ԹՐՔԱ­ԲՈԼ­ՇԵ­ՎԻ­ԿՅԱՆ ԵՐ­ԿԱ­ԹՅԱ ՎԱ­ՐԱ­ԳՈՒՅ­ՐԸ

Երբ ա­սում ես` «երկա­թյա վա­րա­գույր», բո­լորն ա­ռա­ջին հեր­թին հի­շում են Սո­վե­տը` ու­տո­պիս­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյամբ, ո­րին Ստա­լի­նի մա­հից հե­տո ոչ ոք չէր հա­վա­տում, և ամ­բողջ աշ­խար­հից ֆի­զի­կա­կան և տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռու­մով մե­կու­սաց­ված բնակ­չու­թյամբ, որն ու­ներ մի­ֆա­կա­նաց­ված պատ­կե­րա­ցում­ներ այդ աշ­խար­հի ու հատ­կա­պես Ա­րև­մուտ­քի մա­սին:

ՍՈ­ՎԵ­ՏԱ­ԿԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐ­ՔԱ­ԿԱՆ ԵՐ­ԿԱ­ԹՅԱ ՎԱ­ՐԱ­ԳՈՒՅՐ­ՆԵ­ՐԻ ՏԱՐ­ԲԵ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ

30 տար­վա մո­ռա­ցու­թյու­նից հե­տո քա­ղա­քա­գետ Վա­րու­ժան Գե­ղա­մյա­նի թե­թև ձեռ­քով կրկին շրջա­նա­ռու­թյան մեջ հայտն­վեց «երկա­թյա վա­րա­գույր» եզ­րույ­թը, քա­ղա­քա­գե­տը խո­սում է թուր­քա­կան «երկա­թյա վա­րա­գույ­րի» մա­սին: Ան­կա­խու­թյան սե­րունդն ընդ­հան­րա­պես չգի­տի, թե ինչ է «երկա­թյա վա­րա­գույ­րը», սա­կայն մի­ան­գա­մից նշենք, թուր­քա­կանն է­ա­պես տար­բեր­վում է սո­վե­տա­կա­նից: Ե­թե սո­վե­տա­կա­նը մայր­ցա­մա­քի 1/6-րդի վրա ստեղ­ծել էր մնա­ցյալ աշ­խար­հից տար­բեր­վող ի­րա­կա­նու­թյուն, ո­րը շատ վատ վախ­ճան ու­նե­ցավ, ա­պա թուր­քա­կանն էքս­տե­րի­տո­րյալ բնույթ ու­նի` է՛լ ա­վե­լի վատ վախ­ճա­նի հե­ռան­կա­րով:

Սո­վե­տա­կա­նի վատ վախ­ճա­նին է­ա­պես նպաս­տող­նե­րից մե­կը մի­ֆերն էին: Ա­ռա­ջին տե­սա­կի մի­ֆը ստեղ­ծում էր պե­տա­կա­նո­րեն, ուր Սո­վե­տը ներ­կա­յաց­ված էր ա­պա­գա դրախտ, իսկ Ա­րև­մուտ­քը ներկ­ված էր մի­ա­պա­ղաղ սև գույ­նով: Եվ քա­նի որ քա­րոզ­չու­թյու­նում ճշմար­տու­թյունն ու սու­տը մի­ա­խառն­ված է­ին, քա­րոզ­չու­թյա­նը չհա­վա­տա­ցող­նե­րը ստի հետ մեկ­տեղ աղ­բարկղ է­ին նե­տում նա­և ճշմար­տու­թյու­նը: Ար­դյուն­քում ստաց­վում էր հա­կա­ռակ ծայ­րա­հե­ղու­թյուն, և «Ազա­տու­թյուն» ռա­դի­ո­կա­յա­նի ու նմա­նա­տիպ այլ քա­րոզ­չա­մի­ջոց­նե­րի կեղ­տոտ քա­րոզ­չու­թյու­նը (և դրան նպաս­տում էր նա­և խնամ­քով, բայց բա­ռա­դի խլաց­նե­լը «глушилка»-նե­րի մի­ջո­ցով) ըն­կալ­վում էր որ­պես 100% ճշմար­տու­թյուն: Եվ լայ­նո­րեն տա­րած­վել էր մի­ֆը, իբր Ա­րև­մուտ­քը դրախտ է, իսկ այն­պի­սի հա­սա­րակ ապ­րանք­նե­րը, ինչ­պի­սիք են ջին­սը և ծա­մո­նը, վե­րած­վել է­ին ֆե­տի­շի: Ի վեր­ջո, կո­պիտ ա­սած, հենց հա­նուն ջին­սի և ծա­մո­նի ԽՍՀՄ «ազատ և հպարտ քա­ղա­քա­ցի­նե­րը» ու­րա­խու­թյամբ օգ­նե­ցին գե­րեզ­մա­նել Սո­վե­տը:

Հա­յաս­տա­նում մի փոքր տար­բե­րու­թյուն կար ընդ­հա­նուր սո­վե­տա­կան ի­րա­կա­նու­թյու­նից: Ստվա­րա­թիվ հայ­րե­նա­դարձ­նե­րը (ում ժար­գո­նով ա­սում է­ին «աղբար»), սերն­դե­սե­րունդ ո­րո­շա­կի ռե­ալ կապ պա­հե­լով սփյուռ­քի հետ, յու­րա­հա­տուկ տե­ղե­կատ­վա­կան «շլյուզ» է­ին ար­տա­քին աշ­խար­հի հետ, և այդ տե­ղե­կատ­վու­թյունն է­ա­պես չէր հա­մընկ­նում «Ազա­տու­թյան» քա­րոզ­նե­րի հետ: Այդ զանգ­վա­ծը նա­և իր հետ բե­րեց Հայ դա­տի պա­հան­ջա­տի­րու­թյան մաս­սա­յա­կան մշա­կույ­թը և ո­րո­շա­կի ա­զա­տամ­տու­թյուն: Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խա­ցու­մից հե­տո ա­ռա­ջին նա­խա­գա­հը (ով ին­քը հայ­րե­նա­դար­ձու­թյան «պրո­դուկտ» է) ձգտեց «խու­զել» դե­ռևս 1946-ից ձև­ա­վոր­վող Հայ դա­տի մշա­կույ­թը, և լի­նե­լով թրքա­սի­րու­թյան կրող, հա­սավ նա­և Սփյուռ­քում ա­վան­դա­բար մեծ ազ­դե­ցու­թյուն ու­նե­ցող ՀՅԴ-ի դեմ հա­լա­ծանք­նե­րի, այդ­պի­սով ո­րո­շա­կի­ո­րեն ժա­ռան­գե­լով թուր­քե­րի և բոլ­շև­իկ­նե­րի մո­տե­ցում­նե­րը: 1998-2018 թվա­կան­նե­րին իշ­խա­նու­թյան ե­կած Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տի պրո­դուկտ ռազ­մա­կա­նաց­ված է­լի­տան կա­սեց­րեց այդ մի­տում­նե­րը և ձգտեց ա­ռաջ մղել Հա­յաս­տան-Արցախ-Սփյուռք ե­ռա­մի­աս­նու­թյու­նը:

Իսկ 2018-ին ար­տա­քին հուժ­կու և վճռո­րոշ օ­ժան­դա­կու­թյամբ իշ­խա­նու­թյու­նը զավ­թած և գե­նե­տիկ թա­փո­նի վրա հեն­վող հա­կա­է­լի­տան, լի­նե­լով լրիվ հա­մա­պա­տաս­խան Նժդե­հի «թրքա­բոլ­շև­իկ­ներ» եզ­րույ­թին, 4 տա­րում հասց­րեց այն ի­րա­վի­ճա­կին, ո­րը քա­ղա­քա­գետ Վա­րու­ժան Գե­ղա­մյա­նը ո­րա­կում է «թուր­քա­կան եր­կա­թյա վա­րա­գույր»: Այժմ ուղ­ղա­կի մեջ­բե­րենք քա­ղա­քա­գե­տին. «Վեր­ջին օ­րե­րին ար­դեն առն­վազն ե­րեք հա­յի, ով­քեր հա­յան­պաստ գոր­ծու­նե­ու­թյամբ են զբաղ­վում Սփյուռ­քում, ՀՀ դե-ֆակ­տո իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը ար­գե­լել են մտնել հայ­րե­նիք:

Վստա­հա­բար, ար­գել­ված ան­ձանց ցան­կը շատ ա­վե­լի մեծ է ու ա­ռա­ջի­կա­յում է­լի նման դեպ­քեր կլի­նեն, երբ կա­պի­տու­լյանտ­նե­րին ընդ­դի­մա­ցող ցան­կա­ցած գործ­չի կար­գե­լեն մուտ­քը Հա­յաս­տան: Հա­կա­ռակ պրակ­տի­կան ար­դեն կա. տև­ա­կան ժա­մա­նակ է, ինչ տար­բեր ազ­գա­յին գոր­ծիչ­ներ տա­րաբ­նույթ շին­ծու գոր­ծե­րի պատ­ճա­ռով չեն կա­րո­ղա­նում գոր­ծու­ղում­նե­րի մեկ­նել:

Այլ բա­ռե­րով՝ Հա­յաս­տա­նի վրա իջ­նում է թուր­քա­կան եր­կա­թյա վա­րա­գույ­րը, ո­րի վրա տպված է «ժո­ղովր­դա­վար­նե­րի իշ­խա­նու­թյուն» գրված­քը»:

Այ­սինքն` հա­մա­կար­գա­յին տարր է դառ­նում այն մո­տե­ցու­մը, որ Հա­յաս­տա­նից մե­կու­սաց­վեն Սփյուռ­քի Հայ դա­տի ակ­տի­վիստ­նե­րը, ում դեմ ճնշում ի­րա­կա­նաց­նել չի կա­րող ո՛չ Նի­կո­լը իր «բան­կա-բու­թիլ­կա­նե­րով» հան­դերձ, ո՛չ էլ նրա թուրք տե­րե­րը (ում «բան­կա-բու­թի­կան» է կա­պի­տու­լյան­տը): Հա­յաս­տան ար­գե­լում են այն սփյուռ­քա­հա­յե­րի մուտ­քը, ով­քեր դեմ են ներ­քին և ար­տա­քին թուր­քե­րին:

Օ­ԿՈՒ­ՊԱ­ՑԻ­ՈՆ ՎԱՐ­ՉԱ­ԿԱՐ­ԳԸ ՀՈ ՊՈ­ԶՈՎ-ՊՈ­ՉՈՎ ՉԻ

Ար­դեն ա­մե­նօ­րյա ի­րո­ղու­թյուն են դար­ձել Հա­յաս­տա­նում այս կամ այն թուր­քի մահ­վան լու­րե­րը: Խոս­քը ոչ թե ՔՊ-ական­նե­րի, այլ պաշ­տո­նա­պես թուրք ազ­գու­թյա­նը պատ­կա­նող ան­ձանց մա­սին է, և օ­րի­նակ կի­րա­կի­ի լույս եր­կու­շաբ­թի­ի գի­շե­րը դրան­ցից եր­կուսն ըն­կան ավ­տո­մե­քե­նա­յի տակ: Այդ­պի­սի լրատ­վա­հոսքն ար­տա­ցո­լումն է այն զար­հու­րե­լի ի­րո­ղու­թյան, որ թուր­քերն այ­սօր պար­զա­պես վխտում են Հա­յաս­տա­նում, ի­րենց ա­ռա­վել քան ա­զատ են զգում մեր տա­րած­քում, քա­ղա­քա­ցի­ու­թյուն են ստա­նում, սե­փա­կա­նու­թյուն ձեռք բե­րում... Այ­սինքն` ա­ռանց զեն­քի և զոր­քի նվա­ճում են Հա­յաս­տա­նը: Գու­մա­րած դրան` խուն­տա­յի օ­րոք ա­զա­տու­թյուն են ստա­ցել «յան» ազ­գա­նու­նով ծպտյալ թուր­քե­րը, ով­քեր «նախ­կին­նե­րի» օ­րոք փաս­տա­ցի քշված է­ին մութ խոր­շեր և ու­նե­ին զրո ազ­դե­ցու­թյուն հան­րա­յին իշ­խա­նու­թյան քայ­լե­րի վրա: Իսկ այ­սօր հենց նրանք են ձև­ա­վո­րում հան­րա­յին իշ­խա­նու­թյուն, և ե­թե փոք­րա­մաս­նու­թյան վե­րած­ված ազ­գա­յին է­լի­տան նրանց չզրկի իշ­խա­նու­թյու­նից, այդ գոր­ծըն­թա­ցը և Հա­յաս­տա­նի թրքա­ցու­մը կդառ­նա վերջ­նա­կան և անշր­ջե­լի:

Անվ­տան­գու­թյան փոր­ձա­գետ Կա­րեն Վրթա­նե­սյանը ար­ձա­նագ­րու­մ է դառը ի­րա­կա­նու­թյու­նը. «2020 նո­յեմ­բե­րի 13-ին եմ ա­ռա­ջին ան­գամ ակ­նար­կել, որ Նի­կո­լի վար­չա­կար­գը օ­կու­պա­ցի­ոն ռե­ժիմ է:

Ու նոր փաս­տեր հայտն­վե­լուն զու­գա­հեռ գրե­թե ա­մեն օր դա կրկնել եմ գրա­ռում­նե­րում, մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րում, հար­ցազ­րույց­նե­րում, անձ­նա­կան խո­սակ­ցու­թյուն­նե­րում: Շա­տե­րը գլխով է­ին ա­նում, ա­սում է­ին. «Հա, ճիշտ ա», բայց ա­սածս ըն­կա­լում է­ին զուտ որ­պես գե­ղար­վես­տա­կան չա­փա­զան­ցում ու շա­րու­նա­կում է­ին ապ­շել նի­կո­լա­կան ռե­ժի­մի այս կամ այն «հի­մա­րու­թյու­նից», «ապի­կա­րու­թյու­նից» և այլն:

Վեր­ջա­պես՝ 1 տա­րի 8 ա­միս անց այս միտ­քը սկսեց տեղ հաս­նել լայն հան­րու­թյա­նը:

Չգի­տեմ, թե քա­նի տա­րի կպա­հանջ­վի, մին­չև հաս­կա­նանք, որ այդ փաս­տի գի­տակ­ցու­մը են­թադ­րում է նա­և դի­մադ­րու­թյան ռազ­մա­վա­րու­թյան և մար­տա­վա­րու­թյան ար­մա­տա­կան վե­րա­նա­յում:

Եվ ար­դյոք ու­նե՞նք այդ­քան ժա­մա­նակ...»:

Ար­տա­քին թշնա­մու` օ­գոս­տո­սի ա­ռա­ջին օր­վա­նից վերսկս­ված ռազ­մա­կան սադ­րանք­նե­րը հու­շում են, որ այդ ժա­մա­նա­կը չու­նենք: Սոց­ցան­ցե­րում շրջա­նառ­վում է ոչ ան­հիմն մտա­վա­խու­թյուն, որ ար­տա­քին թուր­քը, գոր­ծակ­ցե­լով ներ­քի­նի հետ, կա­րող է անս­պա­սե­լի­ո­րեն մեզ կանգ­նեց­նել «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը» ստեղ­ծե­լու և իր զի­նու­ժով վե­րահս­կե­լու փաս­տի ա­ռաջ: Այն­պես որ, դեռ ե­րեկ էր հրա­տապ ցան­կա­ցած նի­կո­լա­կա­նի ըն­կա­լել ոչ թե որ­պես սխալ­ված-մո­լոր­ված մե­կը, այլ որ­պես թշնա­մու հետ գոր­ծակ­ցող, կո­լա­բո­րա­ցի­ո­նիստ: Ա­վագ սերն­դից կա­րող եք տե­ղե­կա­նալ, ինչ­պես է­ին վար­վում կո­լա­բո­րա­ցի­ո­նիստ­նե­րի հետ Երկ­րորդ աշ­խար­հա­մար­տի տա­րի­նե­րին ինչ­պես ԽՍՀՄ-ում, այն­պես էլ Ա­րև­մուտ­քում: Ուս­տի, մնում է հա­մա­ձայն­ել «Քա­ղա­քա­ցի­ա­կան գի­տակ­ցու­թյուն» ՀԿ նա­խա­գահ Նա­րեկ Սամ­սո­նյա­նի հետ. «Հա­յաս­տա­նում և աշ­խար­հի ցան­կա­ցած ծայ­րում գտնվող ու հայ­րե­նի­քի հա­մար մտա­ծող յու­րա­քան­չյուր հա­յի անվ­տան­գու­թյան և իր երկ­րում «պեր­սո­նա նոն գրա­տա» չհայ­տա­րար­վե­լու մի­ակ ե­րաշ­խի­քը էս եր­կի­րը զավ­թած թուր­քա­կան իշ­խա­նու­թյան ան­վե­րա­պահ հե­ռա­ցումն ու բան­տար­կումն է, իսկ դրա ո­րոշ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի դեպ­քում՝ ժո­ղովր­դա­կան դա­տաս­տա­նը:

Վե­րոգ­րյալն ա­նե­լու հա­մար բո­լո­րին տե­սա­նե­լի ձև­ով կա մի ճա­նա­պարհ՝ Վճռա­կա­նու­թյուն-անձնա­զո­հու­թյուն-հաղ­թա­նակ: Մնա­ցա­ծը լի­րի­կա է...

Այ­լևս զար­մա­նա­լի և ընդ­հան­րա­պես հե­տաքր­քիր չէ սրանց կող­մից հե­տապնդ­վող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի դեպ­քե­րը լսե­լը, ա­վե­լին՝ ա­մեն հա­ջորդ ան­գամ մի նոր դեպ­քի մա­սին լսե­լիս խո­րա­նում է թուր­քի կող­մից նվաս­տաց­ված լի­նե­լու զգա­ցու­մը»:

Ի­րա­վա­ցի է և Իշ­խան Սա­ղա­թե­լյա­նը` վայ-ի­րա­վա­պահ­նե­րին հա­վա­սա­րեց­նե­լով կո­լա­բո­րա­ցի­ո­նիստ­նե­րի հետ. «Նի­կո­լը կա­տա­րում է թուր­քե­րի նա­խա­պայ­ման­նե­րը, դուք՝ նի­կո­լի ա­պօ­րի­նի հրա­հանգ­նե­րը:

Դուք, պա­հե­լով Նի­կո­լի իշ­խա­նու­թյու­նը, օգ­նում եք, որ նա ի­րա­կա­նաց­նի իր ե­րա­զան­քը՝ հա­յա­թա­փի Ար­ցա­խը, թուր­քաց­նի Հա­յաս­տա­նը, երկ­րում հաս­տա­տի բռնա­պե­տու­թյուն:

Բայց միշտ հի­շեք՝ պո­պու­լիստ­ներն աշ­խար­հի և ոչ մի երկ­րում եր­կար կյանք չու­նեն: Հա­յաս­տա­նը բա­ցա­ռու­թյուն չէ»:

Եվ հա­կա­պո­պու­լիզ­մը պի­տի հա­մար­վի ֆուն­դա­մեն­տալ ար­ժեք, ո­րը կկան­խի նոր նի­կոլ­նե­րի ծնուն­դը: Պո­պու­լիզմ=մար­դաս­պան:

ՀՈՎ­ՀԱՆ­ՆԵՍ ԳԱ­ԼԱ­ՋՅԱՆ