Արցախը ոչնչացնելու «Բ» պլանն ընթացքի մեջ
ՎերլուծությունՇրջափակումը հերիք չէր, դեռ մի բան էլ վերջին օրերին արցախյան իշխանական համակարգում սկսեցին «իրար միս ուտել»: Չնայած, սա, ավելի կոնկրետ, այն ամբողջ իրավիճակը, որն անցած դեկտեմբերի կեսերից ստեղծվել էր Արցախի շուրջ, ի սկզբանե էլ ենթադրելի եւ սպասելի էր: Իսկ ահա Նիկոլի վերջին ասուլիսը եկավ հուշելու, որ այդ ակնհայտորեն հակահայկական խաղը փորձում են տանել եզրափակիչ փուլ:
ԿՈՐԾԱՆՄԱՆ ԱՄԵՆԱԿԱՐՃ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ
Խոշոր հաշվով, արդեն Պրահայի չարաղետ հանդիպումից հետո, երբ Նիկոլն արդեն բացահայտ սկսեց խոսել Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականությունից»՝ Արցախը «թողնելով» այդ ամբողջականության մեջ, արդեն իսկ ներկա իրողությունները դարձան անխուսափելի: Ի դեպ, դեռ 2020թ. նոյեմբերից ի վեր այս մասին քանիցս խոսելու առիթ ունեցել ենք: Այսինքն, որ անգամ Նիկոլի կողմից Արցախն Ադրբեջանի մաս ճանաչելը դեռ հանգուցալուծում չէ: Այն իմաստով, որ ոչ թե Նիկոլի, այլ Ռուսաստանի ձեռքին է Արցախի վերահսկողությունը, ու դա կպահպանվի, քանի դեռ ռուսական զորքերն այնտեղ են, անկախ Նիկոլի եւ Ալիեւի պայմանավորվածություններից: Ավելին, որ եթե անգամ արցախյան իշխանությունները հանկարծ ընդունեն, թե իրենք համաձայն են Ադրբեջանի կազմ անցնելուն, անգամ դա բան չի փոխում. ռուսներն ընդամենը կարձագանքեն, թե Արցախում իշխանություն չկա, ճանաչված չէ, իրենք այդտեղ են ժողովրդին պաշտպանելու համար եւ կմնան իրենց դիրքերում:
Այդպիսով, ի սկզբանե կար մեկ տարբերակ, որ ռուսներն ասելիք չունենան: Այն է՝ Արցախի բնակչության մի էական զանգված հավաքվեր Ստեփանակերտի հրապարակում եւ հայտարարեր, թե համաձայն է Ադրբեջանի կազմ անցնելուն: Բայց ինչպես Պրահայի հանդիպման փուլում, այնպես էլ այս բլոկադային զուգահեռ արցախցիները նման մասշտաբային հավաքներ արեցին՝ հակառակի մասին հայտարարելով, թե՝ ոչ մի դեպքում Ադրբեջանի կազմ չեն մտնելու: Արդյունքում, հակադիր ուժերին մնում էր բլոկադային զուգահեռ, սրել նաեւ ներարցախյան մթնոլորտը: Այդ թվում, այսպես ասենք, Ռուսաստանից եկած Ռուբեն Վարդանյանին, ով ակնհայտորեն «կմեռնենք, բայց չենք հեռանա» թեմայի հետ կապված առաջնային դիրքերում է հայտնվել, շրջանցելով արցախյան մյուս բոլոր «ավանդական դեմքերին»: Թեկուզեւ հաշվի առնելով այն փաստը, որ Նիկոլի վերջին ասուլիսում հնչեցված հայտարարություններից հետո, երբ պետք էր Արցախի անունից պատասխան տալ, հենց Վարդանյանն էր, որ հերթական անգամ դուրս եկավ առաջին պլան:
Նաեւ նկատենք, որ Վարդանյանը, ինչքան էլ որ փորձում է հենվել արցախյան «դասական էլիտայի» որոշ հատվածների վրա, սակայն խոշոր հաշվով «դրսից եկած» մարդ է, այսինքն, ի սկզբանե սպասելի էր, որ դա դառնալու է արցախյան քաղաքական եւ տնտեսական բավականին փակ համակարգի հետ բախվելու հիմք: Գումարած, բլոկադայի այս նեղ պայմաններում, բնականաբար, պետք էր գնալ կոշտ քայլերի, որը տեսանելի էր իշխանական համակարգում վերջին նշանակումներից: Սակայն դա տարավ հավելյալ սրացումների, եւ, անշուշտ, հենց այս նյուանսն էլ, հաստատ ոչ առանց պաշտոնական Երեւանի ստվերային միջամտության, խաղարկվեց Ստեփանակերտի այս վերջին ներիշխանական ճգնաժամը պայթյունի շեմին հասցնելու համար, եւ պատահական չէր, որ այն զարգացվեց Վարդանյանի հրաժարականի ուղղությամբ:
ՌՈՒՍՆԵՐԸ ՄԻՋԱՄՏԵԼ ԵՆ
Թե ուր կարող էր դա հասցնել, հասկանալի է: Առնվազն երկու ծանրագույն հետեւանք ակնհայտ է:
Առաջին, Վարդանյանի հրաժարականն առաջ էր բերելու այնպիսի խորը ներիշխանական վակուում, որ ինչ-որ մեկին նրա փոխարեն պետնախարար նշանակելով, իհարկե, չէր կարող լցվել: Առավել եւս, որ դա հարված էր «Ռուսաստանից եկած մարդու» գաղափարին, որը արցախահայությանը դեռ հույս է տալիս, որ թիկունք կա, ու դա էլ թույլ է տալիս դիմանալ բլոկադային: Այդ հույսը ոչնչացնելու դեպքում, թե ինչ բարոյահոգեբանական իրավիճակ կառաջանա, ու թե դա ինչի կարող է տանել, կարելի է կռահել: Կարճ ասած, որ Ալիեւը երազում է այդ մասին, դա հաստատ է:
Երկրորդը: Վարդանյանի հրաժարականը կարող էր տանել արցախյան ողջ իշխանական համակարգի հրաժարականին, որի մասին, ի դեպ, արդեն խոսվում է: Ավելին, ոմանք արդեն սկսել էին ակնարկել, որ պատրաստ են սպասվող արտահերթ ընտրություններում առաջադրվել, երեւի այդպես էլ չգիտակցելով, որ ոչ մի ընտրություն էլ չի լինի. Ալիեւն այդ փայլուն առիթը ձեռքից հաստատ բաց չի թողնի: Օրինակ, քաղաքագետ Հրանտ Մելիք- Շահնազարյանի մեկնաբանմամբ, պատկերը սա էր. «Արցախում հիմա էլ են խոսում նախագահական եւ խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունների անհրաժեշտության մասին: Պատկերացնո՞ւմ եք: Ճանապարհը փակ է, հումանիտար աղետ է, մարդիկ կանգնում, ասում են՝ եկեք արտահերթ ընտրություններ անցկացնենք: Մի քանի ապուշ էլ շտապում են հայտարարել, որ իրենք մասնակցելու են այդ ընտրություններին ու հավակնելու Արցախի նախագահի պաշտոնին: Սա նույնիսկ աբսուրդ չէ: Սա տգիտության ու նաեւ դավաճանության շքերթ է: Նման մոտեցումներով Արցախի իշխանությունները կործանելու են հայկական երկրորդ պետականությունը»:
Մի խոսքով այն, որ այս ճգնաժամն Արցախն Ադրբեջանի կազմ տանող ամենակարճ ճանապարհն էր, միանշանակ է: Այդ դեպքում մեծ հարցական էր առաջանում՝ կկարողանա՞ր ՌԴ-ն պահել իր արցախյան զորախումբը:
Ըստ արցախյան աղբյուրների, այս բարդ իրավիճակում ռուսներն էլ պարապ սպասողի դերում չէին: Զգուշացրել են բոլոր կողմերին (նաեւ նախկին նախագահների միջոցով), այդ թվում՝ Արայիկին եւ Վարդանյանին, թե այս ի՞նչ եք անում, եւս մեկ անգամ բացատրել են իրավիճակի կործանարարությունը: Եվ այն, որ հաջորդեց Արցախի Անվտանգության խորհրդի նիստը, իսկ երեկ էլ վերսկսվեցին բարձրաստիճան պաշտոնյաների ազատում-նշանակումները, ակնարկում է, որ ճգնաժամը եթե անգամ հանգուցալուծված չէ, ապա գոնե դրա սուր փուլը հաղթահարված է: Ասենք, Վարդանյանի հայտարարությունն էլ իր հերթին, որ ոչ միայն հրաժարական չի տալու, այլ նաեւ անթույլատրելի է համարում ԱՀ նախագահի հրաժարականն ու խորհրդարանի լուծարումը, իր հերթին է խոսում այդ մասին:
ՖՐԱՆՍՈՒՀԻՆ ԻՐԵՆ ՉԱՐԴԱՐԱՑՐԵՑ
Իհարկե, դեռ կա բլոկադայի խնդիրը, ու դա, ինչ էլ ասես, մեկ է՝ ռուսների լուծելիք հարցն է, սակայն այս հարցին պետք է նաեւ այլ կողմից մոտենալ:
Այսպես, եթե դեռ չի հաջողվում լուծել Արցախը ներսից պայթեցնելու խնդիրը, ռուսական զորքերը մնում են, ապա հարց է ծագում՝ իսկ ի՞նչ է Նիկոլն անելու իր վերջին «արեւմտամետության նոպայի» հետ: Ամեն ինչ կառուցված էր այն քարոզչության վրա, թե՝ ռուսները չեն կարող բան անել, եւ «Արեւմուտքը մեզ կօգնի»: Թերեւս, դրան տպավորիչ տեսք տալու համար էլ Հայաստան եկավ Ֆրանսիայի խորհրդարանի խոսնակ Յաել Բրաուն-Պիվեն, որը, ըստ ամենայնի, նախատեսված էր, որպես տխրահռչակ Փելոսիի էֆեկտի կրկնության փորձ: Բայց երեւի տիկին Յալեն քաղաքական խաղերի հարցում Փելոսիի մակարդակը չուներ, թե ինչ, սակայն հակառակ էֆեկտը ստացվեց:
Այսպես, ֆրանսուհի տիկինը չկարողացավ որեւէ հոդաբաշխ բան ասել, թե այդ ինչպե՞ս են պատրաստվում օգնել Հայաստանին: Այդ թվում, Արցախի հետ կապված նրանցից որեւէ բան սպասել կարո՞ղ ենք: Ընդհակառակը, նա պարզ ասաց. «Մեր դիրքորոշումը հստակ է, մենք չենք ճանաչել ԼՂ անկախությունը, եւ կարգավիճակը չպետք է Ֆրանսիայի կողմից սահմանվի...»: Իսկ մնացածն արդեն այն կարգի տափակ էր, որ երեւի անգամ մեր տեղական «ժեխը» հասկացավ, որ ռեալ սպասելիքներ Ֆրանսիայից պետք չէ ունենալ: Հատկապես այն բանից հետո, երբ Լաչինի միջանցքի հետ կապված տիկին ֆրանսուհին հազիվ արտաբերեց. «Միջազգային իրավունքն ասում է, որ կա միջանցք, որը պետք է բացվի, եւ որ մարդկանց տեղաշարժը պետք է »: Այսինքն, ի՞նչ է անում Ֆրանսիան, որ միջազգային իրավունքը գործի, մեկ հատ ստից պատժամիջոց Ալիեւի դեմ կիրառե՞լ են:
Դրությունը փորձեց շտկել Ալենը, փորձելով քարոզել, թե Ֆրանսիայից ոչ թե պատժամիջոցներ, այլ՝ միջնորդություն են սպասում: Իհարկե, կարելի էր Ալենին հիշեցնել 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ֆրանսիական «միջնորդական ջանքերի» մասին, որը Հայաստանին հասցրեց ոչնչացման շեմին, բայց ԱԳ նախարար Արարատն առանց դրա էլ ջախջախեց ալենյան այդ թեզը: Այսպես, հենց նույն օրը Միրզոյան Արարատը խոսում էր Լյուքսեմբուրգի Մեծ Դքսության ԱԳ նախարար Ժան Ասելբորնի հետ եւ պատմելով, որ ադրբեջանական կողմն իր գործողություններով նպատակ է հետապնդում էթնիկ զտումների ենթարկել Լեռնային Ղարաբաղի հայությանը, դիմեց կոչով, որ սպասում են միջազգային հանրության հստակ կոչերին եւ հասցեական քայլերին: Հասցեական քայլը հենց պատժամիջոցն է եւ ոչ թե միջնորդ խաղալը: Ու ստանում ենք պարզ աբսուրդ՝ Ալենին ընդամենը միջնորդ է պետք, իսկ Արարատին՝ «հասցեական քայլ» անող: Ու նույնքան պարզ հարց՝ նիկոլյան դրանիկները գոնե իրար մեջ չե՞ն պայմանավորվում, թե ինչ են խոսելու...
Արդյունքում, տիկին ֆրանսուհու այցը վերածվեց ոչ թե «Արեւմուտքը մեզ կօգնի»-ի հաստատման, այլ սովորական զավեշտի: Ու հենց դա է Նիկոլի համար լուրջ խնդիր. եթե, ըստ նրա, ռուսները խաթարում են Հայաստանի անվտանգությունը, ապա կարո՞ղ է տեսանելի ու շոշափելի բացատրել, թե դրա փոխարեն ի՞նչ է սպասում Արեւմուտքից, երբ ֆրանսուհի տիկինը պարզ հաստատեց՝ ոչ մի բան չսպասեք:
Իսկ եթե արեւմտյան ուղղությունը դեռ չսկսված, տեղափոխվում է ֆիասկոյի փուլ, պարզ հարց է ծագում՝ եթե անգամ շատ ցանկանա, Նիկոլը կարո՞ղ է ռուսական ռազմաբազան Հայաստանից բացահայտորեն հանել: Չնայած, իր ասուլիսում նա նաեւ «նահանջի» տեղ էր թողել, թե պատրաստ է ստորագրել կոմունիկացիաների մասին ռուսական առաջարկը: Իսկ որ Լաչինի միջանցքի հարցը նաեւ սրա հետ է կապված, դա հաստատ:
ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ