Զանգեզուրի միջանցքին ուղղված ցանկացած սպառնալիք դիտվում է որպես ուղղակի հարձակում Իրանի տնտեսական շահերի վրա. Իրանցի միջազգայնագետ

Իրանցի միջազգայնագետ ԽԱՅԱԼ ՄՈՒԱԶԶԻԻ կարծիքով,  Մերձավոր Արևելքում մեծ պատերազմ է սպասվում՝ պայմանավորված տարածաշրջանային առանցքային խաղացողների՝ միմյանց հետ համաձայնության գալու դժկամությամբ։

-Այն պահից, երբ Իրանի նախագահ դարձավ Փեզեշկիան, մենք եվրոպական երկրների, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի կողմից չենք տեսնում միջուկային համաձայնագրերի շուրջ բանակցություններ սկսելու ցանկություն։ Կարծում եմ՝ Իրանը նույնպես։ Նրանք բոլորը սպասում են, թե ով է դառնալու նախագահ։ Սրանից հետո հնարավոր կլինի համաձայնագիր սկսել միջուկային ծրագրերի շուրջ։ Աշխարհն այժմ ընթանում է «նոր աշխարհակարգի» տրամաբանությամբ։ Ըստ այդմ տարածաշրջանում «մեծ պատերազմի» հավանականությունն այժմ չափազանց մեծ է:Ա յս մեծ պատերազմն այնքան ուժգին կլինի, որ միջուկային ծրագիրն ու այդ բանակցությունները ակտուալ չեն լինի։ Եվ կսկսվի այս պատերազմը հութիների հետ։ Իսկ դրանից հետո պատերազմին կմիանան այլ երկրներ։ Եվ ես կարծում եմ, որ աշխարհն ու երկրները պետք է պատրաստ լինեն այս պատերազմին։

Անդրադառնալով Զանգեզոևրի միջանցքի շուրջ զարգացումներին իրանցի միձազգայնագետը նկատում է.

-Սյունիքի մարզն իսկապես կարևոր օղակ է ոչ միայն էթնիկ և տարածքային համատեքստում, այլ նաև որպես առանցքային տրանսպորտային հանգույց: Իրանն ու Հայաստանը այս տարածաշրջանը համարում են ռազմավարական՝ Պարսից ծոց-Սև ծով նախագծի իրականացման համար, որը նախատեսվում է դառնալ Հնդկաստանն ու Եվրոպան կապող միջազգային առևտրային ճանապարհի կարևոր մասը։ Ադրբեջանն իր հերթին շեշտը դնում է սեփական նախագծի՝ Զանգեզուրի միջանցքի վրա, որը նույնպես դիտվում է որպես իր արտաքին տնտեսական ռազմավարության կարևոր տարր: Իրանը, ցուցաբերելով ակտիվ և անկախ արտաքին քաղաքականություն, կտրականապես դեմ է ցանկացած նախագծի, որը կարող է վտանգել տարածաշրջանում նրա տրանսպորտային ուղիներն ու ռազմավարական շահերը։ Իրանի համար Հարավային Կովկասով տրանսպորտային ուղիների վերահսկումը չափազանց կարևոր է, քանի որ դա ազդում է նրա տնտեսական կայունության և տարածաշրջանում ռազմավարական ազդեցության վրա:

Իրանը կարևոր ռազմավարական դիրք է զբաղեցնում ձևավորվող նոր աշխարհակարգում և առանցքային դեր է խաղում առևտրի տարանցման հարցերում։ Իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ Իրանը պահպանում է զգալի ազդեցությունը տրանսպորտային ուղիների վրա, և նրա դիրքն այս հարցում կարևոր կմնա ապագայում։ Կարևոր է հասկանալ, որ տարածաշրջանում առկա շատ հակամարտություններ կապված են հենց առանցքային միջանցքների վերահսկողության համար պայքարի հետ։ Արևմտյան երկրները ձգտում են վերահսկողության տակ առնել այս կարևոր միջանցքները, ինչպես նաև բացել նորերը՝ միջազգային առևտրային ուղիների վրա իրենց ազդեցությունն ուժեղացնելու համար։

Սակայն դա այնքան էլ հեշտ չի լինի՝ հաշվի առնելով Իրանի հաստատակամ դիրքորոշումն ու իր ազգային շահերը պաշտպանելու վճռականությունը։ Իրանը հասկացրել է, որ նոր տրանսպորտային միջանցքների միջոցով տարածաշրջանում ուժերի առկա հավասարակշռությունը փոխելու ցանկացած փորձ կհանդիպի լուրջ դիմադրության։

- ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը Ադրբեջանում գտնվող իր հայտարարություններում ասել է. «Փաշինյանը խախտել է Զանգեզուրով տրանսպորտային միջանցքների բացման պայմանավորվածությունը»։  Միևնույն ժամանակ, Հայաստանը կարծում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի մասին հռչակագրի (2020 թ.) մնացած բոլոր կետերը խախտվել և կոպտորեն խախտվել են, Արցախի ժողովուրդը ենթարկվել է էթնիկ զտումների, և Հայաստանն իրավունք ունի դա անել։ իր հայեցողությամբ: Ինչպե՞ս են դրան նայում Իրանում։

-Իրանը ուշադիր հետևում է Զանգեզուրի միջանցքի և Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ տիրող իրավիճակին՝ գնահատելով տարածաշրջանում ցանկացած փոփոխություն իր ազգային շահերի և ռազմավարական անվտանգության պրիզմայով։ Սերգեյ Լավրովի հայտարարությունը Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Զանգեզուրով տրանսպորտային միջանցքների բացման պայմանավորվածությունների խախտման մասին Իրանում միանշանակ ըմբռնում չգտավ:

Թեհրանը միշտ աջակցել է տարածաշրջանի երկրների տարածքային ամբողջականությանը և հավատարիմ է չմիջամտելու սկզբունքին, սակայն Իրանը նաև կտրականապես դեմ է ցանկացած նախագծի, որը կարող է մեծացնել արտաքին ազդեցությունը իր սահմանների մոտ, հատկապես Արևմուտքից կամ Իսրայելից: Զանգեզուրի միջանցքը ռազմավարական նշանակություն ունի Իրանի համար՝ լինելով Պարսից ծոցից Սև ծով ապագա առևտրային ճանապարհի մի մասը։ Այս նախագծին ուղղված ցանկացած սպառնալիք դիտվում է որպես ուղղակի հարձակում Իրանի տնտեսական շահերի վրա։

Թեհրանը հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը դիտարկում է կայունության պահպանման անհրաժեշտության պրիզմայով և փորձում է նվազագույնի հասցնել հարևան երկրների միջև հարաբերությունների սրման ռիսկը, որն ուղղակիորեն կարող է ազդել Իրանի անվտանգության վրա։

Ես կարծում եմ, որ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Իրանի գերագույն առաջնորդ Այաթոլլահ Խամենեիի հետ հանդիպումից հետո Հայաստանի վարչապետը հասկացավ, թե որքան զգայուն է այս թեման Թեհրանի համար և որքան լրջորեն է Իրանը վերաբերվում տարածաշրջանի անվտանգության խնդիրներին։ Փաշինյանը հասկացավ, որ առանց Իրանի համաձայնության այս հարցը չի կարող լուծվել: Կարևոր է նաև ընդգծել, որ առանց Այաթոլլահ Խամենեիի թույլտվության Իրանում ոչ ոք չի կարող որևէ կարևոր որոշում ընդունել։ Իրանի ողջ արտաքին քաղաքականությունը ձևավորվում է՝ հաշվի առնելով Գերագույն առաջնորդի կարծիքը, ինչը նրա դիրքն առանցքային է դարձնում տարածաշրջանային անվտանգության և հարևան երկրների հետ ռազմավարական փոխգործակցության հարցերում։