Ամերիկյան ձեւաչափով «խաղաղության պայմանագրի» քարոզը Հայաստանում ակտիվանում է
Վերլուծություն«Սա ագրեսիայի շարունակությունն է, Հայաստանի տարածքը օկուպացված է, մեր դիրքորոշումը միանշանակ է ու աներկբա, որ Ադրբեջանի զինված ուժերը պետք է հետ քաշվեն ՀՀ տարածքից»: Ահա այսպես Նիկոլը փորձեց ներկայացնել նախօրեին տեղի ունեցած ազերիական հերթական հարձակումը, որի արդյունքում նորից երեք զոհ ունեցանք:
ԻՆՉՈՒ ՉՈՒՆԵՆՔ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
Լավ, տեսնես կառավարությունում վերջապես մեկը պե՞տք է գտնվի, որ Նիկոլին գոնե հեռվից-հեռու հուշի՝ գոնե տերմինները չշահարկել: Կոնկրետ դեպքում, եթե նա խոսում է օկուպացիայից, գոնե գիտակցո՞ւմ է, թե պետության պարտականությունն այդ իրավիճակում որն է: Մինչդեռ գոնե Սահմանադրության մեջ հստակ նշված է, թե օտարերկրյա հարձակման ժամանակ որն է պետության, ղեկավար կառույցների եւ բանակի պարտավորությունը՝ սկսած մոբիլիզացիայի հնարավորությունից, վերջացրած՝ երկրի տվյալ հատվածներն օկուպացրած թշնամուն դուրս նետելով: Կառավարություն կոչվածն էլ պարտավոր է դա ապահովել, եւ եթե չի կարող, նշանակում է, որ պետք է հեռանա: Ի վերջո, ՀՀ Սահմանադրությունը հստակ սահմանում է. «Հայաստանի Հանրապետության վրա զինված հարձակման, դրա անմիջական վտանգի առկայության կամ պատերազմ հայտարարվելու դեպքերում Կառավարությունը հայտարարում է ռազմական դրություն, ուղերձով դիմում է ժողովրդին եւ կարող է հայտարարել ընդհանուր կամ մասնակի զորահավաք...»: Միաժամանակ. «Ռազմական դրություն հայտարարվելու դեպքում իրավունքի ուժով անհապաղ գումարվում է Ազգային ժողովի հատուկ նիստ»: Այսինքն, Սահմանադրությունն ուղիղ ասում է, թե ինչ է պարտավոր անել կառավարությունը, եթե երկրի վրա հարձակում կա, ընդ որում, առանց որեւէ պատճառաբանման: Իսկ երբ վարչապետը պաշտոնապես հայտարարում է, որ «Հայաստանի տարածքը օկուպացված է», դա նշանակում է՝ «Հայաստանի Հանրապետության վրա զինված հարձակում» է եղել: Ու պարզ հարց. եթե Հայաստանի վրա հարձակում է եղել, ինչո՞ւ չի գործել ՀՀ Սահմանադրության հիշատակված դրույթը: Ընդ որում, բացատրությունները, թե՝ «Հո մի քարքարոտ սարի համար պատերազմ չէինք սկսի», այս դեպքում, մեղմ ասած, բանի պետք չեն. եթե այդ քարքարոտ սարը Հայաստանի Հանրապետության մասնիկ է, հիշյալ սահմանադրական նորմը պետք է անկախ դրանից գործարկվեր:
Սակայն այստեղ խնդիրը միայն Սահմանադրություն ոտնահարել-չոտնահարելը չէ: Այս իրավական գործընթացն իր հետեւից պետք է այլ իրավական գործընթացներ բերեր: Այսպես, սեպտեմբերի կեսերին ադրբեջանական հարձակման ժամանակ նիկոլյան կառավարությունը չհապաղեց դիմել ՀԱՊԿ-ին: Թե կոնկրետ ո՞ր կետով, այդպես էլ հստակեցում չկա: Բայց եթե ընդունենք, որ դիմել է 4-րդ կետով, որը նախատեսում է անհապաղ ռազմական օգնություն, ապա այդ կետն ուղղակիորեն կապված է հենց հիշատակված իրավական գործընթացների հետ: Այսինքն, այն սահմանում է այս մոտեցումը՝ «Եթե մասնակից պետություններից մեկը ենթարկվում է ագրեսիայի (զինված հարձակում, որը սպառնում է անվտանգությանը, կայունությանը, տարածքային ամբողջականությանը եւ ինքնիշխանությանը), ապա դա մասնակից պետությունների կողմից կդիտվի որպես ագրեսիա (զինված հարձակում, որը սպառնում է անվտանգությանը, կայունությանը, տարածքային ամբողջականությանը եւ ինքնիշխանություն) սույն Համաձայնագրի մասնակից բոլոր պետությունների դեմ...»: Իսկ այդ «զինված հարձակում» ասվածի հիմնավորումն այն է, որ նախ տվյալ պետությունը պաշտոնապես ֆիքսի, որ հարձակման է ենթարկվել: Պաշտոնական ֆիքսման ձեւն էլ հենց նշված սահմանադրական նորմն է, որը կառավարությանը պարտադրում է ռազմական դրություն հաստատել, ուղերձով դիմել ժողովրդին, իսկ ԱԺ-ին՝ «իրավունքի ուժով անհապաղ» գումարել հատուկ նիստ եւ դրա ժամանակ կա՛մ հաստատել, կա՛մ՝ չեղարկել կառավարության հաստատած ռազմական դրությունը: Այս ամենն անելով, այսինքն՝ պաշտոնապես ֆիքսելով, որ քո վրա հարձակում է եղել, կարող ես գործարկել ՀԱՊԿ-ի մեխանիզմները:
Բայց վերադառնանք Նիկոլի հիշատակած հայտարարությանը: Նա պնդում է, որ երկրի մի հատված օկուպացված է, սակայն որեւէ բացատրություն առ օրս չի տվել, թե ո՞ւր կորավ Սահմանադրության նշված դրույթը, ինչո՞ւ այն չի կիրառվել եւ չի կիրառվում, հաշվի առնելով, որ այն սահմանում է նաեւ «հարձակման անմիջական վտանգի առկայության» դեպքում կիրառման պարտադրանք: Թերեւս, այս իրավանորմի ոտնահարման փաստն է, որ իշխանության որոշ ներկայացուցիչներ խոսեցին «սահմանային բախումների» մասին: Բայց, հաջորդը. եթե «սահմանային բախումներ» էին, որը երկրում ռազմական դրություն սահմանելու պարտադրանք չի պարունակում, ապա ի՞նչ հիմքով եւ ինչո՞ւ են դիմել ՀԱՊԿ-ին: Չնայած, այս խոսակցությունները կարող էին լինել, քանի դեռ Նիկոլը պաշտոնապես չէր խոսում «օկուպացիա» տերմինով: Բայց հենց խոսեց, դա տարավ ոչ թե «սահմանային բախումների», այլ՝ «Հայաստանի Հանրապետության վրա զինված հարձակման» իրավական հարթություն՝ նիկոլյան իշխանությունների կողմից ՀՀ Սահմանադրության կարեւորագույն դրույթներից մեկի անտեսմամբ հանդերձ:
ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՍԿԱՆԱՆՔ ՆԻԿՈԼԻՆ
Իրականում թե ինչ «տրամաբանությամբ» է առաջնորդվում Նիկոլը, դժվար չէ հասկանալ: Երկրում ռազմական դրություն սահմանելու դեպքում կան քայլեր, գործողություններ, որոնք նա պարտավոր կլիներ կատարել: Իսկ հիմա, ի՞նչ կա, կարելի է հայտարարել՝ «փող ունենք, բայց զենք չենք կարողանում գնել», ու հանգիստ շարունակել աթոռին մնալ: Երկրորդը, ռազմական դրության դեպքում նաեւ պատշաճ տեսք կունենար ՀԱՊԿ-ին հղված դիմումը: Իսկ այսպես, ներկայացրել են հերթական խայտառակ, չհիմնավորված դիմումը, փոխարենը, երբ ռուսական բանակը չի վազում ինքն իր պաշտպանության համար ռազմական դրություն չհայտարարող պետության սահմանները պաշտպանելու, հանգիստ կարելի է մեղադրել ռուսներին:
Բայց իրականում այս «մանր աֆյորաները» Նիկոլի համար խնդրի էությունը չեն փոխում: Այն իմաստով, որ ունենք կոնկրետ իրավիճակ, որը նա միանգամայն ճիշտ նկարագրում է եւ այդ իրավիճակում հենց նա ունի հաշված քայլեր կատարելու հնարավորություն: Նախ, իր իսկ քարոզներն էին «խաղաղության դարաշրջան» կոչվածը, եւ հիմա նրան ասում են՝ խոստացել ես՝ ստորագրի: Խոստանում է ստորագրել, ներքին պայթյունն է առավել քան իրատեսական: Գումարած, եթե ստորագրում է ԱՄՆ-ի քիմքին համահունչ փաստաթուղթ, ռուսներն են վտանգավոր: Գա ռուսների առաջարկած տարբերակին, ամերիկացիներն են «նեղանալու»: Ալիեւն էլ շտապեցնում է՝ ի՞նչ եղար, որոշի: Չես որոշում, սահմաններին կրակոցներ են, վազում ես Նյու Յորքում կամ Փարիզում բողոքելու, կրակոցներ են, հետ ես գալիս ու չես ստորագրում, կրակոցներ են: Մինչդեռ ամեն կրակոց ներքին պայթյունի վտանգ է, ու ինչքան է վստահելի, որ ոստիկանները մի օր չեն զզվի ու հետ քաշվի:
Կարճ ասած, ժամանակն է, պետք է վերջնական որոշում կայացնել: Բայց ի՞նչ որոշես, երբ չորս կողմից փակուղիներ են:
ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՍԿԱՆԱՆՔ ՔՈՉԱՐՅԱՆԻՆ
Երկրի համար ամենավատն այն է, որ այս իրավիճակում նաեւ ընդդիմությունից «գլուխ չես հանում»: Հերթական անգամ խոսեց խորհրդարանական թիվ 1 ընդդիմության լիդեր Քոչարյանը, եւ որեւէ ռեալ բան այս անգամ էլ չլսվեց: Միայն էլի ժողովրդի սակավությունից էր խոսում, այն դեպքում, երբ վերջին անգամ մարդիկ տասնյակ հազարներով դուրս եկան փողոց, բայց պարզվեց, որ այդ օրը Քոչարյանը թարսի պես «շատ էր զբաղված», մարդկանց ընդունել չկարողացավ:
Չնայած, որոշ պատասխաններ Քոչարյանը, այնուամենայնիվ, տվեց: Օրինակ՝ պարզվեց, որ նրա համար Միութենական պետության մեջ մտնելը հարցի լուծում չէ: Փոխարենը Նենսի Փելոսին Հայաստանում շատ լավ բաներ հայտարարեց: Եվ հաշվի առնելով, որ Քոչարյանը լուրջ փորձ ունեցող գործիչ է, նման հայտարարություններն արդեն նմանվում են հստակ աշխարհաքաղաքական դիրքորոշման: Ճիշտ է, Քոչարյանը գնաց փորձված տարբերակին, որին, սովորաբար, դիմում են ռուսական վեկտորին դեմ գնալու դեպքում, երբ չեն ուզում դա ցցել: Այն է՝ պետք է համագործակցել Իրանի հետ, եւ բուռն ճառ կարդաց, թե ինչու Նիկոլը մինչեւ հիմա այդ հնարավորությունից չի օգտվել: Սակայն այստեղ մի պարզ հարց կա. իսկ ինչո՞ւ իր նախագահության ժամանակ Քոչարյանն այդ հնարավորությունից չէր օգտվում: Իհարկե, նրա օրոք շահագործման հանձնվեց Իրան-Հայաստան գազատարը: Միայն թե, չմոռանանք, ի սկզբանե ծրագրվածից մի քանի անգամ պակաս թողունակությամբ: Ինչո՞ւ, ո՞վ արգելակեց այն ժամանակ, եւ հիմա ո՞վ է արգելակում Իրանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների զարգացումը: Քոչարյանը, իհարկե, այդ ամենը լավ գիտի, այդ թվում, թե հիմա ում թելադրանքով է Իրան-Հայաստան հարաբերությունները լռվել: Բայց ահա նա խոսքը հայ-իրանական հարաբերությունների հետ կապված՝ այսպես տարավ. «Պետք է համոզել Ռուսաստանին, եւ համալրել նոր բաղադրիչներով մեր անվտանգային համակարգը...»: Ուզում է ասել, որ Ռուսաստա՞նն է արգելակում հայ-իրանական հարաբերությունների զարգացմանը: Մինչդեռ «միամտաբար» կարծում էինք, թե ամերիկացիներն են բացահայտորեն, անգամ սպառնալիքներով այդ գործընթացի դեմն առնում:
Արդյունքում, եթե Փելոսին լավ բաներ է ասում, ուրեմն պետք է որ «Բրյուսելի ձեւաչափով» Նիկոլի առաջ դրված «խաղաղության համաձայնագիրն» էլ լավը լինի: Բայց չէ՞ որ մոտավորապես նույն բանն էլ օրերս Լեւոնն էր ասում, միայն թե ավելի բաց տեքստով: Միայն թե ԼՏՊ-ն ուղիղ տեքստով Նիկոլին առաջարկում է ստորագրել, Քոչարյանն էլ Նիկոլի վրա է թողնում ստորագրել-չստորագրելու որոշումը:
ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ