ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ ԻՆՉՈՒ ՆԵԹԱՆՅԱՀՈՒՆ ՉԳՆԱՑ ԲԱՔՈՒ

Ի­հար­կե, խո­սե­լով Հա­յաս­տա­նի շուրջ ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կի եւ հնա­րա­վոր զար­գա­ցում­նե­րի մա­սին (Տե´ս նաեւ https://www.facebook.com/no.namer.1213/), ոչ մի պա­րա­գա­յում չի կա­րե­լի ու­շադ­րութ­յու­նից դուրս թող­նել թուր­քա­կան գոր­ծո­նը: Բայց ա­մեն ինչ գնա­լով ա­վե­լի ու ա­վե­լի է նմանվ­ում նրան, որ այդ թուր­քա­կան գոր­ծոն աս­վա­ծը հենց այս պա­հին լուրջ փոր­ձութ­յու­ննե­րի ա­ռաջ է, եւ Մոսկ­վա­յի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­ների վատ­թա­րա­ցու­մը հա­զիվ թե այս պա­հին Էր­դո­ղա­նի պլան­նե­րի մեջ է:

Բայց նախ հի­շենք Ա­լիե­ւին, ով զրկվեց Բաք­վում Նե­թան­յա­հու­ին ըն­դու­նե­լու «եր­ջան­կութ­յու­նից»: Հիմ­նա­կա­նում շրջա­նառ­վում է այն վար­կա­ծը, որ Ի­րա­նի նա­խա­գա­հի Բա­քու եւ Ալիե­ւի՝ Մոսկ­վա այ­ցե­րի ա­րան­քում ծրագր­ված Նե­թան­յա­հու­ի այ­ցի հիմ­նա­կան ի­մաս­տը Հեյ­դա­րո­վի­չին «սխալ ուղ­ղութ­յու­նից հետ պա­հե­լու» փորձն էր: Բայց ա­հա, սի­րիա­կան ի­րա­դար­ձութ­յու­ննե­րի սրա­ցում­նե­րը պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով, Նե­թան­յահուն չե­ղար­կեց Բա­քու այ­ցը: Ի­րա­կա­նում պատ­ճա­ռը սի­րիա­կան սրա­ցում­նե՞րն էին, թե՞ մի­գու­ցե այս ըն­թաց­քում Իս­րա­յե­լի վար­չա­պե­տը ստա­ցել է ներ­քին ազ­դակ­ներ, որ պետք չէ հա­րավ­կով­կաս­յան գոր­ծե­րին մի­ջամ­տել. այս­տեղ, ի­հար­կե, մեծ հար­ցա­կան կա:

Բայց, ա­մեն դեպ­քում փաս­տենք, որ Սի­րիա­յում հեր­թա­կան ան­գամ լուրջ սրա­ցում­ներ են: Ա­մեն ինչ սկսեց այն բա­նից հե­տո, երբ սի­րիա­կան ա­հա­բեկ­չա­կան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի ա­նու­նից ինչ-որ խմբեր սկսե­ցին հար­ձակ­վել դրուզ­նե­րի վրա` Դա­մաս­կո­սի հա­րա­վա­յին բնա­կա­վայ­րե­րում: Դ­րուզ­նե­րը, հի­շեց­նենք, Սի­րիա­յի հա­րա­վա­յին գո­տում եւ Իս­րա­յե­լի հյու­սի­սում բնակ­վող ազ­գութ­յուն են: Եվ դրու­զա­կան լավ զին­ված խմբեր, այդ թվում՝ Իս­րա­յե­լից, սկսե­ցին ա­րա­գո­րեն տե­ղա­շարժ­վել Դա­մաս­կոս` ցե­ղա­կից­նե­րին օգ­նութ­յան: Սի­րիա­յի ղե­կա­վար, ճա­նաչ­ված ա­հա­բե­կիչ Ջու­լա­նին իր հեր­թին զին­յալ­ներ ու­ղար­կեց դրուզ­նե­րի դեմ: Ու ան­մի­ջա­պես մի­ջամ­տեց Իս­րա­յե­լը` սկսե­լով ա­վիա­ցիոն եւ ա­նօ­դա­չու­նե­րի մասշ­տա­բա­յին հար­ված­ներ հասց­նել Սի­րիա­յի «իշ­խա­նա­կան» ու­ժե­րին: Թուր­քիան փոր­ձեց մի­ջամ­տել, սա­կայն Թել Ա­վի­վի պա­տաս­խա­նը կոշտ էր՝ կհար­վա­ծեն: Ան­գամ այդ մա­սին տե­ղե­կաց­րին ԱՄՆ-ին:

Ի­մաս­տա­յին ա­ռու­մով պատ­կերն այն է, ին­չի մա­սին քա­նիցս խո­սել ենք. Իս­րա­յելն ա­մեն ին­չի դի­մե­լու է, որ դրուզ­նե­րի բնա­կեց­ման գո­տին վերց­նի իր ու­ղիղ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ, եւ այդ վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը կհաս­նի մին­չեւ քրդաբ­նակ գո­տի: Իսկ որ դրա հա­ջորդ քայ­լը կդառ­նա Քուր­դիս­տա­նի ստեղ­ծու­մը, ար­դեն կաս­կա­ծի տե­ղիք չի տա­լիս (իսկ այդ դեպ­քում Ադր­բե­ջա­նը, որ­պես նավ­թի մա­տա­կա­րար, Իս­րա­յե­լի հա­մար կկորց­նի իր նշա­նա­կութ­յու­նը): Ու դրա հա­մար ար­դեն ստեղծ­ված է լուրջ հիմք՝ Սի­րիան զավ­թած Ջու­լա­նիի ա­վա­զա­կախմ­բե­րը ցե­ղաս­պա­նե­ցին քրիս­տոն­յա­նե­րին, ա­լա­վի­նե­րին, հի­մա էլ դրուզ­նե­րի հերթն է: Բայց դրուզ­նե­րը Իս­րա­յե­լի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հայ­րե­նա­կից­ներն են, եւ Իս­րա­յե­լը նրանց պաշտ­պա­նե­լու «բո­լոր ի­րա­վունք­ներն ու­նի»: 

Սի­րիա­կան «իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը», ի­հար­կե, Իս­րա­յե­լին դի­մադ­րե­լու ո­րե­ւէ շանս չու­նեն, ա­ռա­վել եւս, որ Նե­թան­յա­հուն կան­խավ ոչն­չաց­րեց գործ­նա­կա­նում այն ողջ ռազ­մա­կան պո­տենց­իա­լը, ո­րը մնա­ցել էր Ա­սա­դից: Արդ­յուն­քում, Ջու­լա­նիին մնում է դի­մել իր հո­վա­նա­վո­րի` Էր­դո­ղա­նի ա­ջակ­ցութ­յա­նը: Միայն թե Էր­դո­ղա­նը գնա­լով ա­վե­լի ու ա­վե­լի է սեղմ­վում սի­րիա­կան թա­կար­դում: Մի կող­մից, կա­րող են նո­րից ողջ ծա­վա­լով վե­րա­գոր­ծարկ­վել ներ­թուր­քա­կան խժդժութ­յուն­նե­րը, ո­րոնց ա­ռանց­քա­յին կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը, գաղտ­նիք չէ, որ սերտ կա­պե­րի մեջ են հրեա­կան կոնկ­րետ կենտ­րոն­նե­րի հետ: Մ­յուս կող­մից, Ջու­լա­նիին այս ան­գամ էլ ա­ջակ­ցելն է ծանր հար­ված հասց­նե­լու Էր­դո­ղա­նի ար­տա­քին վար­կա­նի­շին՝ «դրուզ­նե­րի ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նով»: Իսկ ե­թե քայ­լեր չձեռ­նար­կի, գրե­թե միան­շա­նակ է, որ Իս­րա­յե­լը շատ ա­րագ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ կվերց­նի սի­րիա­կան ողջ դրու­զաբ­նակ հատ­վա­ծը` Դա­մաս­կո­սից հա­րավ եւ մին­չեւ Եփ­րա­տի ա­րեւմտ­յան ա­փե­րը: Իսկ ա­րե­ւել­յան ա­փե­րին, կրկնենք, ար­դեն քրդերն են:

Իսկ «քայ­լեր ձեռ­նար­կել» աս­վա­ծը մեկ տեսք ու­նի՝ ու­ղիղ բախ­ման մեջ մտնել Իս­րա­յե­լի հետ: Նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ այդ ի­րա­վի­ճա­կում ԱՄՆ-ի նա­խա­պատ­վութ­յու­նը հենց Իս­րա­յելն է լի­նե­լու:

Այս ի­րա­վի­ճա­կում Էր­դո­ղա­նին, կրկնենք, մնում է միայն լավ հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ պահ­պա­նել Ռու­սաս­տան-Ի­րան ա­ռանց­քի հետ, հաշ­վի առ­նե­լով, որ Ի­րա­նի եւ Իս­րա­յե­լի սուր հա­կա­մար­տութ­յու­նը շա­րու­նակ­վում է: Բայց հարց է՝ դա կօգ­նի՞: Հաշ­վի առ­նե­լով, որ ե­րեկ Թ­րամ­փը հայ­տա­րա­րեց, որ պատ­րաստ է ճա­նա­չել խա­ղաղ մի­ջու­կա­յին է­ներ­գե­տի­կա ու­նե­նա­լու Ի­րա­նի ի­րա­վուն­քը, ո­րը կա­րող է կտրուկ ա­րա­գաց­նել Ի­րան-ԱՄՆ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը: Այս ֆո­նին, երբ Նե­թանյա­հուն հրա­ժա­րվում է ադր­բե­ջա­նա­կան այ­ցից, Մոսկ­վա­յում եւ Թեհ­րա­նում կա­րող են ըն­կա­լել, որ­պես «մա­տի եւ մա­տա­նու ա­րանք չմտնե­լու» ժեստ, եւ դա միան­գա­մայն տե­ղա­վոր­վում է Մոսկ­վա-­Վա­շինգ­տոն բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի տրա­մա­բա­նութ­յան մեջ:

Մ­նում է միայն, որ տե­ղից շարժ­վի ԱՄՆ-­Չի­նաս­տան հա­րա­բե­րութ­յու­ննե­րի թե­ման, որ­տեղ, նման է, որ նո­րից Մոսկ­վան ու­նի միջ­նոր­դա­կան դեր: Եվ այն, որ նա­խա­գահ Սին ե­ռօր­յա այ­ցով ժա­մա­նում է Մոսկ­վա, հենց այն­պես, օ­դից չըն­կավ:

Մի խոս­քով, միան­գա­մայն ակ­տիվ եւ մասշ­տա­բա­յին զար­գա­ցում­ներ են ըն­թա­նում, ո­րոնք ի­րոք կա­րող են փո­խել աշ­խար­հի քա­ղա­քա­կան դեմ­քը: