Խիստ մտահոգիչ եմ համարում «բռնակցում» ձեւակերպումը՝ այդ պատմական ժամանակաշրջանի համար. Հովհաննիսյան

 

 

— Ես խիստ մտահոգիչ եմ համարում այդ ձեւակերպումը, որովհետեւ «բռնակցում» եզրույթը նախեւառաջ չի համապատասխանում տվյալ պատմական ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած այն գործընթացին, որը նկարագրված է դասագրքում: «Բռնակցում» ի՞նչ է նշանակում: Եթե մի տարածքում գոյություն ունի պետականություն եւ որեւէ մի կայսրություն եկել է այդ պետականությունը ոչնչացրել է, պետականության գոյությունը եւ տարածքը կցել է իր տարածքին՝ որպես սովորական իր կայսրության մեկ հատված, ապա այդ պարագայում բռնակցում եզրը լիովին հնարավոր է դնել իր կիրառության մեջ:

Սակայն այն, ինչ 17-րդ դարի սկզբից տեսած իրավիճակն է բնութագրում, ապա այդ պարագայում բացարձակ կիրառելն անթույլատրելի է, քանի որ մենք տեղյակ ենք, որ, ցավոք սրտի, Արեւելյան Հայաստանի տարածքում չկար որեւէ հայկական պետություն կամ պետական կազմավորում, եւ այդ ընթացքում մի կայսրությունը գրավում էր մեկ այլ կայսրությանը:

Դրան գումարած, եթե հաշվի առնենք այդ ամենին հաջորդող տասնամյակներում տեղի ունեցած գործընթացները ( նկատի ունեմ արեւելահայության հետ վերադարձը իրենց օջախներ, վերաբնակեցումը Արեւելյան Հայաստանի), ապա սոցիալ-տնտեսական, հասարակական կյանքի համար շատ ավելի նպաստավոր միջավայրի ստեղծումը հայկական միջավայր ունենալու եւ կյանքը զարգացնելու տեսակետից՝ Ռուսական կայսրության պայմաններում, որ անհամեմատելի էր, ինչպես նաեւ պարսկական, էլ չեմ ասում Օսմանյան կայսրությունից վերցված իրավիճակին, ապա այդ պարագայում լիովին «բռնակցում» եզրն իմ կարծիքով՝ քաղաքականացված եզրույթ է եւ չի համապատասխանում տվյալ ժամանակաշրջանի պատմական իրողություններին:

 

 

— Պատմագիտական հանրույթն իր ձայնը, ըստ էության, այս կամ այն կերպ բարձրացրեց: Ես ինքս գիտեմ, որ արձագանքներ եղել են: Ինքս նաեւ մամուլից տեղյակ եմ նախարարության արձագանքից, որ իրենք պատրաստվում են ինչ-որ շտկումներ կատարել:

Դեռ չգիտեմ` ինչպիսի: Հուսանք, որ այդ շտկումները կկատարվեն, բայց հաշվի առնելով 7-րդ դասարանի դասագրքի սխալաշատ իրավիճակը, եւ այն պատմությունները, որոնք կապված են եւ հաշվի առնելով, որ 7-րդ դասարանի դասագիրքը նույն հեղինակի եւ նույն կազմակերպության կողմից են հրապարակվել, ապա այստեղ ակնկալիքներն այդպես մեծ չեն: Միգուցե, այդ մի բառը փոխվի, ես չգիտեմ, թե ինչպես կփոխվի, բայց ընդհանուր առմամբ՝ մենք գիտենք, որ խնդիրներ կան, եւ հատկապես պատմության, հումանիտար առարկաների հետ կապված մտահոգիչ որոշ հարցեր:

 

 

— Դե իհարկե: Մինչդեռ Ներսես Աշտարակեցու առաջնորդությամբ՝ կամավորական ջոկատներն ակնկալիքներ ունեին, որ հետագայում այդ տարածքների վրա կստեղծվի հայկական պետականություն, հայկական թագավորություն: Այդ իմաստով, իհարկե, հիասթափվեցին հայ գործիչները, եւ այն ակնկալիքները, որ կային, չիրականացան, հայկական որեւէ տեսակի անկախ կամ կիսանկախ պետական կազմավորում չստեղծվեց:

 

Ժամանակավորապես ստեղծվեց Հայկական մարզը՝ 1828 թվականից սկսած մինչեւ 1840 թվականը եւ դրանով, ըստ էության, սահմանափակվեց: Հետագայում այս տարծքները որպես ռուսական սովորական նահանգի կարգավիճակով բաժանվել են մի քանի նահանգների մեջ: Հիմնական մասը Երեւանի նահանգի մեջ դարձան Ռուսական կայսրության կազմի մի մասը, իսկ հետագայում, այսպես ասած, Ռուսական Անդրկովկասի փոխարքայության մեկ մասը:

 

 

— Նույն «Հայոց եկեղեցու պատմության» հետ կապված` մենք բազմիցս խոսել ենք եւ եթե նույն 7-րդ դասարանի դասագրքին անդրադառնանք եւ նաև 8-րդ դասարանին, ապա խոստանում էին, որ «Հայոց եկեղեցու պատմությունը», այսպես ասած, որպես Հայոց պատմության մեկ մաս՝ պետք է ներառված լինի «Հայոց պատմություն» առարկայի մեջ: Մինչդեռ մենք տեսնում ենք, որ այդ ինտեգրումը ոչ անհրաժեշտ ծավալով է իրականացված եւ բացի այդ, եկեղեցու պատմությունը՝ դա միայն եկեղեցու պատմությունը չէր:

 

Այնտեղ կրոնածիսական, ինչպես նաեւ բարոյախրատական դաստիարակության հետ կապված եւս թեմաներ գոյություն ունեին, որոնք զուտ հենց տեխնիկական ծավալի տեսակետից ուղղակի հնարավոր չէ ինտեգրել «Հայոց պատմության» դասագրքի մեջ: Ուստի՝ մեր կողմից մնում ենք նույն կարծիքին, որ այդ առարկան խիստ անհրաժեշտ է դպրոցի համար: Այլ հարց է, որ նախորդ ծրագրերը, դասագրքերը, դասավանդման ձեւն ու մոտեցումները նաեւ փոխելու կարիք կա: Դե բնականաբար, կյանքն առաջ է գնում, զարգանում է, ի հայտ են գալիս նոր մոտեցումներ, նոր խնդիրներ, նոր պատկերացումներ, բայց դա բոլորովին այլ հարց է: Մինչդեռ առարկան ուղղակի մեխանիկորեն դնել ամբողջությամբ հանել՝ իմ կարծիքով՝ չի բխում սովորողների լավագույն շահերից: