ԻՆՉ Է ՀՈՒՇՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ ՍԻՐԻԱՅՈՒՄ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱԾԸ

­Սի­րիա­յում տե­ղի ու­նե­ցած ի­րա­դար­ձութ­յուն­ներն ինքն­ին Հա­յաս­տա­նի հա­մար մեծ կա­րե­ւո­րութ­յուն են ներ­կա­յաց­նում այն ի­մաս­տով, որ երբ մեծ տա­րա­ծաշր­ջա­նում նման մասշ­տա­բա­յին զար­գա­ցում­ներ կան, դրանք այս կամ այն կերպ ազ­դե­լու են մեզ վրա: Բայց դա ամ­բող­ջը չէ. երբ հաշ­վի ենք առն­ում, որ այդ ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի մեջ ներգ­րավ­ված են մեր փոքր տա­րա­ծաշր­ջա­նի ե­րեք ա­ռանց­քա­յին ու­ժե­րը՝ Ռու­սաս­տա­նը, Ի­րա­նը եւ Թուր­քիան, ընդ ո­րում, ա­ռա­ջին հա­յաց­քից հա­կա­մար­տող դիր­քե­րից, ա­պա ա­ռաջ է գա­լիս այն լուրջ վտան­գը, որ այդ հա­կա­մար­տութ­յու­նը Սի­րիա­յից կա­րող է տե­ղա­փոխ­վել հա­րավ­կով­կաս­յան գո­տի, որ­տեղ ա­մե­նա­խո­ցե­լի վի­ճա­կում այս պա­հին հենց Հա­յաս­տանն է:

ԻՆՉՈՒ ԻՐԱՆԸ ՉՕԳՆԵՑ ԱՍԱԴԻՆ

Այս­պի­սով, հաս­կա­նա­լու հա­մար, թե ինչ կար­գի վտան­գի ա­ռաջ է այս պա­հին հայտն­վել Հա­յաս­տա­նը, նախ գլուխ հա­նել է պետք, թե սի­րիա­կան ուղ­ղութ­յամբ Ռու­սաս­տա­նի, Ի­րա­նի եւ Թուր­քիա­յի հա­կա­սութ­յուն­ներն ինչ մա­կար­դա­կի են եւ որ­քա­նով խո­րա­նա­լու հա­կում ու­նեն: Այս­պի­սով, ի՞նչ ե­ղավ Սի­րիա­յում:

Ա­ռա­ջին տպա­վո­րութ­յու­նը սա է՝ Թուր­քիա­յի հրահր­մամբ եւ ա­ջակ­ցութ­յամբ տա­րաբ­նույթ ծայ­րա­հե­ղա­կան խմբե­րը, ո­րոնք մինչ այդ գտնվում էին Իդ­լի­բի գո­տում, ան­ցան հար­ձակ­ման, վերջ­նարդ­յուն­քում գրա­վե­ցին Դա­մաս­կո­սը եւ նա­խա­գահ Ա­սա­դին ստի­պե­ցին փա­խուս­տի դի­մել: Ու սա այն դեպ­քում, երբ Աս­տա­նա­յի ձե­ւա­չա­փով ե­ռա­կողմ փաս­տաթղ­թով Թուր­քիան Ռու­սաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի ա­ռաջ պար­տա­վո­րութ­յուն էր ստանձ­նել, որ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ կպա­հի Իդ­լի­բի եւ Սի­րիա­յի հյու­սի­սա­յին գո­տում տե­ղա­կայ­ված այդ ու­ժե­րին: Ու հի­մա, նրանց մար­տա­դաշտ հա­նե­լով, փաս­տա­ցի թի­կուն­քից հար­վա­ծեց Մոսկ­վա­յին եւ Թեհ­րա­նին:

Ե­թե ա­ռաջ­նորդ­վենք այս տար­բե­րա­կով, ա­պա դա նշա­նա­կում է, որ Թուր­քիան բա­ցա­հայտ բախ­ման է գնա­ցել Ռու­սաս­տա­նի եւ Թեհ­րանի դեմ: Այ­սինքն, չկա ո­րե­ւէ ե­րաշ­խիք, որ այդ հա­կա­մար­տությ­ո­ւնը նաեւ Հա­յաս­տա­նում չի ծա­վալ­վե­լու:

­Բայց մյուս կող­մից, որ­քան էլ որ այդ սցե­նա­րը մնում է ա­ռաջ­նա­յին, ո­րո­շա­կի դե­տալ­ներ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, կան: Նախ, ինչ­պե՞ս եղավ, որ սի­րիա­կան բա­նակն այս­քան ա­րագ եւ նման ջախ­ջա­խիչ պար­տութ­յուն կրեց: Պա­տաս­խանն այս­տեղ միան­գա­մայն պարզ է՝ սի­րիա­կան բա­նա­կը պար­զա­պես չկռվեց: Եվ սա այն դեպ­քում, երբ, ինչ­պես տե­ղե­կաց­նում է Ի­րա­նը, ի­րենք նա­խա­պես զգու­շաց­րել էին Ա­սա­դին, որ նման հար­ձա­կում է պատ­րաստ­վել, ա­վե­լին, որ ա­ռա­ջար­կել են անհ­րա­ժեշտ օ­ժան­դա­կութ­յու­նը, ո­րը չի ըն­դուն­վել: Վեր­ջա­պես, որ այս օ­րե­րին Սի­րիա են մտել «Հեզ­բոլ­լա­հի» զգա­լի ու­ժեր, բայց տես­նե­լով, որ սի­րիա­կան բա­նա­կը ո­չինչ չի ա­նում, հե­ռա­ցել են: Մի­գու­ցե այդ­պես էլ կա: Բայց նաեւ չմո­ռա­նանք, թե Թեհ­րա­նի հա­մար ինչ կա­րե­ւոր նշա­նա­կութ­յուն ու­ներ Սի­րիան, ո­րի անկ­ման դեպ­քում հա­ջորդ թի­րա­խը կա­րող է հենց Ի­րա­նը դառ­նալ: Այ­սինքն, շատ ա­վե­լի տրա­մա­բա­նա­կան տեսք կու­նե­նար, որ Ի­րա­նը, ան­գամ ա­ռանց Ա­սա­դի հա­մա­ձայ­նութ­յան, խո­շոր ու­ժեր մտցներ Սի­րիա՝ կանգ­նեց­նե­լով գրո­հա­յին­նե­րին: Ա­ռա­վել եւս, որ նրանց այդ­քան ա­րագ հար­ձա­կու­մը ոչ թե սե­փա­կան ան­հաղ­թա­հա­րե­լի ու­ժի վկա­յութ­յունն էր, այլ` ըն­դա­մե­նը սի­րիա­կան բա­նա­կի չկռվե­լու: Այն ի­մաս­տով, որ մեկ-եր­կու հատ­ված­նե­րում, որ­տեղ ե­ղավ դի­մադ­րութ­յուն, գրո­հա­յին­նե­րը չկա­րո­ղա­ցան ա­ռաջ շարժ­վել: Այ­սինքն, Ի­րա­նը այս հար­ձա­կու­մը կանգ­նեց­նե­լու ողջ պո­տենց­իալն ու­ներ, նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ կստա­նար ռուս­նե­րի ա­ջակ­ցութ­յու­նը: Բայց, կրկնենք, այս ա­մենն ան­գամ հաշ­վի առ­նե­լով, Ի­րա­նը գործ­նա­կա­նում ո­րե­ւէ ռեալ քայլ չա­րեց, ինչ­քան էլ որ իր հա­մար ծայ­րա­հեղ վատ սցե­նար ի­րա­կա­նա­ցավ:

Եվ մյուս կող­մից, ե­թե գրո­հա­յին­նե­րի հար­ձակ­ման ա­ռա­ջին օ­րե­րին ռուս­նե­րը միան­գա­մայն ակ­տիվ էին գոր­ծում՝ մի շարք լուրջ հար­ված­ներ հասց­նե­լով հար­ձակ­վող­նե­րի թի­կուն­քին, ա­պա այն բա­նից հե­տո, երբ Ի­րա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար Ա­րախ­չին մեկ­նեց Թուր­քիա, ա­պա՝ Ռու­սաս­տան, ռու­սա­կան ու­ժե­րը եւս կտրուկ պա­սի­վա­ցան: Բա­ցատ­րութ­յունն այն է, որ ռուս­նե­րը Սի­րիա­յում ու­նեն օ­դա­յին եւ ծո­վա­յին ու­ժեր, ո­րոնք չստա­նա­լով սի­րիա­կան բա­նա­կի ցա­մա­քա­յին ա­ջակ­ցութ­յու­նը, այ­լեւս ո­չինչ ա­նել չէին կա­րող: Բայց ա­հա մյուս կող­մից էլ գրո­հա­յին­ներն այդ­պես էլ չփոր­ձե­ցին ռազ­մա­կան ներ­խու­ժում ի­րա­կա­նաց­նել Լա­թա­կիա եւ Տար­տուս, որ­տեղ գտնվում են ռու­սա­կան բա­զա­նե­րը: Ա­վե­լին, նա­խօ­րեին ռու­սա­կան կող­մը հայ­տա­րա­րեց, որ ռու­սա­կան դի­վա­նա­գի­տա­կան եւ ռազ­մա­կան կոր­պուս­նե­րի անվ­տան­գութ­յու­նը ար­դեն փաս­տա­ցի իշ­խա­նութ­յու­նը վերց­րած ու­ժե­րը ե­րաշ­խա­վո­րում են: Ընդ ո­րում` նկա­տենք, որ Ի­րա­նի՝ Դա­մաս­կո­սում դես­պա­նա­տան վրա ինչ-որ հար­ձա­կում, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ե­ղավ, չնա­յած դա էլ զար­գա­ցում չստա­ցավ: Մեկ դրվագ եւս. գրո­հա­յին­նե­րի հար­ձակ­ման ա­ռա­ջին օ­րե­րին լուր շրջա­նառ­վեց, որ Ա­սա­դը մեկ­նել է Մոսկ­վա, բայց նաեւ, որ Պու­տի­նի հետ հան­դի­պում տե­ղի չի ու­նե­ցել: Ե­թե այդ­պես է, նշա­նա­կում է, որ Մոսկ­վան Ա­սա­դի հետ լուրջ խնդիր ու­նե­ցել է, ինչ­քան էլ որ վեր­ջում նրան քա­ղա­քա­կան ա­պաս­տա­րան տվեց:

Ն­շա­նա­կո՞ւմ է այս ա­մե­նը, որ ի սկզբա­նե կամ, ել­նե­լով ըն­թա­ցիկ ի­րո­ղութ­յուն­նե­րից, Մոսկ­վան եւ Թեհ­րա­նը ո­րո­շա­կի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ են ձեռք բե­րել Ան­կա­րա­յի հետ: Դա­տե­լով Դա­մաս­կո­սի անկ­ման եւ Ա­սա­դի փա­խուս­տի` նա­խօ­րեին Դո­հա­յում ե­րեք երկր­նե­րի արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պու­մից, այդ տար­բե­րա­կը միան­գա­մայն ի­րա­տե­սա­կան է թվում: Ա­ռա­վել եւս, հաշ­վի առ­նե­լով այն փաս­տա­ցի պատ­կե­րը, որն այս պա­հին կա Սի­րիա­յում, եւ ո­րի մեջ թա­թախ­վել է Թուր­քիան:

ՀԵՏԱՍԱԴՅԱՆ ՍԻՐԻԱՆ

­Նախ ֆիք­սենք, որ ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ գտնվող քրդա­կան ու­ժե­րը, ո­րոնք վե­րահս­կում են Եփ­րա­տի գո­տին եւ դրա­նից ա­րե­ւելք ըն­կած սի­րիա­կան ողջ տա­րած­քը, այս ըն­թաց­քում մի բան էլ ի­րենց դիր­քե­րը բա­րե­լա­վե­ցին՝ գրա­վե­լով Դեր Զո­րը: Ընդ ո­րում, խոս­քը Սի­րիա­յի հիմ­նա­կան նավ­թա­գա­զա­յին գո­տու մա­սին է, ո­րի մա­սին նա­խօ­րեին նա­եւ Թ­րամփն ար­տա­հայտ­վեց: Որ ան­ցած պա­տե­րազ­մում ինքն է այդ գո­տին պա­հել ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ եւ հի­մա էլ չի պատ­րաստ­վում հանձ­նել, հենց ան­ցավ իշ­խա­նութ­յան:

­Սի­րիա­յի հա­րա­վում էլ հար­ձակ­ման ան­ցավ Իս­րա­յե­լը՝ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ վերց­նե­լով ոչ միայն Հո­լա­նի բար­ձունք­նե­րի չե­զոք գո­տին, այլ շա­րու­նա­կում է ա­ռաջ շարժ­վել: Ա­վե­լին, Իս­րա­յե­լը չե­ղար­կեց 1974 թվա­կա­նի հա­մա­ձայ­նագ­րե­րից, ո­րը նշա­նա­կում է, որ կփոր­ձի ա­ռա­վե­լա­գույնս ա­ռաջ գնալ Սի­րիա­յում:

Այս­պի­սով, ի հայտ է գա­լիս եր­կու հնա­րա­վոր սցե­նար: Ա­ռա­ջի­նը, Իս­րա­յե­լը կգրա­վի Սի­րիա­յի հա­րա­վա­յին հատ­վա­ծը, ա­րե­ւել­քը կմնա քրդե­րին, հյու­սի­սը՝ Թուր­քիա­յին, կենտ­րո­նա­կան գո­տին էլ ա­հա­բեկ­չա­կան տա­րաբ­նույթ խմբա­վո­րում­նե­րի հո­շոտ­ման տակ կմնա: Մի­գու­ցե այս տար­բե­րա­կով, Լա­թա­կիան, այն է՝ ա­լա­վի­նե­րի գո­տին կմնա ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ, ե­թե Մոսկ­վան այդ խա­ղի մեջ է:

­Սա­կայն այս տար­բե­րա­կը Թուր­քիա­յի հա­մար ա­պա­գա­յում պո­տենց­իալ ռեալ վտանգ է: Սա տա­նում է ան­կախ Քուր­դիս­տա­նի ստեղծ­ման՝ ա­մե­րիկ­յան եւ իս­րա­յել­յան վե­րահս­կո­ղութ­յամբ: Շատ կարճ ժա­մա­նա­կում այն կտա­րած­վի հյու­սի­սա­յին Ի­րա­քում եւ կդառ­նա Թուր­քիա­յի հա­մար մա­հա­ցու վտանգ:

­Բայց կա նաեւ երկ­րորդ սցե­նա­րը: Թուր­քիան այս հար­ձա­կում­նե­րի ֆո­նին կփոր­ձի ա­րա­գո­րեն լու­ծել քրդե­րի հար­ցը: Ա­մեն դեպ­քում, քիչ չեն փոր­ձա­գի­տա­կան պնդում­նե­րը, որ ար­դեն այս պա­հին քրդա­կան գո­տի ներ­խու­ժե­լու ոչ թե ծրագ­րեր են մշակ­վում, այլ անց­նում են դրանց ի­րա­կա­նաց­մա­նը: Այս դեպ­քում ար­դեն նաեւ հա­րավն Իս­րա­յե­լին թող­նե­լու հար­ցում լուրջ կաս­կած­ներ կա­ռա­ջա­նան: Իսկ նման ի­րա­վի­ճա­կում նաեւ ի հայտ է գա­լիս թուրք-իս­րա­յել­յան ու­ղիղ բախ­ման ռեալ հե­ռան­կար: Իսկ դա Ան­կա­րա­յի հա­մար ար­դեն մե­ծա­պես կա­րե­ւո­րում է ռուս­նե­րի ներ­կա­յութ­յան պահ­պա­նու­մը Լա­թա­կիա­յում եւ Տար­տու­սում: Այ­սինքն, երբ Էր­դո­ղա­նը հայ­տա­րա­րում է, թե աշ­խար­հում եր­կու ռեալ գոր­ծիչ է մնա­ցել՝ ինքն ու Պու­տի­նը, թե­րեւս հենց այս երկ­րորդ սխե­մա­յի տրա­մա­բա­նութ­յան մեջ է:

ԻՆՉԻ ԿԱՐՈՂ Է ՍՊԱՍԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ

Այս­պի­սով, գո­նե այս փու­լում Էր­դո­ղա­նը փոր­ձում է ցույց տալ, որ Մոսկ­վա­յի հետ ու­ղիղ բախ­ման գնալ չի ցան­կա­նում: Ի­րա­կա­նո՞ւմ չի գնա, դա կախ­ված է այն եր­կու սցե­նար­նե­րից մե­կից, ո­րը կսկսի կյան­քի կոչ­վել: Ե­թե չգնա ռուս­նե­րի հետ բախ­ման, քիչ հա­վա­նա­կան է թվում, որ ու­ղիղ կամ Ա­լիե­ւի մի­ջո­ցով կփոր­ձի այս պա­հին գնալ հար­ձակ­ման Ս­յու­նի­քում:

­Բայց դա ըն­դա­մե­նը տե­սա­կան են­թադ­րութ­յուն է: Ի­րա­կա­նում Սի­րիան Հա­յաս­տա­նի հա­մար այս­պի­սի ազ­դակ դար­ձավ. ան­կախ պատ­ճառ­նե­րից, սի­րիա­կան բա­նա­կի կռվել-չկռվե­լուց, Ա­սա­դի սխալ­նե­րից, ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ Ի­րա­նը, ո­րի վրա էր դրված ցա­մա­քում Սի­րիա­յի պաշտ­պա­նութ­յու­նը, ո­րե­ւէ ռեալ քայ­լի չգնաց: Իսկ ռուս­նե­րի օ­դա­յին ա­ջակ­ցությունն ար­դեն ի վի­ճա­կի չէր ի­րա­վի­ճակ փո­խել: Եվ ա­հա, Հա­յաս­տա­նում եւս կա եւ ակ­տի­վո­րեն քա­րոզ­վում է այն կար­ծի­քը, թե մեր եր­կի­րը հան­գիստ կա­րող է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալ, եւ Ի­րա­նը ոչ մի դեպ­քում թույլ չի տա թուրք-ա­զե­րիա­կան ու­ժե­րի մուտ­քը Ս­յու­նիք: Այն դեպ­քում, երբ Ի­րանն իր հա­մար էա­կան նշա­նա­կութ­յուն ու­նե­ցող կե­տում՝ Սի­րիա­յում, այդ­պես էլ գե­ղե­ցիկ հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րից այն կողմ չան­ցավ, հարց է ա­ռաջ բե­րում՝ իսկ Ս­յու­նի­քում Թեհ­րա­նի հռչա­կած «կար­միր գի­ծը» քա­նի՞ կո­պե­կի ար­ժեք ու­նի: Ա­ռա­վել եւս, երբ սի­րիա­կան հաղ­թա­նա­կը պետք է որ մե­ծա­պես ո­գե­ւո­րի Էր­դո­ղա­նին եւ Ա­լիե­ւին:

Մ­յուս կող­մից, կրկնենք, գո­նե այս ա­ռա­ջին տպա­վո­րութ­յամբ Էր­դո­ղա­նը ո­րե­ւէ ցան­կութ­յուն չու­նի Մոսկ­վա­յի հետ ու­ղիղ բախ­ման գնալ: Այ­սինքն, երբ Նի­կո­լը Ս­յու­նի­քից դուրս է բե­րում ռու­սա­կան կոն­տին­գեն­տը, դրա­նով ար­դեն բա­ցում է դե­պի այդ ուղ­ղութ­յուն թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մի մու­տքի դռնե­րը: Իսկ ընդ­հան­րա­կան ի­մաս­տով, երբ այս թեժ օ­րե­րին խո­սում է ՀԱՊԿ-ից դուրս գա­լու մա­սին, ա­պա դրա­նով ողջ Հա­յաս­տանն է փոր­ձում սկու­տե­ղի վար մա­տու­ցել Էր­դո­ղա­նին:

­Ճիշտ է, նո­րից վա­զել էր Փա­րիզ, ա­սում են` մի փոք­րիկ ձեռք­սե­ղմում է ու­նե­ցել Թ­րամ­փի հետ: Իսկ Թ­րամ­փը բո­լո­րին շատ պարզ հաս­կաց­րեց նույն Սի­րիա­յի օ­րի­նա­կով՝ ի­րեն միայն բիզ­նեսն է հե­տաքրք­րում, կոնկ­րետ դեպ­քում՝ նավ­թը, իսկ մյուս­նե­րը կա­րող են ինչ­քան ու­զում են ի­րար կո­տո­րեն: Եվ դժվար է պատ­կե­րաց­նել, որ եվ­րո­պա­ցի­նե­րից Թ­րամ­փին ա­ռա­ջինն ըն­դու­նած Մակ­րո­նը կցան­կա­նա Թ­րամ­փի նա­խա­պատ­վութ­յուն­նե­րին դեմ գնալ, ինչ­քան էլ որ Նի­կո­լին «ա­զիզ ախ­պոր» տեղ է ըն­դու­նում:

Այս­պի­սով, գա­լիս ենք չա­փա­զանց պարզ ի­րո­ղութ­յան: Իսկ Ռու­սաս­տա­նը կցան­կա­նա՞ իր դրո­շի պաշտ­պա­նութ­յան տակ պա­հել Հա­յաս­տա­նը՝ ի դեմս ՀԱՊԿ-ից դուր­ս ե­կող Նի­կո­լի: Թե՞ կնա­խընտ­րի նման մի գոր­ծար­քի էլ այս­տեղ գնալ՝ Սի­րիա­յի օ­րի­նա­կով: Նի­կո­լը մոտ ժա­մա­նակ­ներս Ռու­սաս­տան գնա­լու ա­ռիթ­ներ ու­նի, եւ, թե­րեւս, մի վեր­ջին ան­գամ այս բո­լոր ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը նրա ա­ռաջ կդրվեն: