­ցով սկսե­ցին ա­սել՝ մենք ենք հա­նել հար­ցը օ­րա­կար­գից: Ես կրկնում եմ՝ այս կա­ռա­վա­րութ­յու­նը՝ վար­չա­պետ Փա­շին­յա­նի գլխա­վո­րութ­յամբ, ա­րել է ա­մեն ինչ, որ մարդ­կանց ի­րա­վունք­նե­րի եւ­ անվ­տան­գութ­յան հար­ցը որ­եւէ կերպ հաս­ցեագր­վի: Հի­մա մեզ մե­ղադ­րել այդ հար­ցը օ­րա­կար­գից հա­նե­լու մեջ, այն պայ­ման­նե­րում, երբ մենք ա­սում էինք՝ նշա­ձողն ի­ջեց­նել է պետք, եւ­ այդ դեպ­քում կա­րող ենք խո­սակ­ցութ­յուն ու­նե­նալ, մեզ է­լի մե­ղադ­րում էին դա­վա­ճա­նութ­յան ու հո­ղեր ծա­խե­լու մեջ»: Ն­ման բա­ցատ­րութ­յու­նը, ի­հար­կե, աբ­սուրդ է: Ե­թե այն փաս­տը, որ Ար­ցա­խում ար­ցա­խա­հա­յեր չկան, հիմք էր, որ այդ թե­ման օ­րա­կար­գից դուրս մնար, ա­պա մի­գու­ցե նաեւ կբա­ցատ­րի՞, թե այդ ին­չո՞ւ ար­ցա­խա­հա­յութ­յան տե­ղա­հա­նու­մից հե­տո, մին­չեւ ան­ցած հուն­վար, ինչ­պես ի­րենք են հայտ­նում, թե­ման դեռ օ­րա­կար­գում էր: Հա­ջոր­դը. ար­ցա­խա­հա­յե­րին բռնի են հա­նել, ո­րը մի­ջազգա­յին օ­րենսդ­րութ­յամբ ցե­ղաս­պա­նութ­յան չա­փա­նիշ­նե­րից է: Ա­վե­լին, Ա­րոն այն ժա­մա­նակ Վա­շինգ­տո­նից ան­ձամբ էր կոչ ա­նում՝ հե­ռա­նալ: Այն դեպ­քում, երբ այդ պա­հին Նի­կո­լը խո­սում էր, թե կա­րող են մնալ, վտանգ չկա, եւ հե­տո սկսեց խո­սել Ա­րո­յի բա­ռա­պա­շա­րով: Թե ով էր տիկ­նի­կա­վա­րը, ժա­մա­նա­կը կգա, կպարզ­վի: Բայց փաս­տը սա է. ի­րենք էին ար­ցա­խա­հա­յե­րին դրդում՝ հե­ռա­նալ, ու հի­մա էլ ար­դա­րա­նում են, թե բա Ար­ցա­խում հայ չկա, ինչ­պե՞ս հար­ցը օ­րա­կար­գում թող­նեինք: Մինչ­դեռ, ե­թե մարդ­կանց բռնութ­յամբ հա­նում են, դա ա­մե­նա­լուրջ հիմքն է, որ թե­ման մնա օ­րա­կար­գում, թե­կու­զեւ զեն­քի ու­ժով մի ամ­բողջ ժո­ղովր­դի ի­րա­վունք­նե­րի խախտ­ման հա­մար: Ու հի­մա Ա­րոն «լավ» ձեւ է գտել՝ «չկա մարդ, չկա խնդիր»:

­Բայց հե­տոն ա­մե­նա­վատ­թարն էր: Ա­րոն շա­րու­նա­կեց ար­դա­րա­նալ, թե՝ ար­ցախ­յան իշ­խա­նութ­յուն­ներն ա­մեն կերպ հրա­ժար­վում էին մաս­նակ­ցել բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րին. «Ակն­հայտ չի՞, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը մեր­ժեց, օ­րի­նակ, մաս­նակ­ցել Սո­ֆիա­յի հան­դիպ­մա­նը, հի­մա մեզ­նից ի՞նչ են ու­զում, ձե՞ռ են առ­նում, ես չեմ հաս­կա­նում, այս հար­ցե­րի պա­տաս­խա­նը պետք է լրջո­րեն տրվի վեր­ջը, թե՝ չէ: Ինչ­քան կա­րե­լի է ի­րենց ե­ղած նույն թեր­թե­րի մի­ջո­ցով ա­նընդ­հատ ա­սել՝ Ղա­րա­բա­ղը հանձ­նե­ցին, Ղա­րա­բա­ղը հանձ­նե­ցին: Հի­մա գի­տե՞ք ինչ են ա­սում՝ Ղա­րա­բա­ղը Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նութ­յու­նը լու­ծա­րեց, այ­սինքն՝ այդ­քան կա՞րճ է մարդ­կանց հի­շո­ղութ­յու­նը, ո՞ւմ են հի­մա­րի տեղ դնում»:

Ու ի՞նչ պետք է ա­նեին, մաս­նակ­ցեին նի­կոլ­յան օ­րա­կար­գով դա­վա­ճա­նա­կան բա­նակ­ցութ­յու­ննե­րին, որ Նի­կոլն ու Ա­րոն հի­մա հան­գիստ ա­սեն, թե ար­ցախ­ցի­ներն են ո­րո­շել, մե­զա­նից ի՞նչ եք ու­զում: Իսկ նույն Նի­կոլն ու Ա­րոն, երբ ա­սում էին, թե «ինչ ու­զենք, դա էլ կբա­նակ­ցենք», «ա­մեն բան զրո­յից ենք սկսում», Պ­րա­հա­յում էլ հայ­տա­րա­րում էին, թե՝ «Ար­ցախն Ադր­բե­ջան է, եւ՝ վերջ», այդ նույն ար­ցա­խա­հա­յե­րից կար­ծիք հարց­նո՞ւմ էին: Բե­րել, հասց­րել էին մի վի­ճա­կի, երբ ար­ցա­խա­հա­յերին մնում էր կա´մ թշ­նա­մու ա­ռաջ ծնկի գալ, կա´մ կո­տոր­վել, կա´մ հա­զա­րա­վոր տա­րի­նե­րի ի­րենց բնօր­րա­նից հե­ռա­նալ, ու հի­մա փոր­ձում են ար­դա­րա­նալ, թե բա գի­տե՞ք, չե­կան Սո­ֆիա­յի հան­դիպ­մա­նը…

Ա­մեն դեպ­քում, Նի­կոլն այս պա­հին պարզ հայ­տա­րա­րում է. «Ա­սել եմ, որ Ղա­րա­բաղ­յան շար­ժու­մը Հա­յա­ստա­նում չի շա­րու­նակ­վե­լու»: Սա ար­դեն իսկ ա­վե­լորդ ան­գամ պարզ հու­շում է, որ ինչ­քան էլ որ վեր­ջին ան­գամ նի­կոլ­յան խուն­տան իշ­խա­նութ­յան ե­կավ Ար­ցախն ու ար­ցա­խա­հա­յութ­յա­նը պաշտ­պա­նութ­յան խոս­տում­նե­րով, սա­կայն այս պա­հին բո­լոր դի­մակ­նե­րը նետ­ված են, ան­կախ այն բա­նից, թե Ա­րոն ինչ նոր ար­դա­րա­ցում­ներ կմո­գո­նի: Թեեւ մյուս կող­մից էլ, Ա­լիեւն, ի­հար­կե, ճիշտ է՝ ար­ցախ­յան թե­ման շատ ա­մուր ֆիքս­ված է Հա­յաս­տա­նի Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նում՝ ի դեմս «Ան­կա­խութ­յան հռչա­կագ­րի»: Իսկ Նի­կո­լի ա­սե­լը՝ Հա­յաս­տա­նում կա ար­ցախ­յան շար­ժում, թե՝ ոչ, շատ քիչ է. նախ նա պետք է կա­րո­ղա­նա Սահ­մա­նադ­րութ­յուն փո­խել՝ իր ներ­կա չնչին վար­կա­նի­շով:

ՄԻՐԶՈՅԱՆ ԱՐԱՐԱՏԻ «ԻՆՔՆԱԽՈՍՏՈՎԱՆԱԿԱՆ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔԸ»

­Մեկ այլ շատ կա­րե­ւոր դե­տալ եւս Ա­րո­յի այդ ե­լույ­թից պետք է նկա­տել: Այս­պես, Ար­ցա­խի շուրջ պտտվել-պտտվե­լով, հա­սավ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րին», որն այդ­պես էլ տե­ղից չի շարժ­վում: Թե՝ Հա­յաս­տա­նը պատ­րաստ է բա­ցել ճա­նա­պարհ­նե­րը Ադր­բե­ջա­նի հետ՝ ա­ռանց այդ գոր­ծըն­թա­ցը կա­պե­լու խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի ստո­րագր­ման հետ: «Մենք շատ կա­ռու­ցո­ղա­կան ա­ռա­ջարկ ենք ա­րել Ադր­բե­ջա­նին, ե­թե լի­նի դրա­կան պա­տաս­խան, մենք կա­րող ենք ան­մի­ջա­պես ձեռ­նա­մուխ լի­նել են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի բաց­մա­նը՝ նույ­նիսկ չզու­գակ­ցե­լով այս գոր­ծըն­թա­ցը խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի հետ»,- ա­սել է նա։

Ս­տաց­վում է, որ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը «զու­գակց­վա՞ծ» է «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» հետ, եւ «զու­գակ­ցո­ղը» Ադր­բե­ջա՞նն է: Բայց նման փաստն առն­վազն «տա­րօ­րի­նակ» տեսք ու­նի: Հի­շեց­նենք, կող­մերն ար­դեն հայ­տա­րա­րել են, որ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» բո­լոր կե­տե­րը հա­մա­ձայ­նեց­ված է: Բայց ե­թե կա կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­ման զու­գակ­ցել-չզու­գակ­ցե­լու հարց, ա­պա դա միան­շա­նակ վկա­յում է, որ այդ հար­ցը «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» մեջ նե­րառ­ված չէ: Երկ­րոր­դը: Ինչ­պես Ա­լիե­ւը, այն­պես էլ Բայ­րա­մո­վը քա­նիցս պաշ­տո­նա­պես «խա­ղա­ղութ­յան հա­մա­ձայ­նագ­րի» ստո­րագ­րու­մը կա­պել են եր­կու նա­խա­պայ­մա­նի հետ՝ ՀՀ Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նը փո­խե­լու եւ «Մինս­կի խում­բը» լու­ծա­րե­լու: Իսկ ա­հա Ա­րոն ակ­նար­կում է, թե չէ, այդ­պես չէ, կա նաեւ այդ պայ­մա­նագ­րի հետ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը զու­գակ­ցել-չզու­գակ­ցե­լու խնդիր:

Այս­պի­սով, ինչ­պես քա­նիցս ենք են­թադ­րել, ի­րա­կա­նում «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» ստո­րագ­րել-չստո­րագ­րելն ան­գամ Բաք­վի նշված հայտ­նի նա­խա­պայ­ման­նե­րի հետ կապ­ված չէ. դրանք Ալիե­ւի հա­մար ըն­դա­մե­նը այդ փաս­տա­թուղ­թը չստո­րագ­րե­լու պատր­վակ են ու այն­պի­սի պատր­վակ, ո­րոնք Նի­կո­լը հաղ­թա­հա­րե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն պար­զա­պես չու­նի: Իսկ պատ­ճա­ռը մեկն է, ո­րի մա­սին Ա­րոն ակ­նար­կեց՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­ման: Ու թեեւ դա փոր­ձում է հրամց­նել, որ­պես Հա­յաս­տա­նից ուղղ­ված ա­ռա­ջարկ, թե՝ ե­կեք կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը «չզու­գակ­ցենք խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի հետ», սա­կայն հենց ինքն էլ ա­մեն ան­գամ խոս­տո­վա­նում է, որ նման ա­ռա­ջարկ­նե­րին Բա­քուն պար­զա­պես չի պա­տաս­խա­նում: Ու դա իր տրա­մա­բա­նութ­յունն ու­նի. այն բա­նից հե­տո, երբ Նի­կոլն Ար­ցա­խից հրա­ժար­վեց, ի­րա­կա­նում Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի մի­ջեւ ո­րե­ւէ լուրջ հարց չի մնա­ցել, բա­ցի կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րից: Եվ ան­գամ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» կոչ­վածն է ան­հաս­կա­նա­լի թղթի կտոր, ո­րի ստո­րագ­րել-չստո­րագ­րե­լը ո­րե­ւէ մե­կին ո­չինչ չի տա­լիս:

Այս­պի­սով, Ա­րո­յի, ա­սենք նաեւ Նի­կո­լի ներ­կա այս ամ­բողջ նյար­դա­յին ռեակ­ցիան մեկ բան է ցույց տա­լիս: Թեեւ հա­սան ընդ­հուպ Ար­ցա­խի հա­յա­թափ­ման, հա­նուն բրյու­սել­նե­րից խոս­տաց­ված «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» եւ դրա­նից բխող «եվ­րո­պա­կան ե­րա­զանք­նե­րի», սա­կայն ի­րա­կա­նում ո­րե­ւէ արդ­յունք այդ­պես էլ չկա ու չկա: Ա­լիե­ւի պայ­մա­նը ե­ղել եւ մնում է նույ­նը՝ գոր­ծըն­թա­ցը շա­րու­նա­կել նո­յեմ­բե­րի 9-ի եւ դրան հա­ջոր­դած ե­ռա­կողմ հա­մա­ձայ­նութ­յուն­նե­րի դաշ­տում, որ­քան էլ որ հրա­պա­րա­կավ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիրն» ու կո­մու­նի­կա­ցիոն թե­ման փոր­ձում են ի­րար չկա­պել: Բայց այն պա­հին, երբ Նի­կոլն ու Ա­րոն կթեք­վեն դե­պի այդ ուղ­ղութ­յուն, պետք է նաեւ հար­ցե­րի պա­տաս­խան տան: Այդ թվում, թե ին­չո՞ւ ակն­հայ­տո­րեն կոր­ծա­նա­րար բրյու­սել­յան գոր­ծըն­թա­ցի հե­տե­ւից վա­զե­ցին, դրա արդ­յուն­քում ստա­ցանք հա­յա­թափ­ված Ար­ցախ, ու հե­տո էլ վե­րա­դառ­նում են հին կուր­սին: