«Սատկած» տնտեսություն կամ Նիկոլի նոր «ինքնախոստովանական ցուցմունքը»

Թ­րամ­փը 10% մաք­սա­տուրք սահ­մա­նեց նաեւ Հա­յաս­տա­նի վրա, հի­շեց­րեց մի­ջազ­գայ­նա­գետ Սու­րեն Սարգս­յա­նը: «Հա­յաս­տա­նը Թ­րամ­փի առեւտ­րա­յին պա­տե­րազ­մից ան­մասն չմնաց. գրե­թե բո­լոր պե­տութ­յուն­ներն ընդգրկ­վել են նոր մաք­սա­տուր­քե­րի ցու­ցա­կում»,- գրում է նա ֆեյս­բուք­յան իր է­ջում։ Բ­նա­կան է, այս դեպ­քում այլ հարց է ծա­գում. Հա­յաս­տա­նին այդ հեր­թա­կան տխուր փաստն ի՞նչ է տա­լիս:

Ան­կեղծ ա­սած, այդ 10 տո­կո­սա­նոց մաք­սա­տուր­քը Հա­յաս­տա­նի վրա գործ­նա­կա­նում հե­տե­ւանք չի էլ ու­նե­նա: Փաս­տը սա է. 2024 թվա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի եւ ԱՄՆ-ի միջեւ ընդ­հա­նուր ապ­րան­քա­յին առեւտ­րի ծա­վա­լը գնա­հատ­վել է 282.4 մի­լիոն դո­լար։ Դ­րա­նում ըն­դա­մե­նը 121.6 մի­լիոնն է Հա­յաս­տա­նից ար­տա­հան­ված ապ­րան­քը, ո­րը 2023թ. հա­մե­մատ նվա­զել է 8.4 մի­լիո­նով: Այն է` դե­պի ԱՄՆ ու­նենք ոչ թե պար­զա­պես շատ փոքր, այլ` նվազ­ման դի­նա­մի­կա­յի մեջ գտնվող ար­տա­հա­նում: Այ­սինքն, ծայ­րա­հեղ դեպ­քում այդ 10 տո­կո­սա­նոց մաք­սա­տուր­քը կա­րող է, ա­սենք, մի 5 տո­կո­սով ազ­դել ար­տա­հան­ման ծա­վալ­նե­րի վրա: Այն դեպ­քում, երբ ա­ռանց դրա էլ ան­հա­մե­մատ մեծ կո­րուստ­ներ ու­նենք: Ընդ ո­րում, ԱՄՆ ար­տա­հան­ման հայ­կա­կան ապ­րանք­նե­րի մի էա­կան մասն էլ կողմ­նո­րոշ­ված է դե­պի ա­մե­րի­կա­հայ սպա­ռող, ու­նի նաեւ նոս­տալ­գիկ բնույթ, եւ մի փոքր գնաճն այս­տեղ էա­կան չէ:

ԱՄՆ-ի հետ Հա­յաս­տա­նի ա­ռեւտ­րա­յին հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում ի­րա­կա­նում խնդիրն այլ է` ին­չո՞ւ է ա­ռեւտ­րաշր­ջա­նա­ռութ­յունն այդ­քան փոքր: Պատ­ճառ­նե­րը, ի­հար­կե, շատ են` չու­նենք մրցու­նակ ար­տադ­րանք, լո­գիս­տի­կան շատ բարդ եւ թանկ է, շա­գահրգռ­ված չեն շու­կան լայ­նո­րեն բա­ցել Հա­յաս­տա­նի ա­ռաջ եւ այդ­պես շա­րու­նակ: Ի­հար­կե, կա­րե­լի է այս դեպ­քում այն հին գնա­հա­տու­մը կրկնել, թե ու­րեմն պետք է կողմ­նո­րոշ­վել դե­պի այն, ա­սենք` ռու­սա­կան շու­կան, որ­տեղ մեր ապ­րանք­ներն ա­վե­լի ճա­նաչ­ված են, մինչ­դեռ քա­ղա­քա­կան սխալ կամ դի­տա­վոր­յալ հաշ­վարկ­նե­րից ել­նե­լով, միայն թու­լաց­նում են այդ ուղ­ղութ­յու­նը: Բայց դա չէ հիմ­նա­կան խնդի­րը:

Ի­րա­կա­նութ­յու­նը սա է. ե­թե ու­նե­նաս լավ ապ­րանք, գնորդ ա­մեն տեղ էլ հնա­րա­վոր է գտնել: Մինչ­դեռ Հա­յաս­տա­նի պա­րա­գա­յում ի­րա­կա­նութ­յունն այն է, որ ար­դեն ան­գամ վատ ապ­րանք չու­նենք: Արդ­յու­նա­բե­րութ­յու­նը, հենց որն էլ պետք է ա­պա­հո­վեր այդ ապ­րան­քը, լավն է, թե` վա­տը, մեկ է, գտնվում է խո­րը անկ­ման մեջ: Ու դա ա­մե­նե­ւին էլ միայն ժա­մա­նա­կա­կից` նի­կոլ­յան ժա­մա­նակ­նե­րի խնդիր չէ: Այն է` հա­յաս­տան­յան արդ­յու­նա­բե­րութ­յուն կոչ­վա­ծը վե­րած­վել է ըն­դա­մե­նը հո­ղի տա­կից պղինձ, ոս­կի եւ նման այլ բա­ներ հա­նող «փի­նա­չիութ­յան», ընդ ո­րում, ան­գամ չկա­րո­ղա­նա­լով դա տե­ղում մշա­կել, հենց խտան­յու­թի տես­քով էլ վա­ճա­ռում են դրսե­րում: Ար­տադ­րես, ա­սենք, սո­վո­րա­կան պղնձա­լար, էլ չենք ա­սում` շար­ժիչ­ներ, կա­րող ես շատ ա­վե­լի թանկ վա­ճա­ռել: Բայց չէ, ար­տա­հան­վում է այդ պղնձի խտայ­նու­թը, ու այն թանկ գնե­րով պղնձի մե­տա­ղա­լա­րը բե­րում են դրսից: Պ­ղին­ձը մեկ օ­րի­նակ է, բո­լոր ուղ­ղութ­յուն­նե­րով պատ­կե­րը նույնն է: Բա­ցատ­րութ­յունն էլ վա­ղուց է հայտ­նի. կա­րե­լի է խտան­յու­թի հաշ­վին ա­վե­լի շատ «լե­ւի փո­ղեր» սար­քել` շրջան­ցե­լով պե­տութ­յա­նը: Ընդ ո­րում, հում­քի վրա հիմն­ված բազ­մապ­րո­ֆիլ ար­տադ­րութ­յան դեպ­քում հնա­րա­վոր էր ա­վե­լի շատ փող աշ­խա­տել: Բայց դե խելք­նե­րը հե­րի­քում է` տե­սած­նե­րը միան­գա­մից բե­րան­նե­րը տա­նե­լու հա­մար, ոչ թե եր­կա­րա­տեւ հաշ­վարկ­նե­րի:

­Նի­կոլն էլ ե­րեկ փոր­ձեց այլ կող­մից նույն թե­մա­յին մո­տե­նալ, ի­հար­կե, ինչ­պես միշտ, դա եւս դար­ձավ նրա «ինք­նա­խոս­տո­վա­նա­կան ցուց­մուն­քը»: Բայց դե հիմ­քում ճշմար­տութ­յուն կար: Այս­պես, կա­ռա­վա­րութ­յան նիս­տում եր­կար-բա­րակ պատ­մում էր, թե իր «գլուխ­գոր­ծո­ցի»` «Ի­րա­կան Հա­յաս­տան»-ի շրջա­նակ­նե­րում հան­դի­պել է քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հետ, ու մի միտք է ծա­գել, ո­րը, նրա խոս­քով, կա­րող է սադ­րիչ թվալ։ «Ես հարց տվե­ցի, ա­սա­ցի՝ մենք կա­րո՞ղ ենք ա­սել, որ Հա­յաս­տա­նում ավ­տո­մե­քե­նա վա­րող ան­ձանց 70 տո­կոսն ի­րա­կա­նում չու­նի մեր ստան­դարտ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խա­նող այն հմտութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք անհ­րա­ժեշտ են ավ­տո­մե­քե­նա վա­րե­լու հա­մար։ Բո­լո­րը միան­գա­մից ռեակ­ցիա տվե­ցին ու ա­սա­ցին՝ 95 տո­կո­սը։ Ա­սա­ցի՝ դահ­լի­ճում մարդ կա՞, որ չար­չար­վե­լով քննութ­յուն է հանձ­նել ու վա­րոր­դա­կան ի­րա­վունք է ստա­ցել։ Կա­նայք կա­յին, վեր­ջերս են սկսել պրո­ցե­սի մեջ մտնել ու լավ ծա­նոթ չու­նեն, ա­սա­ցին, որ կտրվել են, չար­չար­վում են»,- պատ­մեց նա` «ան­կեղ­ծա­նա­լով», թե երբ ինքն է վա­րոր­դա­կան ի­րա­վունք ստա­ցել, այն ժա­մա­նակ հայտ­նի լրագ­րող էր. «300 մետ­րի վրա բե­րին տվին, ա­սին՝ գնա ստե­ղից, հնա­րա­վո­րինս շուտ ստե­ղից գնա, գործ չու­նես մեզ հետ»- հայ­տա­րա­րեց նա։ Ու փոր­ձեց հիմ­նա­վո­րել, թե վի­ճակն ա­մե­նուր նույնն է. «Ե­թե կա­րե­լի է վա­րորդ լի­նել՝ չի­մա­նա­լով մե­քե­նա քշել, ին­չո՞ւ չի կա­րե­լի լի­նել կա­ռա­վա­րիչ՝ չի­մա­նա­լով կա­ռա­վա­րել, ին­չո՞ւ»,- ա­սաց նա՝ ընդգ­ծե­լով՝ կա­ռա­վա­րութ­յու­նը սխալ կադ­րա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն է վա­րում, ո­րով­հետեւ երկ­րում մարդ­կա­յին ռե­սուր­սի ճգնա­ժամ է։

­Կարճ ա­սած, Նի­կոլն ու­նի ա­պօ­րի­նի վա­րոր­դա­կան ի­րա­վուն­քի վկա­յա­կան, ո­րը պատ­ժե­լի ա­րարք է, եւ սպա­սենք, որ ի­րա­վա­պահ­նե­րը կզբաղ­վեն: Հայտ­նի է, ու Նի­կո­լը նաեւ «լե­ւի» դիպ­լոմ ու­նի. չի ա­վար­տել, բայց ա­պօ­րի­նա­բար դիպ­լոմ են տվել: Բայց ա­մե­նաէա­կան խոս­տո­վա­նութ­յու­նը. դա­տե­լով նրա խոս­քի տրա­մա­բա­նութ­յու­նից, պաշ­տոն­նե­րի է նշա­նա­կել նրանց, ով­քեր չու­նեն կա­ռա­վա­րե­լու ըն­դու­նա­կութ­յուն, փորձ:

­Բա­ցատ­րում է մարդ­կա­յին ռե­սուր­սի ճգնա­ժա­մից, թեեւ մեծ հարց է` իսկ քիչ մաս­նա­գետ­նե­րը, որ դեռ մնա­ցել են Հա­յաս­տա­նում, կու­զե­նա՞ն Նի­կո­լի պես մե­կի հետ աշ­խա­տել: Բայց փաստ մնում է փաստ` եր­կի­րը կա­ռա­վա­րում են չգի­տես ով­քեր: Հի­մա քա­նի կո­պե­կի է­ֆեկտ կա­րող է ու­նե­նալ այդ երկ­րի վրա, ե­թե ԱՄՆ-ն 10 տո­կո­սա­նոց մաք­սա­տուրք է սահ­մա­նում: Ճիշտ է` ու­ղիղ զրո, քա­նի որ ա­ռանց այդ էլ ու­նենք տնտե­սութ­յան կա­տաստ­րո­ֆիկ եւ խո­րա­ցող ան­կում: Ին­չո՞ւ. պաշ­տո­նա­վա­րում է, Նի­կո­լի ա­սած, այն «ան­փորձ մարդ­կա­յին ռե­սուր­սը»: Ու­րեմն, կա­րո՞ղ են այս երկ­րում պղնձի հում­քից պղինձ ար­տադ­րել. ո´չ, է­լի նույն ռե­սուրսն է պաշ­տոն­նե­րի: