Վաճառքի հանված Արցախի ռեակցիան սպասված էր եւ թույլ

Սպա­սե­լի էր, որ Նի­կո­լի նա­խօ­րե­ին հնչեց­րած հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը պետք է հա­յաս­տա­նյան եւ ար­ցա­խյան քա­ղա­քա­կան դաշ­տում մեծ ռե­զո­նանս ա­ռա­ջաց­նեին: Նա, ըստ է­ու­թյան, հայ­տա­րա­րեց, որ ինք­նա­կամ, սե­փա­կան ո­րոշ­մամբ չե­ղյալ է հա­մա­րում այն ա­մե­նը, ին­չին Հա­յաս­տանն ու Ար­ցա­խը գնա­ցել են 1988թ.-ից ի վեր: Այն է՝ Ար­ցա­խյան շար­ժու­մը, դրա բո­լոր ձեռք­բե­րում­նե­րը, այն զրկանք­ներն ու կո­րուստ­նե­րը, ո­րոնք կրել ենք այդ ճա­նա­պար­հին:

Ի ՊԱ­ՏԱՍ­ԽԱՆ ՆԻ­ԿՈ­ԼԻ

Սա­կայն, որ­քան էլ ռե­ակ­ցի­ան սպա­սե­լի էր եւ ե­ղավ,այնուամենայնիվ, տա­րօ­րի­նա­կու­թյուն­նե­րի պա­կաս եւս չկար: Այս տե­սան­կյու­նից, թե­րեւս, մի­ան­գա­մայն տե­ղին է մեջ­բե­րել ՀՀ եր­րորդ նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սյա­նի ե­րեկ տա­րած­ված ար­ձա­գան­քում հնչած մեկ միտք՝ «Եթե ո­մանք հի­մա հան­կարծ «անսպա­սե­լի­ու­թյու­նից ա­նակն­կա­լի են ե­կել»…»:

Ի­րոք, մի՞թե տա­րաբ­նույթ խրոխտ հայ­տա­րա­րու­թյու­ններ հնչեց­նող­նե­րը նոր մի­այն «անսպա­սե­լի­ո­րեն հաս­կա­ցան, թե Նի­կոլն ինչ է ա­նում, եւ դա ուր է տա­նե­լու: Այդ թվում նա­եւ՝ Ար­ցա­խում:

Օ­րի­նակ, Ար­ցա­խի Ազ­գա­յին ժո­ղով­ի նա­խա­գահ Ար­թուր Թով­մա­սյա­նը, դա­տա­պար­տե­լով Նի­կո­լին, իր խոսքն ա­վար­տեց. «Մենք այ­լեւս հա­պա­ղե­լու ժա­մա­նակ չու­նենք, յու­րա­քան­չյուր վայր­կյա­նը թանկ է մեր ա­պա­գան փրկե­լու հա­մար…»: Իսկ մի՞թե պա­րոն Թով­մա­սյա­նը կար­ծում է, թե 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 10-ից սկսած (իսկ ի­րա­կա­նում՝ 2018թ. մա­յի­սից) Ար­ցա­խը հա­պա­ղե­լու ժա­մա­նակ ու­ներ: Եվ պարզ հարց՝ իսկ կոնկ­րետ ի՞նչ է ար­վել այդ պա­հից սկսած, որ ներ­կա վի­ճա­կին չհաս­նենք: Կամ Ար­ցա­խի երկ­րորդ եւ եր­րորդ նա­խա­գահ­նե­րը՝ Ար­կա­դի Ղու­կա­սյա­նը եւ Բա­կո Սա­հա­կյա­նը հայ­տա­րա­րում են. «Վեր­ջին տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում բազ­մա­թիվ են ե­ղել Ար­ցա­խի պե­տա­կա­նու­թյու­նը կաս­կա­ծի տակ դնե­լու ՀՀ իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ան­հաս­կա­նա­լի քայ­լե­րը: Մեզ հա­սա­նե­լի խո­ղո­վակ­նե­րով փոր­ձել ենք զգու­շաց­նել նման վար­քագ­ծի կոր­ծա­նա­րար հե­տեւ­անք­նե­րի մա­սին: Ցա­վով ենք նշում, որ մեր զգու­շա­ցում­նե­րը սթա­փեց­նող ազ­դե­ցու­թյուն չեն ու­նե­ցել…»: Ու նույն պարզ հարցն է՝ իսկ պա­րոն Սա­հա­կյա­նը, երբ մին­չեւ 2020թ.-ն դեռ Ար­ցա­խի նա­խա­գահ էր, չէ՞ր տես­նում, թե Նի­կոլն ուր է տա­նում ա­մեն ինչ: Ե­թե ոչ, շատ վատ է: Ե­թե տես­նում էր, ի՞նչ ա­րեց Նի­կո­լի դեմն առ­նե­լու հա­մար: «Ոչ ոք բա­րո­յա­կան ի­րա­վունք չու­նի ո­րո­շե­լու մեր ու մեր զա­վակ­նե­րի ա­պա­գան: Ար­ցա­խը չի ըն­դու­նել եւ չի ըն­դու­նե­լու այն մո­տե­ցում­նե­րը, ո­րոնք այ­սօր ներ­կա­յաց­վել են ՀՀ վար­չա­պե­տի կող­մից…»,- շա­րու­նա­կում են Ար­ցա­խի երկ­րորդ եւ եր­րորդ նա­խա­գահ­նե­րը: Ինչ է, Նի­կո­լին դեռ «բա­րո­յա­կան ի­րա­վո՞ւնք» են հոր­դո­րում, երբ նրան­ցից կոնկ­րետ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի սցե­նար­ներ պետք էր սպա­սել:

Կամ օ­րի­նակ, խորհր­դա­րա­նա­կան «Արցա­խի ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կու­սակ­ցու­թյուն» խմբակ­ցու­թյան ան­դամ Գե­ղամ Ստե­փա­նյանն ա­սում է. «Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյան նպա­տակն ար­դեն պար­զից էլ պարզ է…»: Երբ ըն­դա­մե­նը մեկ շա­բաթ ա­ռաջ Նի­կո­լը Եվ­րո­պա­յում էր նույն բա­նը հայ­տա­րա­րում, պա­րոն Ստեփա­նյա­նի հա­մար դեռ «պար­զից էլ պարզ չէ՞ր»: «Մի­աս­նա­կան հայ­րե­նիք» խմբակ­ցու­թյան պատ­գա­մա­վոր Մար­սել Պետ­րո­սյա­նը ցնցող միտք հնչեց­րեց. «Մենք կա­րող ենք վերս­տին պայ­քար սկսել …»: Նշա­նա­կո՞ւմ է դա, որ պա­րոն Մար­սե­լը 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 10-ից հե­տո դա­դա­րեց­րել էր պայ­քա­րը, որ «վերս­տին է սկսում»: Իշ­խող «Ազատ հայ­րե­նիք-ՔՄԴ» խմբակ­ցու­թյան ան­դամ Ա­շոտ Դա­նի­ե­լյա­նը հան­կարծ հի­շեց. « 2018 թվա­կա­նից հե­տո իշ­խա­նու­թյու­նը հայ­տա­րա­րեց՝ Հա­յաս­տանն Ար­ցախ է, եւ վերջ, ին­չը բե­րեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի տա­պալ­ման եւ պա­տե­րազ­մի…»: Իսկ երբ Նի­կո­լը հենց Ար­ցա­խում նման հայ­տա­րա­րու­թյուն հնչեց­րեց, պա­րոն Դա­նի­ե­լյանն ու նրա ներ­կա­յաց­րած ու­ժը ին­չո՞ւ հրա­պա­րա­կա­յին հրճվան­քի փո­խա­րեն նման խոս­քին ան­մի­ջա­պես չհա­կա­դար­ձե­ցին, թե այս ի՞նչ դա­վա­ճա­նա­կան հայ­տա­րա­րու­թյուն ես ա­նում: Չէ­ի՞ն հաս­նա­կում, երբ մենք, լի­նե­լով ըն­դա­մե­նը լրատ­վա­մի­ջոց, հենց այդ պա­հին ենք անդ­րա­դար­ձել Նի­կո­լի այդ հայ­տա­րա­րու­թյա­նը՝ մատ­նան­շե­լով դրա կոր­ծա­նա­րար հե­տե­ւանք­նե­րը:

Վեր­ջա­պես, ԱՀ ԱԺ հայ­տա­րա­րու­թյան մեջ աս­վում է. «Մեզ հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի եւ ա­ռո­չինչ են Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ինք­նիշ­խա­նու­թյու­նը, մեր ժո­ղովր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քը, եւ դրա ի­րաց­ման փաստն ան­տե­սող Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նի ցան­կա­ցած հայ­տա­րա­րու­թյուն եւ դրա հի­ման վրա կազմ­ված ո­րե­ւէ փաս­տա­թուղթ…»: Առ ո­չինչ է, թե ինչ, բայց Նի­կո­լը «ստո­րագ­րե­լու եմ եւ՝ վերջ» ուղ­ղու­թյունն է վերց­րել: Այս դեպ­քում ար­ցա­խյան եւ հա­յաս­տա­նյան ոչ նի­կո­լյան քա­ղա­քա­կան դաշ­տից, այս բո­լոր խրոխտ ճա­ռե­րի փո­խա­րեն, այլ բան է սպաս­վում՝ կոնկ­րետ ռազ­մա­վա­րու­թյուն, քայ­լե­րի հեր­թա­կա­նու­թյուն, թե ինչ է պետք ա­նել այս ի­րա­վի­ճա­կում: Ընդ ո­րում, ի­րա­տե­սա­կան քայ­լե­րի՝ հիմն­ված ներ­կա­յիս տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին եւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի վրա, նա­եւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ այս «մեծ խա­ղադ­րույ­քին» նա­եւ 120 հա­զար մար­դու կյանք է դրված:

ԱՐՑԱԽԻ ՀՆԱ­ՐԱ­ՎՈՐ ՔԱՅԼԵՐԸ

Ներ­կա փու­լում, հաս­կա­նա­լի է, որ Ար­ցա­խի հա­մար ա­ռաջ­նա­յին է ի­րա­վի­ճա­կի հստակ գնա­հա­տու­մը:

Ա­ռա­ջինն, ի­հար­կե, այն է, որ Նի­կո­լը, այս­քան բա­ցե­լով խա­ղաթղ­թե­րը, դրա­նով նա­եւ ցույց տվեց, որ հա­սել է մի այն­պի­սի սահ­մա­նագ­ծի, որ­տե­ղից նախ՝ ցան­կու­թյան դեպ­քում ան­գամ հետ քաշ­վել չի կա­րող: Եվ երկ­րոր­դը, որ շատ մոտ է հա­մա­րում իր ներ­կա­յաց­րած տես­լա­կա­նին ստո­րագր­ված փաս­տաթղ­թի տեսք տա­լու պա­հը. հա­կա­ռակ դեպ­քում, թե­րեւս, է­լի կխա­ղար ժա­մա­նա­կի վրա, թե­կու­զեւ իր ներ­կա­յաց­րած ծրագ­րի հա­կա­ռա­կորդ­նե­րին հա­մախմբ­ված հա­կա­քայ­լե­ր ձեռ­նար­կե­լու ժա­մա­նակ չտա­լու հա­մար: Այս եր­կու տրա­մա­բա­նա­կան դե­տալ­նե­րից Ար­ցա­խի հա­մար բխում է հե­տե­ւյա­լը. շատ մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ ա­մե­նա­մոտ ա­պա­գա­յում ի հայտ կգա փաս­տա­թուղթ, ո­րով Նի­կոլն Ար­ցա­խով հան­դերձ, կճա­նա­չի Ադր­բե­ջա­նի 86.600 քկմ-ն: Թե­րեւս, այս սպա­սե­լի­քը գի­տակ­ցե­լով, ԱՀ նա­խա­գա­հի խորհր­դա­կան Դա­վիթ Բա­բա­յա­նը նման միտք է հնչեց­նում. «Ինքը պետք է փաս­տա­թուղթ ներ­կա­յաց­նի դրա մա­սին, եւ Ազ­գա­յին ժո­ղո­վը պար­տա­վոր է մաս­նակ­ցել դրա վա­վե­րաց­ման հար­ցին բաց քվե­րա­կու­թյամբ: Այդ ժա­մա­նակ մենք մեր «հե­րոս­նե­րին» կճա­նա­չենք, եւ պատ­մու­թյու­նը եր­բեք չի մո­ռա­նա նրանց ա­նուն­նե­րը…»: Ինչ է, մտա­ծում է, որ սրա­նով ինչ-ինչ զգաց­մունք­նե՞ր կշար­ժի ՀՀ ԱԺ-ի ՔՊ-ական մե­ծա­մաս­նու­թյան մոտ. բա­ցառ­վում է: Այ­սինքն, որ նի­կո­լյան խուն­տան այդ փաս­տա­թուղ­թը պետք ե­ղած պա­հին կվա­վե­րաց­նի, նման ան­գամ չնչին հույս լի­նել չի կա­րող: Բա­բա­յա­նը փոր­ձում է ար­գե­լա­կի դե­րում տես­նել նա­եւ հա­յաս­տա­նյան հան­րու­թյա­նը, թե անհ­րա­ժեշտ կլի­նի հաս­կա­նալ, թե ինչ դիր­քո­րո­շում ու­նի հա­սա­րա­կու­թյու­նը: Թե՝ «Մի ժո­ղո­վուրդ, որն այս­քան հե­րոս է տվել, չպետք է թույլ տա, որ ի­րեն նվաս­տաց­նեն»: Նույն­պես պա­րապ զբաղ­նումք. Նի­կո­լի հայ­տա­րա­րու­թյա­նը մասշ­տա­բա­յին բո­ղո­քի ա­լիք հե­տե­ւե՞ց. դա ա­մեն ինչ ար­դեն ցույց է տա­լիս:

Այս­ինքն, Ար­ցա­խը պետք է պարզ գի­տակ­ցի, որ Նի­կո­լը նման պայ­մա­նա­գիր, ե­թե ինչ-որ բան չփոխ­վի, կստո­րագ­րի, եւ այն կվա­վե­րաց­վի: Այ­սինքն, գոր­ծու­նե­ու­թյան հաշ­վարկ­նե­րը կա­տա­րե­լիս, հենց այս հե­ռան­կա­րի վրա ա­ռաջ­նա­յին կեր­պով պետք է հիմն­վել:

Երկ­րոր­դը. ա­ռանց Հա­յաս­տա­նի օգ­նու­թյան հնա­րա­վո՞ր է դի­մադ­րել: Ընդ ո­րում՝ են­թադ­րե­լով նա­եւ, որ Ար­ցա­խը ճա­նա­չե­լով Ադր­բե­ջա­նի մաս, Նի­կո­լը, մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, կդա­դա­րեց­նի նա­եւ ֆի­նան­սա­վո­րու­մը, այդ թվում՝ Հա­յաս­տա­նի բան­կա­յին հա­մա­կար­գի հետ կա­պը եւ այդ կար­գի օ­ժան­դա­կու­թյու­նը: Սրան, հաս­կա­նա­լի է, պետք է ա­վե­լաց­նել նե­րար­ցա­խյան այն «շպի­ո­նա­կան» զանգ­վա­ծին, ո­րի հիմ­նա­կան ֆունկ­ցի­ան, ըստ դրսի պատ­վե­րի, ներ­քին ի­րա­վի­ճա­կի քայ­քա­յումն է, ին­չը բա­վա­կա­նին լավ կա­տա­րում են, նա­եւ օգտ­վե­լով ներ­պե­տա­կան կա­ռույց­նե­րի ան­կա­րո­ղու­թյու­նից, ան­զո­րու­թյու­նից կամ նույն­պի­սի դա­վա­ճան լի­նե­լու գոր­ծո­նից: Այս ի­րա­վի­ճա­կում, հաս­կա­նա­լի է, Ար­ցա­խի դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թյու­նը հա­սել է «պլին­տու­սի մա­կար­դա­կի»:

Եր­րոր­դը, կա՞ այլ ուժ, ո­րի վրա հնա­րա­վոր է հույս դնել: Տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ու­ժերն են Թուր­քի­ան եւ Ի­րա­նը: Թուր­քի­ան Ադր­բե­ջա­նի «մեծ եղ­բայրն» է: Ի­րա­նը մինչ այս հստակ հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ է ա­րել մի­այն Հա­յաս­տա­նի սահ­ման­նե­րի փո­փո­խու­թյան են­թար­կե­լու ան­թույ­լատ­րե­լի­ու­թյան մա­սին, իսկ Ար­ցա­խի ուղ­ղու­թյամբ հիմ­նա­կա­նում գոր­ծել է չե­զո­քու­թյան դիր­քե­րից: Այ­սինքն, որ Ի­րա­նը զոր­քեր կմտցնի Ար­ցախ, ե­թե մի­այն չսկսվի տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին մասշ­տա­բի հա­կա­մար­տու­թյու­նը, գործ­նա­կա­նում քիչ հա­վա­նա­կան է:

Տա­րա­ծաշր­ջա­նում գոր­ծող ար­տա­քին ու­ժե­րից է հա­վա­քա­կան Ա­րեւ­մուտ­քը, եւ այս թե­ւի երկր­նե­րը, չնա­յած ո­րոշ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին, ըստ է­ու­թյան, նույն ռազ­մա­վա­րու­թյունն են ա­ռաջ տա­նում: Իսկ այդ ռազ­մա­վա­րու­թյու­նը, ինչ­պես «Բրյու­սե­լյան ձե­ւա­չա­փը» հստակ ցույց տվեց, նա­խա­տե­սում է Ար­ցա­խի ան­վե­րա­պահ հանձ­նումն Ադր­բե­ջա­նին:

Մնում է մի­այն Ռու­սաս­տա­նը, որն ար­տա­քին ու­ժե­րից մի­ակն է, որ հայ­տա­րա­րել է ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան լուծ­ված չլի­նե­լու մա­սին: Ռու­սաս­տա­նը նա­եւ այն ուժն է, ո­րը մի­ջոց­ներ, հնա­րա­վո­րու­թյուն եւ, ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը, քա­ղա­քա­կան շահ ու­նի գո­նե ներ­կա­յիս ստա­տուս-քվոն պահ­պա­նե­լու հա­մար:

Հատ­կա­պես վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս քա­նիցս ենք կրկնել՝ ի­րա­վի­ճա­կը ծայ­րա­հեղ պարզ է, եւ մի­ակ ռե­ալ քայ­լը, ո­րին կա­րող է դի­մել Ար­ցա­խը, եւ ո­րը կա­րող է ար­դյունք տալ, դա պաշ­տո­նա­կան դի­մումն է ՌԴ-ին՝ Ար­ցախն իր պրո­տեկ­տո­րա­տի տակ վերց­նե­լու խնդրան­քով, ընդ ո­րում, ան­կախ այն ազ­դակ­նե­րից, ո­րոնք գա­լիս են ռու­սա­կան տար­բեր թե­ւե­րից: Դա պետք էր ա­նել դեռ ե­րեկ, քա­նի որ ներ­կա գոր­ծըն­թաց­ներն ա­րա­գո­րեն փա­կում են «հնա­րա­վո­րու­թյան պա­տու­հա­նը», որ Մոսկ­վան կգնա այդ քայ­լին: Հե­րո­սա­կան հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի փո­խա­րեն, հենց այդ ո­րո­շումն է, որ պետք է կա­յաց­ներ նա­խօ­րե­ին Ար­ցա­խը՝ ի պա­տաս­խան Նի­կո­լի հայ­տա­րա­րու­թյան: Բայց չկա­յաց­րեց, եւ այն, որ այդ «պա­տու­հա­նը» վա­ղը Մոսկ­վա­յում կա­յա­նա­լիք ե­ռա­կողմ հան­դիպ­ման ար­դյուն­քում կա­րող է վերջ­նա­կա­նա­պես փակ­վել, դա էլ է են­թադ­րե­լի:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ