ԹՈՒՐՔ-ԱԶԵՐԻԱԿԱՆ ՏԱՆԴԵՄԸ ԿՓՈՐՁԻ՞ ԻՐԱՆԱԿԱՆ ԱԴՐԲԵՋԱՆՆ ԻՐԵՆՈՎ ԱՆԵԼ

Այն, որ Ի­րա­նի շուրջ զար­գա­ցող ի­րա­վի­ճա­կը նաեւ Հա­յաս­տա­նի հա­մար է վա­տա­գույն սցե­նար­նե­րից, ինչ­պես ա­սում են, ան­զեն աչ­քով էլ է տե­սա­նե­լի: Ի­մաստն այն է, որ քա­նի դեռ Ռու­սաս­տա­նը զբաղ­ված է ուկ­րաի­նա­կան ուղ­ղութ­յամբ, Ի­րա­նը շատ դեպ­քե­րում դար­ձել էր այս ուղ­ղութ­յամբ թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մին զսպող գոր­ծոն: Արդ­յուն­քում, օ­րա­կարգ է գա­լիս մեկ էա­կան հարց՝ ի՞նչ դի­քե­րով Ի­րա­նը կկա­րո­ղա­նա դուրս գալ այս պա­տե­րազ­մից: Ե­թե որ­պես պարտ­վող կողմ, նրա տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին դիր­քերն էա­պես կթու­լա­նան: Կամ հա­կա­ռա­կը՝ հաղ­թա­նա­կի եւ նույ­նիսկ՝ ոչ-ո­քիի դեպ­քում Ի­րա­նի դիր­քե­րը էա­պես կամ­րա­նան:

ՄԻԱՅՆ ՀՐԹԻՌՆԵՐՈՎ ՀԱՐՑԸ ՉԻ ԼՈՒԾՎԻ

Այս պա­հին ի­րա­նա-իս­րա­յել­յան պա­տե­րազ­մում դժվար է հաղ­թո­ղին կամ պարտ­վո­ղին ո­րո­շել: Մեծ հե­ռա­վո­րութ­յուն­նե­րից ի­րար են հար­վա­ծում, ինչ-ինչ օբ­յեկտ­ներ խո­ցում: Դա, ի­հար­կե, եր­կու կող­մի հա­մար էլ կո­րուստ է նշա­նա­կում, բայց ոչ ճա­կա­տագ­րա­կան: Իս­րա­յե­լը խո­ցել է ի­րա­նա­կան ո­րոշ մի­ջու­կա­յին օբ­յեկտ­ներ, բայց հարց է, թե ինչ ռեալ վնաս է հասց­րել, կամ թե ի­րա­նա­կան ընդ­հա­նուր պո­տենց­իա­լի որ մասն է ոչնչացված: Նաեւ սպա­նել է մի շարք բարձ­րաս­տի­ճան զին­վո­րա­կան­նե­րի եւ գիտ­նա­կան­նե­րի: Սա­կայն Ի­րա­նում կան ոչ պա­կաս կոմ­պե­տենտ բա­զում այլ զին­վո­րա­կան­ներ ու գիտ­նա­կան­ներ. այս կո­րուստ­նե­րը եւս կրի­տի­կա­կան չեն: Բա­նա­կը տե­ղում է, անվ­տան­գութ­յան մար­մին­նե­րը եւս գոր­ծում են՝ աս­տի­ճա­նա­բար չե­զո­քաց­նե­լով Ի­րա­նի տա­րած­քում տե­ղա­կայ­ված իս­րա­յել­յան դի­վեր­սանտ­նե­րին, ո­րոնք սկզբնա­կան պա­հին մեծ վնաս հասց­րին: Նույ­նը կա­րե­լի է ա­սել Իս­րա­յե­լի մա­սին. ստա­ցան միան­գա­մայն զգա­յուն հար­ված­ներ, բայց դրանք եւս կրի­տի­կա­կան նշա­նա­կութ­յան չեն: Իս­րա­յե­լում խո­սում են, թե ի­րա­նա­կան հրթիռ­ներն այ­սօր-վա­ղը կսպառ­վեն: Բայց ռեալ գնա­հա­տել, թե Ի­րանն ինչ կար­գի պա­շար­ներ ու­նի, կամ այս ըն­թաց­քում դրսից ինչ հա­մալ­րում­ներ են գա­լիս (խո­սակ­ցութ­յուն­ներ ե­ղան չի­նա­կան ինք­նա­թիռ­նե­րի ժա­ման­ման մա­սին), շատ դժվար է:

Այս տեմ­պե­րով հե­տա­գա հար­ված­նե­րի փո­խա­նա­կու­մը եւս հա­զիվ թե շատ բան փո­խի: Իս­րա­յե­լը սպառ­նում է հար­վա­ծել ի­րա­նա­կան նավ­թարդ­յու­նա­բե­րութ­յա­նը: Ի­րանն էլ սպառ­նում է հար­վա­ծել իս­րա­յել­յան մի­ջու­կա­յին օբ­յեկտ­նե­րին եւ փա­կել Պար­զից ծո­ցից ել­քը, որ­տե­ղով անց­նում է հա­մաշ­խար­հա­յին նավ­թի մոտ 30 տո­կո­սը: Այ­սինքն, քա­նի դեռ չկա ցա­մա­քա­յին բա­խում եր­կու կող­մե­րի բա­նակնե­րի մի­ջեւ, պա­տե­րազ­մի ել­քը մնում է առն­վազն մշու­շոտ: Սա ընդ­հան­րա­կան ի­մաս­տով, քա­նի դեռ բա­խում­ներն այս նախ­նա­կան օ­րե­րի դի­նա­մի­կա­յի մեջ են: Բայց այս ի­րա­վի­ճա­կը կա­րող է շատ ա­րագ փոխ­վել: Նախ, կա հա­կա­մար­տութ­յան մեջ ԱՄՆ-ի ներգ­րավ­ման վտան­գը: Եվ հաշ­վի առ­նե­լով, որ ԱՄՆ-ն սկ­սել է ա­րա­գո­րեն լից­քա­վո­րող ինք­նա­թիռ­ներ եւ տար­բեր այլ ու­ժեր տե­ղա­կա­յել մեր­ձա­կա գո­տի­նե­րում, այդ վտան­գը բա­վա­կա­նին ռեալ տեսք ու­նի:

ԿՓՈՐՁԵ՞Ն ԻՐԱՆԸ ՄԱՍՆԱՏԵԼ

­Բայց միա­ժա­մա­նակ կան գոր­ծոն­ներ, ո­րոնք ոչ պա­կաս կամ մի­գու­ցե, շատ ա­վե­լի վտան­գա­վոր կա­րող են դառ­նալ, քան պար­զա­պես օ­դա­յին հար­ված­նե­րի փո­խա­նա­կում­ներն են: Դ­րան­ցից մե­կի մա­սին քա­նիցս պարզ ար­տա­հայտ­վեց Նե­թան­յա­հուն. հաղ­թա­նա­կի կա­րող են հաս­նել ոչ թե ռազ­մա­կան հար­ված­նե­րի, այլ դրանց հաշ­վին Ի­րա­նում ներ­քին ան­կա­յու­նութ­յուն հրահ­րե­լու եւ «ռե­ժի­մի փո­փո­խութ­յան» հաս­նե­լու միջոցով: Թե­րեւս, դա նաեւ մեզ հա­մար կա­րող է ա­մե­նավ­տան­գա­վոր տար­բե­րակ­նե­րից մե­կը դառ­նալ:

Այն, որ Իս­րա­յելն ակ­տի­վո­րեն հար­վա­ծում է Թավ­րի­զին, այն է՝ այս­պես կոչ­ված՝ ի­րա­նա­կան կամ Ա­րե­ւել­յան Ադր­բե­ջա­նին, դժվար է պա­տա­հա­կա­նութ­յուն հա­մա­րել: Ա­ռա­վել եւս, երբ հաշ­վի ենք առ­նում այն հա­մառ խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րը, որ Ի­րա­նին հար­վա­ծած ա­նօ­դա­չու­նե­րի մի մա­սը թռել են Նա­խի­ջե­ւա­նից:

Այն, որ Ի­րա­նի հա­մար ադր­բե­ջա­նաբ­նակ գո­տին մնում է ա­մե­նա­խո­ցե­լի ուղ­ղութ­յուն­նե­րից մե­կը, հայտ­նի պատ­մութ­յուն է: Ու ներ­կա պա­հին թե այն­տեղ ինչ ի­րա­կան տրա­մադ­րութ­յուն­ներ են գոր­ծում, դժվար է ա­սել: Նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ, ինչ­պես հու­շեց Ի­րա­նի ներ­սում ամ­բող­ջա­կան ա­նօ­դա­չու­նե­րի բա­զա­ներ ստե­ծե­լու պատ­մութ­յու­նը, իս­րա­յել­յան հե­տա­խու­զութ­յու­նը կա­րո­ղա­ցել են բա­վա­կա­նին ա­զատ աշ­խա­տել, եւ դա, ի­հար­կե, ի­րա­նա­կան հա­կա­հե­տա­խու­զութ­յան մա­սին լավ ակ­նարկ չէ: Ու այդ դեպ­քում, թե ինչ է­ֆեկ­տի­վութ­յամբ են աշ­խա­տել նաեւ ի­րա­նական Ադր­բեջա­նում, այն է՝ այն­տեղ ինչ ի­րա­կան տրա­մադ­րութ­յուն­ներ են, ինչ հե­տա­խու­զա­կան ցան­ցերի կենտ­րո­նա­ցում­ներ կան, մնում է միայն են­թադ­րել: Ա­ռա­վել եւս, որ կա նաեւ Ադր­բե­ջա­նի գոր­ծո­նը. Ա­լիե­ւը եւս քա­նիցս բա­ցա­հայտ հա­վակ­նութ­յուն­ներ է ներ­կա­յաց­րել ի­րա­նա­կան այդ տա­րածք­նե­րի նկատ­մամբ, եւ, հաս­կա­նա­լի է, ոչ ա­ռանց Էր­դո­ղա­նի հա­մա­ձայ­նութ­յան:

­Թավ­րի­զի ուղ­ղութ­յամբ Իս­րա­յե­լի կենտ­րո­նա­ցու­մը, ինչ խոսք, ակ­նարկ­նե­րից մեկն է, որ կա­րող է ադր­բե­ջա­նա­կան տի­րույ­թը դի­տարկ­վել Ի­րա­նի գոր­ծող վար­չա­կար­գի դեմ ան­ջա­տո­ղա­կան տրա­մադ­րութ­յուն­նե­րը զար­գաց­նե­լու ա­մե­նա­հար­մար գո­տի­նե­րից մե­կը: Ընդ ո­րում, ե­թե Թել Ա­վիվն ի­րոք ու­նի նման ծրագ­րեր, ա­պա կա­րե­լի է չկաս­կա­ծել, որ թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դեմն ա­մեն ինչ կա­նի պատ­մա­կան նման բա­ցա­ռիկ շան­սը ձեռ­քից բաց չթող­նե­լու հա­մար:

Ա­մեն դեպ­քում, նման հե­ռան­կա­րը չա­փա­զանց լուրջ վտանգ կդառ­նար ոչ թե Ի­րա­նի կամ Հա­յաս­տա­նի հա­մար, այլ նա­ւե՝ ողջ կով­կաս­յան գո­տու, նաեւ՝ Ռու­սաս­տա­նի հա­մար: Ա­րե­ւել­յան Ադր­բե­ջա­նով ցա­մա­քա­յին կա­պի ստեղ­ծու­մը նախ՝ թյուր­քա­կան «պար­կի» մեջ է թող­նե­լու ողջ հա­րավ­կով­կաս­յան գո­տին: Հա­ջոր­դը` դա դառ­նում է այն թյուր­քա­կան մի­ջանց­ք, ո­րը կա­րող է փո­խել ռու­սա­կան ողջ հա­րա­վա­յին ռազ­մա­վա­րութ­յան ու­ղին: Ա­սենք. սա նաեւ Չի­նաս­տա­նի հա­մար է լրջա­գույն խնդիր, ե­թե այդ կերպ թյուր­քա­կան չընդ­հատ­վող մի­ջանց­քը հաս­նի մին­չեւ Ա­րեւմտ­յան Չի­նաս­տան՝ թյուր­քա­կան ծագ­մամբ ույ­ղու­րաբ­նակ գո­տի: Ա­վե­լին, Չի­նաս­տա­նին նման հար­ված հասց­նե­լու հա­մար կա­րող է նաեւ Վա­շինգ­տո­նը հե­տաքրքր­ված լի­նել նման նա­խագ­ծով, ա­ռա­վել եւս, ե­թե այս պա­հին դրա բա­ցա­ռիկ հնա­րա­վո­րութ­յու­նը կա:

Չ­նա­յած, մեկ դե­տալ եւս կա, ո­րը կա­րող է Էր­դո­ղան-Ա­լիե­ւին տխրեց­նել: Հայտ­նի դար­ձավ, որ Բ­րի­տա­նիա­յում MI6-ի նոր տնօ­րեին է նշա­նակ­վել՝ ա­ռա­ջին կին ղե­կա­վա­րը բրի­տա­նա­կան ար­տա­քին հե­տա­խու­զութ­յան պատ­մութ­յան մեջ՝ Բ­լեյզ Մետր­ևե­լին: Թե նա ինչ կար­գի գոր­ծու­նեութ­յուն կծա­վա­լի, այդ մա­սին չէ խոս­քը, դա ժա­մա­նա­կը ցույց կտա: Էր­դո­ղա­նի հա­մար տխրեց­նեղ պահն այն է, որ հե­ռա­նում է իր մեր­ձա­վո­րը՝ Ռի­չարդ Մու­րը, ո­րի ծրագ­րե­րից էր թյուր­քա­կան աշ­խար­հը (այդ թվում՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քով») կա­պե­լու գա­ղա­փա­րը: Իսկ ա­ռանց Մու­րի ա­ջակ­ցութ­յան, ԱՄՆ-ն կ­ցան­կա­նա՞ Ի­րա­նով «մի­ջանց­քի» վե­րահս­կո­ղութ­յուն տակ Էր­դո­ղան-Ա­լիե­ւին՝ նրանց սար­քե­լով պո­տենց­իալ ծանր մրցա­կից…

ԻՐԱՆՆ ԱՄԵՆԵՎԻՆ ԷԼ ՊԱՐՏՎԱԾ ՉԷ

­Սա­կայն Ա­րե­ւել­յան Ադր­բե­ջանն Ի­րա­նից պո­կե­լու հար­ցում նաեւ խնդիր­նե­րի պա­կաս չկա: Նախ, Ի­րա­նում եւս, թե­րեւս հաս­կա­նում են, թե ինչ մասշ­տաբ­նե­րի աշ­խա­տանք է ծա­վա­լել իս­րա­յել­յան հե­տա­խու­զութ­յու­նը: Ա­մեն դեպ­քում, ար­դեն կա հա­կա­հե­տա­խու­զա­կան բնույ­թի բա­վա­կա­նին ակ­տիվ աշ­խա­տանք, ինչն ար­տա­հայտ­վում է լրտե­սա­կան բջիջ­նե­րի եւ ա­վե­լի խո­շոր օ­ղակ­նե­րի, ա­նօ­դա­չու­ներ բարձ­ված բեռ­նա­տար­նե­րի եւ ա­նօ­դա­չու­նե­րի ար­տադ­րութ­յուն­նե­րի հայտ­նա­բեր­ման քա­նա­կա­կան ա­ճի տես­քով: Իսկ երկ­րում ան­ջա­տո­ղա­կան տրա­մադ­րութ­յու­նները բա­ցա­ռե­լու խնդիրն այս պա­հին նաեւ ի­րա­նա­կան բա­նա­կի եւ Հե­ղա­փո­խութ­յան պա­հա­պան­նե­րի կոր­պու­սի գոր­ծա­ռույթ­նե­րից են դառ­նում: Ու հաշ­վի առ­նե­լով, որ ցա­մա­քա­յին ու­ժե­րը դեռ պա­տե­րազ­մի մեջ ներգ­րավ­ված չեն, ինչ-որ ար­տա­ռոց կո­րուստ­ներ չու­նեն, գտնվում են մար­տա­կան վի­ճա­կում, նաեւ ան­ջա­տո­ղա­կան խմբե­րի դեմ պայ­քա­րե­լու հար­ցում պետք է, որ ա­ռանձ­նա­կի խնդիր­ներ չու­նե­նան:

­Բայց ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը. կրկնենք, այն­պես չէ, որ Ի­րանն այս պա­հին պարտ­վո­ղի դե­րում է, այ­սինքն, ե­կել է «սպան­ված ար­ջի մոր­թին բաժա­նե­լու» պա­հը: Ա­վե­լին, ե­րեկ Ի­րա­նի խորհր­դա­րա­նը քվեար­կեց Մի­ջու­կա­յին զեն­քի չտա­րած­ման մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րից դուրս գա­լու օգ­տին: Սա նշա­նա­կում է, որ ցան­կա­ցած պա­հի Ի­րա­նը կա­րող է մի­ջու­կա­յին զեն­քի փոր­ձար­կում աց­կաց­նել՝ մտնե­լով մի­ջու­կա­յին պե­տութ­յուն­նե­րի շարք: Իսկ դա էա­պես փո­խում է ու­ժա­յին բա­լան­սը: Ա­սենք, միայն խորհր­դա­րա­նի այդ ո­րո­շումն ար­դեն իսկ պետք է, որ ա­հա­զանգ լի­նի Իս­րա­յե­լի հա­մար. իսկ ո՞վ ա­սաց, որ Ի­րանն այս պա­հին չու­նի սե­փա­կան մի­ջու­կա­յին զեն­քը, կամ Ի­րա­նի տա­րած­քում չկա մի­ջու­կա­յին զենք: Եվ այն դեպ­քում, երբ իս­րա­յել­յան ՀՕՊ-ը, այդ թվում՝ այդ­քան փա­ռա­բան­ված «եր­կա­թե գմբե­թը» լուրջ խնդիր­ներ ու­նի ի­րա­նա­կան հրթիռ­նե­րի դեմ, իսկ հի­պեր­ձայ­նա­յին հրթիռ­նե­րի դեմ բա­ռա­ցիո­րեն ան­զոր է, ա­պա Ի­րա­նը մի­ջու­կա­յին լիցք Իս­րա­յել հասց­նե­լու հար­ցում հաս­տատ մտա­ծե­լու հար­ցեր չի ու­նե­նա: Ընդ ո­րում, չմո­ռա­նանք, որ Իս­րա­յե­լը փոքր եր­կիր է, ան­գամ սահ­մա­նա­փակ հզո­րութ­յան մեկ-եր­կու հար­վա­ծը կա­րող է ո­րո­շիչ դառ­նալ:

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝