Արտգործնախարարների մոսկովյան հանդիպումը կերթական «կտրուկ շրջադա՞րձն» էր

Ան­ցած շա­բաթ­վա վեր­ջե­րին Մոսկ­վա­յում կա­յա­ցած Բայ­րա­մով-Միր­զո­յան հան­դիպ­ման ար­դյունք­նե­րի մա­սին, բնա­կա­նա­բար, ո­րե­ւէ հստակ բան ներ­կա­յաց­ված չէ: Տա­րած­վեց մի­այն հա­մա­տեղ հայ­տա­րա­րու­թյուն, որ­տեղ թե­եւ ստան­դարտ տեր­մի­նա­բա­նու­թյու­նից բա­ցի ո­րե­ւէ է­ա­կան բան չկա, սա­կայն ո­րոշ հե­տե­ւու­թյուն­նե­րի տե­ղիք, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, տա­լիս է:

ԲԱՅ­ՐԱ­ՄՈՎ-ՄԻՐ­ԶՈ­ՅԱՆ ՏԱ­ՐԱ­ՁԱՅ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆՆԵ­ՐԸ

Ըստ այդ հայ­տա­րա­րու­թյան. «Արա­րատ Միր­զո­յա­նը եւ Ջեյ­հուն Բայ­րա­մո­վը ներ­կա­յաց­րել են ի­րենց դիր­քո­րո­շում­նե­րը Հա­յաս­տա­նի, Ռու­սաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­նե­րի ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի կա­տար­ման ըն­թաց­քի վե­րա­բե­րյալ: Կող­մե­րը շա­րու­նա­կել են «Խա­ղա­ղու­թյան եւ միջ­պե­տա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հաս­տատ­ման մա­սին» հա­մա­ձայ­նագ­րի նա­խագ­ծի շուրջ աշ­խա­տան­քը: Տե­ղի է ու­նե­ցել մտքե­րի կա­ռու­ցո­ղա­կան փո­խա­նա­կում այն հար­ցե­րի շուրջ, ո­րոնց վե­րա­բե­րյալ կող­մերն ու­նեն տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ…»:

Աս­վա­ծը հու­շում է հե­տե­ւյա­լի մա­սին: Նախ, Բայ­րա­մովն ու Միր­զո­յանն այս­պի­սով ֆիք­սել են, որ ան­կախ բրյու­սե­լյան հայտ­նի զար­գա­ցում­նե­րից, Հա­յաս­տա­նի, Ռու­սաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­նե­րի ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը դեռ օ­րա­կար­գում են: Խոսքն այն մա­սին չէ, թե ով է այն օ­րա­կար­գում պա­հում՝ Հա­յաս­տա­նը, Ռու­սաս­տա­նը եւ Ադր­բե­ջա­նը մի­ա­սի՞ն, թե՞ մի­այն Ռու­սաս­տա­նը: Այլ որ ան­կախ ա­մեն ին­չից, դրանք օ­րա­կար­գում են: Եվ երկ­րորդ հե­տե­ւու­թյու­նը, որ թե­եւ քննարկ­վում է ա­րեւմ­տյան մո­դե­լի «Խա­ղա­ղու­թյան եւ միջ­պե­տա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հաս­տատ­ման մա­սին» հա­մա­ձայ­նագ­րի նա­խա­գիծ կոչ­վա­ծը, սա­կա­կայն ան­գամ վեր­ջին բրյու­սե­լյան Ա­լի­ե­ւ-Նի­կոլ հան­դի­պու­մից հե­տո կան կոնկ­րետ դե­տալ­ներ, «որոնց վե­րա­բե­րյալ կող­մերն ու­նեն տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ»: Այ­սինքն, ինչ­քան էլ որ Նի­կո­լը ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի մոս­կո­վյան հան­դիպ­մա­նը զու­գա­հեռ Ռեյ­կյա­վի­կում խո­սում էր Ադր­բե­ջա­նի 86.6 հա­զար քա­ռա­կու­սի կի­լո­մետր տա­րած­քը ճա­նա­չե­լու մա­սին, դրա­նով նո­րից «հա­վա­տար­մու­թյան եր­դում» տա­լով «Արցախն Ադր­բե­ջան է՝ եւ վերջ» սցե­նա­րին, մեկ է՝ «կող­մերն ու­նեն տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ»: Այ­սինքն, բրյու­սե­լյան ձե­ւա­չափն այդ­պես էլ այդ «տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը» գո­նե այս պա­հի դրու­թյամբ հար­թել չի կա­րող:

Թե ինչ «տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի» մա­սին է խոս­քը, ին­չու դրանք այդ­պես էլ հար­թել չի ստաց­վում, են­թադ­րու­թյուն հայտ­նե­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք, չկրկնենք: Սա­կայն հիմ­նա­կան դե­տալ­նե­րից մե­կը հի­շեց­նենք. քա­նի դեռ ռու­սա­կան ու­ժե­րը Ար­ցա­խում եւ Հայաս­տա­նում են, կար­գա­վոր­ման ա­րեւմ­տյան մո­դե­լի շրջա­նակ­նե­րում այդ «տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը» հար­թե­լու ռե­ալ հե­ռան­կար այդ­պես էլ տե­սա­նե­լի չի դառ­նում: Եվ այն, որ ա­րեւմ­տյան դե­գե­րում­նե­րից հե­տո Բայ­րա­մովն ու Միր­զո­յա­նը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, գնա­ցին Մոսկ­վա, թե­րեւս հու­շում է, որ այդ պարզ փաս­տը նրանք եւս հստակ գի­տակ­ցում են: Ա­սենք, մոս­կո­վյան հան­դի­պում­նե­րի ընդ­հա­նուր հան­րա­գու­մա­րը եւս հենց այդ մա­սին է ակ­նար­կում:

Ի՞ՆՉ ԷՐ ԴՐՎԱԾ ՄՈՍ­ԿՈ­ՎՅԱՆ Օ­ՐԱ­ԿԱՐ­ԳՈՒՄ

Նախ, ակն­հայտ է, որ Մոսկ­վա­յում «հարց լու­ծողն» ա­մե­նե­ւին էլ Բայ­րա­մով-Միր­զո­յան հանդի­պու­մը չէր: Թե­րեւս, շատ ա­վե­լի է­ա­կան էր դրան նա­խոր­դած՝ Լավ­րո­վի ա­ռան­ձին հան­դի­պում­նե­րը Միր­զո­յա­նի եւ Բայ­րա­մո­վի հետ: Ընդ ո­րում, երբ դրան հա­ջոր­դեց  ե­ռա­կողմ հան­դի­պու­մը, ա­պա Բայ­րա­մով-Միր­զո­յան ա­ռան­ձին հան­դի­պու­մը, դրա­նից այն տպա­վո­րու­թյունն էր ա­ռա­ջա­նում, որ ՌԴ ԱԳ նա­խա­րա­րը նրանց եր­կու­սին ա­ռան­ձին-առան­ձին  ինչ-որ կոնկ­րետ, այս­պես ա­սենք, թե­զեր է ներ­կա­յաց­րել՝ Բայ­րա­մո­վին եւ Միր­զո­յա­նին թող­նե­լով, որ դրա շրջա­նակ­նե­րում ինք­նու­րույն խո­սեն: Եվ երբ դրա­նից հե­տո նրանք ի­րենց հայ­տա­րա­րու­թյան մեջ հի­շա­տա­կե­ցին Պու­տին-Ալի­եւ-Փա­շի­նյան ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյու­նն­երի մա­սին, մո­տա­վո­րա­պես հու­շում է, թե Լավ­րո­վի այդ թե­զերն ինչ ուղղ­վա­ծու­թյուն ու­նեն:

Այս­պես, Լավ­րո­վը՝ Բայ­րա­մո­վի եւ Միր­զո­յա­նի հետ հան­դի­պու­մից հե­տո հարկ հա­մա­րեց ո­րո­շա­կի փա­կագ­ծեր բա­ցել: Այս­պես, Լավ­րո­վը նախ ընդգ­ծե­լով, որ թե­եւ «եռա­կողմ ձե­ւա­չա­փից» զատ, Ա­լի­եւն ու Նի­կոլն ա­րեւմ­տյան ձե­ւա­չա­փե­րով ան­ցած տար­վա նո­յեմ­բե­րից սկսած ինչ-որ բա­ներ են պայ­մա­նա­վոր­վել, «Խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» շուրջ աշ­խա­տանք­ներ են տա­նում, սա­կայն. «Մեր գոր­ծըն­կեր­ներն այ­սօր հաս­տա­տե­ցին, որ ա­ռանց սահ­մա­նա­զատ­ման, տրանս­պոր­տա­յին եւ տնտե­սա­կան հա­ղոր­դակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­պաշր­ջա­փակ­ման, ա­ռանց Ղա­րա­բա­ղում եւ հայ-ադրբե­ջա­նա­կան սահ­մա­նին անվ­տան­գու­թյան ա­պա­հով­ման ի­րա­վի­ճա­կի ընդ­հա­նուր բա­րե­լավ­ման դժվար է ա­ռաջ շարժ­վել խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի կոնկ­րետ աս­պեկտ­նե­րով»:

Այ­սինքն, Լավ­րո­վը եւս պարզ ընդգ­ծում է, որ ա­ռանց Ար­ցա­խի, սահ­ման­նե­րի եւ կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի հետ կապ­ված հստակ լու­ծում­նե­րի, «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» հաս­նելն անհ­նար է: Ընդ ո­րում, նա նա­եւ նման միտք ընդգ­ծեց. «Գոր­ծըն­կեր­նե­րը ե­րախ­տա­գի­տու­թյուն հայտ­նե­ցին ռու­սա­կան կող­մին ընդ­հա­նուր ջան­քե­րում ա­ռա­ջա­տար դե­րա­կա­տար­ման հա­մար, ո­րոնք մարմ­նա­վոր­վում են մեր ա­ռաջ­նորդ­նե­րի հի­շա­տակ­ված ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րում եւ այն շփում­նե­րում, ո­րոնք շա­րու­նակ­վում են իմ նշած ուղ­ղու­թյուն­նե­րից  յու­րա­քան­չյու­րով»: Այ­սինքն, որ թվարկ­ված հար­ցե­րում ա­ռանց Մոսկ­վա­յի մաս­նակ­ցու­թյան լու­ծում­ներ չեն կա­րող լի­նել, եւ որ Բայ­րա­մովն ու Միր­զո­յա­նը հաս­կա­նում են դա:

Նա­եւ այն, որ Լավ­րո­վը հայ­տա­րա­րեց ար­դեն այս շա­բաթ նա­խա­տես­ված կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի հար­ցով փոխ­վար­չա­պետ­նե­րի գլխա­վո­րած ե­ռա­կողմ խմբի նիս­տի մա­սին, ե­կավ ակ­նար­կե­լու այն մա­սին, որ հենց այդ թե­ման է, որ մոս­կո­վյան հան­դի­պու­մնե­րի հիմ­նա­կան ո­րո­շումն է դար­ձել: Իր հեր­թին Միր­զո­յա­նը հայ­տա­րա­րեց հա­ղոր­դակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­պաշր­ջա­փակ­ման հար­ցով ա­ռա­ջըն­թա­ցի մա­սին: Իսկ ա­հա Նի­կո­լը ե­րեկ­վա ա­սու­լի­սում, ի­հար­կե, մա­նի­պու­լյա­ցի­ոն հեր­թա­կան հե­ղե­ղը տա­րա­ծե­լով եւ վե­րա­հաս­տա­տե­լով «Արցախն Ադր­բե­ջան է եւ՝ վերջ» տես­լա­կա­նը, ա­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, նա­եւ չբա­ցա­ռեց ար­դեն ա­ռա­ջի­կա մոս­կո­վյան հան­դիպ­մա­նը կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի մա­սով պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյու­նը:

ՆԻ­ԿՈ­ԼԻ ՆՈՐ «ԹՌԻ՞ՉՔԸ»

Ե­րեկ­վա ա­սու­լի­սում  Նի­կո­լը մի­ա­ժա­մա­նակ խո­սեց նա­եւ 1975թ. սահ­ման­նե­րով սահ­մա­նագծ­ման մա­սին՝ հաս­տա­տե­լով, որ խոս­քը ռու­սա­կան Գլխա­վոր շտա­բում գտնվող քար­տեզ­նե­րի մա­սին է: Այ­սինքն, որ ա­ռանց այդ քար­տեզ­նե­րի, այն է՝ ռու­սա­կան մաս­նակ­ցու­թյան այս գոր­ծըն­թա­ցը եւս, գո­նե Նի­կո­լի ա­սած սկզբուն­քի շրջա­նակ­նե­րում չի կա­րող ա­ռաջ գնալ:

Եվ մնում է Բայ­րա­մով-Միր­զո­յան «տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի» եր­րորդ կե­տը՝ ար­ցա­խա­հա­յու­թյան ար­դեն ոչ թե կար­գա­վի­ճա­կի, այլ անվ­տան­գու­թյան հար­ցը: Ու այս առն­չու­թյամբ եւս Նի­կո­լի ա­սու­լի­սում մտո­րում­ներ ա­ռա­ջաց­նող մեկ դրվագ կար: Նախ նույն բա­նը, որ բա­նակ­ցու­թյուն­ներ պետք է գնան Ստե­փա­նա­կերտ-Բա­քու ֆոր­մա­տով, նա­եւ, որ պետք է լի­նի ե­րաշ­խա­վոր, թե­րեւս ինչ­պես ար­ցա­խա­հա­յու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի, այն­պես էլ՝ հայ-ադրբե­ջա­նա­կան սահ­մա­նի հետ կապ­ված: Եվ ա­հա Նի­կո­լը «բո­ղո­քում» է, թե՝ «Այնպես չէ, որ բո­լո­րը խան­դա­վառ­ված են եւ ի­րար հերթ չտա­լով՝ ու­զում են, որ այդ դե­րը ստանձ­նել»: Ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը կամ ֆրան­սի­ա­ցի­նե­րը կու­զե՞ն: Ներ­կա տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ի­րա­վի­ճա­կում, երբ ոչ մի­այն Թուր­քի­ա­յի, այլ նա­եւ Վրաս­տա­նի հետ են խնդիր­ներ ուր­վագծ­վում, Ար­ցախ խցկվելն ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հա­մար զահ­լա գործ կդառ­նա՝ մի­ան­գա­մայն ա­նո­րոշ հե­ռան­կար­նե­րով: Ռուս­նե­րը կցան­կա­նա՞ն. նրանք ար­դեն ե­րաշ­խա­վոր են, ընդ ո­րում, այդ ֆունկ­ցի­ան խլե­լու հար­ցում է, որ ա­րեւմ­տյան «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նա­գի­րը» լռվել-մնա­ցել է:

Ինչ վե­րա­բե­րում է հայ-ադրբե­ջա­նա­կան սահ­մա­նա­յին անվ­տան­գու­թյա­նը, ա­պա Նի­կո­լը ՀԱՊԿ-ին հա­յաս­տա­նյան սահ­ման­ներ մուտք գոր­ծել թույլ չտալն 90 տո­կո­սով կա­պեց նրա հետ, որ ՀԱՊԿ-ը նախ պետք է հայտ­նի իր մո­տե­ցու­մը, թե ինչ է հաս­կա­նում հայ-ադրբե­ջա­նա­կան սահ­ման ա­սե­լով: Բայց երբ խոս­վում է 1975թ. քար­տեզ­նե­րի մա­սին, ա­պա ՀԱՊԿ-ը կա­րող է Նի­կո­լի մատ­նան­շած հար­ցի պա­տաս­խա­նը մի­ան­շա­նակ տալ:

Այ­սինքն, ե­թե Ա­լի­եւն ու Նի­կոլն ըն­դու­նեն Ստե­փա­նա­կերտ-Բա­քու ձե­ւա­չա­փով ռու­սա­կան ե­րաշ­խա­վո­րու­թյու­նը՝ կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի եւ սահ­ման­նե­րի հետ կապ­ված հի­շա­տակ­ված լու­ծում­նե­րով հան­դերձ, ա­պա դա «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» ա­ռաջ կանգ­նած ե­րեք հիմ­նա­կան «տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը» կզրո­յաց­նի:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ