Արցախյան հարցը ՌԴ-Ադրբեջան-Արցախ հարթություն անցավ. Հայաստանի` խաղից դուրս մնաց

Ադր­բե­ջա­նում լռված-մնա­ցած ռու­սա­կան հու­մա­նի­տար օգ­նութ­յան բեռ­նա­տա­րը նախօրեին վեր­ջա­պես Ակ­նա­յի հատ­վա­ծում հա­տեց Ար­ցա­խի սահ­մանն ու քիչ անց հա­սավ Ս­տե­փա­նա­կերտ: Ա­պա Աս­կե­րա­նի քա­ղա­քա­պետ Հայկ Շա­միր­յա­նը հաս­տա­տե­լով լու­րը, նաեւ տե­ղե­կաց­րեց, որ թեեւ «Տանկ» հու­շա­կո­թո­ղի մոտ հա­վաք­ված ար­ցախ­ցի­նե­րի ոչ մեծ խում­բը սկզբում ընդվ­զում էր, բայց հե­տո, թե­րեւս ար­ցախ­յան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի «բա­ցատ­րա­կան աշ­խա­տան­քի» արդ­յուն­քում հա­մա­ձայ­նութ­յան են ե­կել՝ բա­ցե­լով ճա­նա­պար­հը:

ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԼՈՒԾՈՒՄ

Ի­հար­կե, սա դեռ չի նշա­նա­կում, որ Ակ­նա­յի ճա­նա­պար­հը լիո­վին բաց է, այ­սինքն, ի­րա­վա­սու ցան­կա­ցած բեռ­նա­տար կա­րող է այն հա­տել: Ըստ այդմ, նաեւ դեռ վաղ է ա­սել, որ կհա­ջոր­դի նույն սկզբուն­քով Լա­չի­նի մի­ջանց­քի վե­րա­գոր­ծար­կու­մը: Սա­կայն փաս­տը, որ ա­ռա­ջին բեռ­նա­տա­րը հա­տեց սահ­մա­նը, ար­դեն իսկ ո­րո­շա­կի եզ­րա­հան­գում­նե­րի տե­ղիք տա­լիս է:

­Մինչ այդ, նկա­տենք, որ այդ­պես էլ հստակ բա­ցատ­րություն չի հնչում, թե որն է Ակ­նա­յի ճա­նա­պար­հը փակ պա­հե­լու ի­մաս­տը: Տե­սա­կե­տը, թե դա ա­զե­րի­նե­րին «ոտ­քի տեղ կտա», եւ նրանք աս­տի­ճա­նա­բար կներ­խու­ժեն Ար­ցախ, քննա­դա­տութ­յան չի դի­մա­նում: Այն պարզ պատ­ճա­ռով, որ ներ­կա­յիս ու­ժա­յին հա­րա­բե­րութ­յան պա­րա­գա­յում ա­զե­րի­ներն ա­ռանց ար­ցախ­ցի­նե­րի պի­կետ­նե­րին նա­յե­լու էլ կա­րող են ոչ թե միայն Ակ­նա­յի ճա­նա­պար­հով, այլ ցան­կա­ցած հատ­վա­ծից, այդ թվում՝ Լա­չի­նի մի­ջանց­քից մտնել Ար­ցախ: Հա­մե­նայն­դեպս, խան­գա­րո­ղը ար­ցախ­յան էա­պես թու­լա­ցած բա­նա­կը, ա­ռա­վել եւս՝ Նի­կո­լը չի լի­նի: Եվ որ չեն մտնում, բո­լորն են հաս­կա­նում, որ կա մեկ ար­գե­լա­կող գոր­ծոն՝ ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ Ար­ցա­խում ՌԴ–ի ռազ­մա­կան ներ­կա­յութ­յան փաս­տը: Այդ նույն խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը, ե­թե լիար­ժեք գոր­ծարկ­վի, կանգ­նե­լու են ինչ­պես Լա­չի­նի, այն­պես էլ Ակ­նա­յի հատ­վա­ծում: Իսկ ե­թե հան­կարծ չկանգ­նեն, ա­պա տար­բե­րութ­յուն չկա, կրկնենք, ինչ­պես Լա­չի­նից, այն­պես էլ՝ Ակ­նա­յից եւ ցան­կա­ցած այլ ուղ­ղութ­յու­նից ա­զե­րի­նե­րը կմտնեն Ար­ցախ:

Այս ի­րա­վի­ճա­կում, մեկ այլ հարց կա. իսկ Բաք­վին ի­րա­կա­նում պե՞տք էր, որ Ակ­նա­յի ճա­նա­պար­հը գոր­ծարկ­վեր եւ, ինչ­պես ի­րենք են խոս­տա­ցել, զու­գա­հեռ վե­րա­գոր­ծարկ­վի նաեւ Լա­չի­նի մի­ջանց­քը. դա նրանց ի՞նչ է տա­լու: Մեծ հաշ­վով, դա Բաք­վի հա­մար ան­ցան­կա­լի սցե­նար­նե­րից է: Տե­ւա­կան ժա­մա­նակ Լա­չի­նի մի­ջանց­քը փակ պա­հե­լը Բաք­վի հա­մար ու­ներ մեկ էա­կան ի­մաստ. հաս­նել սո­վի մի­ջո­ցով Ար­ցա­խի հա­յա­թափ­մա­նը, որն էլ նույ­նիսկ մե­խա­նի­կո­րեն կտա­ներ խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի դուրս բե­րե­լուն: Բայց երբ սկսի աշ­խա­տել Ակ­նա­յի ու­ղին, ի­րենք էլ, ել­նե­լով պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յու­նից, վե­րա­բա­ցեն Լա­չի­նը, ա­պա խա­ղա­ղա­պահ­նե­րին հե­ռաց­նե­լու այդ ամ­բողջ ծրա­գի­րը ջուրն է լցվում: Կարճ ա­սած, դեռ վաղ է ա­սել, որ ռու­սա­կան այս մեկ ավ­տո­մե­քե­նա­յի մուտ­քից հե­տո ան­գամ Բա­քուն կգնա ճա­նա­պարհ­նե­րի գոր­ծարկ­ման մոս­կով­յան սցե­նա­րին, թեեւ կրկնենք, այս մեկ դեպ­քը եզ­րա­կա­ցութ­յուն­նե­րի տե­ղիք տա­լիս է:

Այս­պես, Բա­քուն եր­կու օր շա­րու­նակ ցույց էր տա­լիս, որ ան­գամ այս մե­քե­նան չի պատ­րաստ­վում թող­նել, թե­րեւս նա­խա­դեպ չստեղ­ծե­լու հա­մար: Փո­խա­րե­նը բո­լոր ջան­քե­րով ցույց էր տա­լիս, որ պատ­րաստ­վում է գնալ ամ­բող­ջա­կան խնդրի ու­ժա­յին լուծ­ման: Բայց ա­հա, թե­րեւս այս ըն­թաց­քում շա­րու­նակ­վող կու­լի­սա­յին բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րից հե­տո, Բա­քուն ցույց տվեց, որ հետ է քաշ­վում: Սա­կայն Ադր­բե­ջա­նի ԱԳՆ–ի հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րը չու­շա­ցավ, հու­շում է, որ, ըստ ա­մե­նայ­նի, կա ոչ թե վերջ­նա­կան, այլ՝ մի­ջանկ­յալ լու­ծում: Այս­պես, ըստ այդ հայ­տա­րա­րութ­յան. «Ադր­բե­ջա­նը հա­մա­ձայ­նել է այս եր­կու ճա­նա­պարհ­նե­րի միա­ժա­մա­նակ­յա օգ­տա­գործ­մա­նը՝ ԿԽՄԿ–ի միջ­նոր­դութ­յամբ։ Մենք եւս մեկ ան­գամ հայ­տա­րա­րում ենք, որ ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մը պատ­րաստ է «Աղ­դամ–­Խան­քեն­դի» (Ակ­նա–Ս­տե­փա­նա­կերտ– Հեղ.) ճա­նա­պար­հին զու­գա­հեռ ԿԽՄԿ–ի միջ­նոր­դութ­յամբ ապ­րանք­նե­րի փո­խադր­ման հա­մար պայ­ման­ներ ստեղ­ծել Լա­չի­նի սահ­մա­նա­յին ան­ցա­կե­տում՝ սահ­մա­նա­յին եւ մաք­սա­յին ըն­թա­ցա­կար­գե­րի պահ­պան­մամբ»: Այ­սինքն, ճա­նա­պարհ­նե­րը բաց­վում են միայն Կար­միր խա­չի միջ­նոր­դութ­յամբ մար­դա–բեռ­նա­փո­խադ­րում­նե­րի հա­մար, ո­րը, բնա­կա­նա­բար, դեռ չի նշա­նա­կում ա­զատ տե­ղա­շարժ, ին­չը սահ­ման­ված էր նո­յեմ­բե­րի 9–ի ե­ռա­կողմ հա­մա­ձայ­նագ­րով: Բայց ան­գամ սա կա­րող է շատ հե­ռուն տա­նող, շրջա­դար­ձա­յին ի­րա­վի­ճակ դառ­նալ:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ՝ ԽԱՂԻՑ ԴՈՒՐՍ

­Նախ հիմ­նա­կան փաս­տե­րից մե­կը: Թե­կու­զեւ այս տար­բե­րա­կով, բայց հու­մա­նի­տար բեռ­նե­րի մուտ­քը, այն էլ՝ ձմռան շե­մին էա­կան նշա­նա­կութ­յուն ու­նի Ար­ցա­խի հա­մար: Հի­շեց­նենք, մի պահ բա­նը հա­սավ նրան, որ նախ­կին նա­խա­գահ Ա­րա­յիկ Հա­րութ­յուն­յանն ար­դեն սկսել էր սո­ցիա­լա­կան վի­ճա­կի պատ­ճա­ռա­բան­մամբ խո­սել ար­ցա­խա­հա­յութ­յան տար­հան­ման մա­սին՝ «է­վա­կո­ւա­ցիա­յի» ան­վան տակ, եւ այդ պա­հին նե­րար­ցախ­յան հու­դա­ներն ա­մեն կերպ սրում էին Ակ­նա­յի ճա­նա­պար­հով ո­րե­ւէ բեռ չթող­նե­լու գա­ղա­փա­րը՝ դրա­նով բա­ցա­ռե­լով նաեւ Լա­չի­նի մի­ջանց­քի գոր­ծարկ­ման ո­րե­ւէ տար­բե­րակ: Սա­կայն ներ­կա սցե­նա­րով, ե­թե ի­հար­կե այն ռեալ աշ­խա­տի, Ար­ցա­խը պաու­զա­յի հնա­րա­վո­րութ­յուն է ստա­նում, որն այս պա­հին կանգ­նեց­նում է ար­ցա­խա­հա­յութ­յան հե­ռա­նա­լու այդ ծրա­գի­րը: Սա չի նշա­նա­կում, որ այդ վտանգն առ­հա­սա­րակ օ­րա­կար­գից դուրս ե­կավ, ո՛չ, դրա հա­մար դեռ եր­կար ճա­նա­պարհ անց­նել է պետք: Բայց այն, որ հենց այս պա­հին առ­կա հա­յա­թափ­ման ռեալ վտան­գը կա­րող է մեղմ­վել, դա ար­դեն շատ մեծ բան է:

Ու գա­լիս ենք հա­ջորդ հար­ցին. ին­չո՞ւ Բա­քուն դրան գնաց, ե­թե ի­հար­կե՝ սե­փա­կան ԱԳՆ–ի ա­սած­նե­րից մի կես ժա­մից չհրա­ժար­վի: Այն, որ նման բան պայ­մա­նա­վոր­վե­լու հա­մար պետք էր ե­րեք կող­մի՝ Ար­ցա­խի, ՌԴ–ի եւ Ադր­բե­ջա­նի հա­մա­ձայ­նութ­յու­նը, ե­րե­ւի հաս­կա­նա­լի է: Եվ փաս­տը, որ նա­խա­դե­պա­յին մե­քե­նան մտավ Ար­ցախ, հաս­տա­տում է հե­տեւ­յա­լը, որ այդ ե­րեք կող­մե­րի մի­ջեւ կու­լո­ւա­րա­յին բա­նակ­ցութ­յուն­ներ, ա­վե­լին՝ արդ­յու­նա­վետ բա­նակ­ցութ­յուն­ներ ե­ղել են: Ու գա­լիս ենք գլխա­վո­րին. սա կա­րող է հիմք դառ­նալ, որ, առ­հա­սա­րակ, Ար­ցա­խի հետ կապ­ված հե­տա­գա բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը եւս տե­ղա­փոխ­վեն այդ ե­ռա­կողմ հար­թութ­յուն՝ ար­ցախ­յան գոր­ծըն­թա­ցից Հա­յաս­տա­նին լիո­վին դուրս մղե­լով:

ԵՌԱԿՈՂՄ ՀԱՐԹԱԿ

­Թե աս­վածն ինչ է նշա­նա­կում, հար­ցի մի կողմն է: Սա­կայն նաեւ հաս­կա­նալ է պետք, թե Բա­քուն ին­չո՞ւ պետք է գնար այդ ուղ­ղութ­յամբ: Թե­րեւս, այս հար­ցի պա­տաս­խա­նը եւս աչ­քի ա­ռաջ է, եւ ժա­մա­նա­կին այս մա­սին խո­սե­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք: Գ­լո­բալ տե­սանկ­յու­նից Ադր­բե­ջա­նի հա­մար խնդիրն այն էր, որ այն պա­րա­գա­յում, երբ Ար­ցա­խում ռու­սա­կան զորքն է, իսկ Հա­յաս­տա­նը հետ է քաշ­վում գոր­ծըն­թա­ցից, ա­պա Բա­քուն ար­դեն ստիպ­ված է ար­ցախ­յան հար­ցում ո­ւղի­ղ գործ ու­նե­նալ Մոսկ­վա­յի հետ: Ընդ ո­րում, Ադր­բե­ջանն այս ի­րա­վի­ճա­կում ու­ներ եւ ու­նի եր­կու տար­բե­րակ. գնալ ու­ղիղ հա­կա­մար­տութ­յան՝ աչ­քի ա­ռաջ ու­նե­նա­լով ռու­սա­կան զոր­քե­րը ոչ միայն Ար­ցա­խում են, այլ նաեւ իր հյու­սի­սա­յին սահ­ման­նե­րին եւ Կաս­պից ծո­վում: Եվ երկ­րոր­դը՝ գնալ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի, բնա­կա­նա­բար, փոր­ձե­լով հնա­րա­վոր տար­բե­րակ­նե­րից ա­ռա­վե­լա­գույ­նը ստա­նալ: Ռու­սաս­տանն իր հեր­թին ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում, երբ Նի­կոլն Ար­ցա­խը ճա­նա­չեց Ադր­բե­ջա­նի մաս, իր հեր­թին ու­ներ նման եր­կընտ­րանք: Հե­ռա­նալ Ար­ցա­խից, որն իր հա­մար կնշա­նա­կեր, որ ա­մե­նա­մոտ ա­պա­գա­յում ողջ հա­րավ­կով­կաս­յան տա­րա­ծաշր­ջա­նից զոր­քե­րը հա­նե­լու գեր­ռիս­կի ա­ռաջ է կանգ­նե­լու: Երկ­րոր­դը. ա­մեն գնով զոր­քե­րը թող­նել Ար­ցա­խում, ո­րի հա­մար նվա­զա­գույն պայ­ման է, որ ար­ցա­խա­հա­յութ­յունն այն­տեղ մնա:

­Վեր­ջա­պես, նույն եր­կընտ­րանքն Ար­ցա­խի հա­մար է. հե­ռա­նալ հայ­րե­նի հո­ղից, կամ երկ­րոր­դը՝ հեն­վել այն փաս­տի վրա, որ մնա­լու հա­մար ու­նի ՌԴ–ի հետ հա­մա­պա­տաս­խա­նող շահ: Ե­րե­քի հա­մար էլ նա­խընտ­րե­լին երկ­րորդ տար­բե­րակն է, իսկ դա են­թադ­րում է կոմպ­րո­միս: Ար­ցա­խի հա­մար ե­րա­զանք­նե­րի տար­բե­րակ չէ՞. միան­շա­նակ: Բայց այս վի­ճա­կում չհայտն­վե­լու ա­մար պետք է որ Հա­յաս­տա­նում Նի­կոլ չլի­ներ, իսկ Ար­ցա­խում՝ Ա­րա­յիկ:

Ընդ ո­րում, այդ կոմպ­րո­մի­սը միան­գա­մայն ա­նըն­դու­նե­լի է նաեւ Բաք­վի հա­մար: Բայց, ինչ­պես քա­նիցս ներ­կա­յաց­րել ենք, այս ըն­թաց­քում Մոսկ­վան կու­լո­ւա­րա­յին քննար­կում­նե­րում Բաք­վին մի քա­նի հնա­րա­վոր հե­ռան­կար է ներ­կա­յաց­րել: Նախ, որ ծայ­րա­հեղ դեպ­քում կգնա Ար­ցա­խի օ­դա­յին մա­տա­կա­րա­րում­նե­րի ուղ­ղութ­յամբ: Այդ ըն­թաց­քում ցույց է տվել, որ միայն նո­յեմ­բե­րի 9–ի հիմ­քի վրա չէ, որ Ար­ցա­խում զոր­քե­րը կպա­հի: Շատ ա­վե­լի ծան­րակ­շիռ հիմք կդառ­նա, ե­թե Մոսկ­վան սկսի խո­սել զոր­քե­րը ար­ցա­խա­հա­յութ­յա­նը ցե­ղաս­պան­վե­լուց պաշտ­պա­նե­լու հա­մար պա­հե­լու, Ար­ցա­խի ռու­սա­կան տար­րին օգ­նե­լու հա­մար, կա­րող է սկսել նաեւ ար­ցա­խա­հա­յութ­յա­նը ռու­սա­կան անձ­նագ­րեր տրա­մադ­րե­լու գոր­ծըն­թաց, իսկ Ադր­բե­ջա­նի հար­ձակ­ման դեպ­քում միշտ էլ կա աբ­խա­զա­կան կամ օ­սե­թա­կան սցե­նար­նե­րով ա­ռաջ­նորդ­վե­լու տար­բե­րա­կը: Կարճ ա­սած, որ ոչ մի դեպ­քում զոր­քե­րը չի հա­նե­լու, եւ ե­թե Բա­քուն կա­րող է, թող պար­տադ­րի դա ա­նել: Ընդ ո­րում, որ բան չի տա նաեւ, ե­թե Ադր­բե­ջա­նը ո­րո­շի հար­ձակ­վել Հա­յաս­տա­նի վրա, իսկ Նի­կո­լը չդի­մադ­րի: Այդ դեպ­քում մի­գու­ցե ա­վե­լի վատ լի­նի, քա­նի որ գոր­ծին խառն­վում է նաեւ Ի­րա­նը, ո­րի հա­մար Ս­յու­նի­քը կեն­սա­կան նշա­նա­կութ­յան «կար­միր գիծ» է, ու դեռ հարց է՝ Թուր­քիան կկա­րո­ղա­նա՞ օգ­նել:

Այս ըն­թաց­քում Բա­քուն, ճիշտ է, նաեւ ԱՄՆ–ից օգ­նութ­յան խոս­տում­նե­րի մա­սին մե­սիջ­ներ ստա­ցավ: Սա­կայն Ա­լիեւն այն միա­միտ մա՞րդն է, որ գնա Զե­լենս­կու ճա­նա­պար­հով. հա­զիվ թե: Արդ­յուն­քում, պայ­մա­նա­վոր­վե­լու տար­բե­րա­կը Ա­լիե­ւի հա­մար եւս սկսում է դառ­նալ ըն­դու­նե­լի: Ա­ռա­վել եւս, որ այդ ֆո­նին բո­լոր կող­մե­րից, այդ թվում՝ Ի­րա­նից ստա­նում է բաց հա­ղոր­դագ­րութ­յու­ններ, ո­րոնք Ար­ցա­խը ճա­նա­չում են Ադր­բե­ջա­նի կազ­մում:

Ի­հար­կե, Ար­ցախ ռու­սա­կան մեկ բեռ­նա­տա­րի մուտ­քը դեռ չի նշա­նա­կում կոմպ­րո­միս: Բայց դա նշա­նա­կում է, որ կա բա­նակ­ցա­յին հա­թակ, ո­րը թե­կու­զեւ լի­նե­լով կու­լո­ւա­րա­յին, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, մեկ էա­կան ա­ռա­վե­լութ­յուն ու­նի. ու­ժի գոր­ծոնն այս­տեղ Ադր­բե­ջա­նի հա­մար վտան­գա­վոր է, եւ ձեռն­տու է գոր­ծել տրա­մա­բա­նութ­յան շրջա­նակ­նե­րում:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ