ԿԱՐԾԵՍ ԹԵ ՍԿՍՈՒՄ Է ՏԵՍԱՆԵԼԻ ԴԱՌՆԱԼ, ԹԵ ԻՆՉՈՒ ԱԼԻԵՎԸ ՄՈՍԿՎԱ ՉԳՆԱՑ

­Ռու­սա­կան քա­ղա­քա­կան-քա­ղա­քա­գի­տա­կան աղբ­յուր­նե­րը շա­րու­նա­կում են ակ­տի­վո­րեն քննար­կել մա­յի­սի 9-ի կա­պակ­ցութ­յամբ Ա­լիե­ւի՝ Մոսկ­վա չգնա­լու թե­ման: Եվ դա բնա­կան է, քա­նի որ հրա­վե­րը ե­ղել էր ան­ձամբ Պու­տի­նի կող­մից, կրկնվել էր Հա­մայն Ռու­սիո պատ­րիար­քի կող­մից՝ վեր­ջերս Բա­քու կա­տա­րած այ­ցի ժա­մա­նակ: Եվ այն, որ նախ­նա­կան հա­վաս­տիա­ցում­նե­րից հե­տո Ա­լիե­ւը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, այ­ցի շե­մին ինչ-որ ա­նի­մաստ պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յու­ննե­րով հրա­ժար­վեց այ­ցից, նշա­նա­կում է, որ դրա տակ լուրջ խնդիր կա:

ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐԸ

­Թե­ման սրվեց նաեւ այն բա­նից հե­տո, երբ նա­խօ­րեին տա­րած­վեց Ա­լիե­ւի մա­մու­լի ծա­ռա­յութ­յանը վե­րագր­վող հայ­տա­րա­րութ­յուն, ո­րում աս­վում է, որ նա չի թռել Ռու­սաս­տան, քա­նի որ՝ «Մեր երկր­նե­րի միջեւ կա չլուծ­ված խնդիր­նե­րի պատ»: Ու թեեւ շատ չան­ցած Բա­քուն ­փոր­ձեց այդ լու­րը ներ­կա­յաց­նել, որ­պես կեղծ, սա­կայն ե­թե ան­գամ այդ­պես է, դրա­նից ի­րա­կա­նութ­յու­նը չի փոխ­վում: Այն է՝ Ա­լիե­ւը մտա­ցա­ծին պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յամբ չմեկ­նեց Մոսկ­վա: Եվ այն, որ դա ի­րոք մտա­ցա­ծին պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յուն էր, հաս­կա­նա­լի էր ի սկզբա­նե: Այ­սինքն, Իլ­համ Հեյ­դա­րո­վի­չը չմեկ­նե­լը կա­պում էր հոր ծննդյան օր­վա կա­պակ­ցութ­յամբ անց­կաց­վող ինչ-ինչ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի հետ: Մինչ­դեռ հայտ­նի փաստ է, որ Հեյ­դար Ա­լիե­ւը ծնվել է 1923 թվա­կա­նի մա­յի­սի 10-ին: Այ­սինքն, ե­թե ի­րոք ցան­կա­նար, Իլ­հա­մը կա­րող էր մա­յի­սի 9-ին լի­նել Մոսկ­վա­յում եւ կհասց­ներ վե­րա­դառ­նալ՝ հա­ջորդ օ­րը հոր ծննդյան հետ կապ­ված մի­ջո­ցա­ռում­ներ անց­կաց­նե­լու հա­մար: Մինչ­դեռ նա մա­յի­սի 9-ին օ­կու­պաց­ված Ար­ցա­խում ա­նաս­նա­ֆեր­մա էր բա­ցում, եւ ռու­սա­կան աղբ­յուր­ներն էլ գնա­հա­տում են, թե՝ ա­նաս­նա­ֆեր­ման ա­վե­լի կա­րե­ւո­րեց Պու­տի­նի հրա­վե­րից՝ բխող հաս­կա­նա­լի մնա­ցած են­թադ­րութ­յու­ննե­րով հան­դերձ:

Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, հար­ցը մնում է պա­տաս­խա­նի կա­րոտ՝ ի­րա­կա­նում ին­չո՞ւ Իլ­համ Ա­լիե­ւը, չնա­յած նախ­նա­կան խոս­տում­նե­րին, վեր­ջին պա­հին չե­ղար­կեց մոս­կով­յան այ­ցը: Նաեւ, թե դա ի՞նչ հե­տե­ւանք­նե­րի կա­րող է հան­գեց­նել: Ի­հար­կե, ի սկզբա­նե էլ տար­բեր վար­կած­ներ մտան շրջա­նա­ռութ­յան մեջ: Նախ, որ նրա հետ խո­սել է Ռի­չարդ Մու­րը, ա­պա՝ Էր­դո­ղա­նը, եւ դրա­նից հե­տո Ա­լիե­ւը ո­րո­շել է չգնալ: Սա խո­րա­նա­լով, հաս­նում է նրան, թե դրա­նով Ա­լիե­ւը ցու­ցադ­րեց հստակ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վեկ­տոր՝ ուղղ­ված թյուր­քիզ­մին: Այլ վար­կա­ծով, որ Մոսկ­վա­յում էր նաեւ Նի­կո­լը, եւ Ա­լիե­ւի ներ­կա­յութ­յան դեպ­քում ռու­սա­կան կող­մը պատ­րաս­տել էր ա­ռա­ջար­կի փա­թեթ, ո­րը եր­կուսն էլ չէին կա­րող մեր­ժել: Ա­լիեւն էլ գե­րա­դա­սեց չգնալ: Եվ այս­պես շա­րու­նակ:

Այս բո­լոր վար­կած­ներն էլ, կամ դրանց ա­ռան­ձին դե­տալ­ները, ի­հար­կե, գո­յութ­յուն ու­նեն: Բայց դրանք կա­պել Ա­լիե­ւի Մոսկ­վա չգնա­լու հետ, այն­քան էլ տե­ղին չի հնչում: Այ­սինքն, ե­թե կար նրա եւ Նի­կո­լի հա­մար պատ­րաստ­ված փա­թեթ, ա­պա դժվար թե Ա­լիեւն այդ մա­սին միայն վեր­ջին պա­հին ի­մա­նար եւ միան­գա­մից հրա­ժար­վեր Մոսկ­վա գնալ: Ն­ման փա­թեթ, ի­հար­կե, կա, ընդ ո­րում, դեռ նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի ժա­մա­նակ­նե­րից սկսած, ո­րը աս­տի­ճա­նա­բար հա­սու­նա­նա­լով, փո­փոխ­վե­լով, ներ­կա պա­հին ստա­ցել է ո­րո­շա­կի տեսք: Մոսկ­վան էլ է այդ մա­սին քա­նիցս հայ­տա­րա­րել նաեւ վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս, թե ա­ռա­ջար­կում է այդ բա­զա­յի հի­ման վրա լու­ծում տալ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան խնդրին: Եվ ե­թե Ա­լիե­ւին սա էր վա­խեց­նո­ղը, ա­պա նա պար­զա­պես Մոսկ­վա մեկ­նե­լու նախ­նա­կան հա­մա­ձայ­նութ­յուն չէր տա: Ա­վե­լին, ե­թե ա­ռաջ­նորդ­վենք ա­մե­նա­ծայ­րա­հեղ եւ շատ քիչ հա­վա­նա­կան տար­բե­րա­կով, թե՝ Մոսկ­վան այդ փաս­տաթղ­թե­րի փա­թե­թին, այս­պես ա­սենք, վճռա­կան տեսք էր տվել եւ այդ այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում ցան­կա­նում էր պար­տադ­րել Ա­լիե­ւին եւ Նի­կո­լին՝ ստո­րագ­րել, ա­պա Մոսկ­վա գնալ-չգնալն այս­տեղ էա­կան չէ: ՌԴ ղե­կա­վա­րութ­յունն ա­ռանց Ա­լիե­ւի եւ Նի­կո­լի Մոսկ­վա հաս­նե­լու էլ այդ փա­թե­թը կա­րող է ներ­կա­յաց­նել նրանց, եւ ե­թե ու­նի բա­վա­րար լծակ­ներ՝ ստի­պել այն ստո­րագ­րել: Այ­սինքն, ըն­դու­նե­լով հան­դերձ, որ ­Մոսկ­վան ի­րոք ու­նի հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան թե­մա­յով ո­րո­շա­կի ծրագ­րեր եւ դեռ կփոր­ձի դրանք կյան­քի կո­չել, մեկ է, դա մնում է Ա­լիե­ւի` Մոսկ­վա չգնա­լու ոչ շատ հա­վա­նա­կան բա­ցատ­րութ­յուն:

­Կամ Էր­դո­ղա­նի խնդրան­քի վար­կա­ծը. Թուր­քիան, ի­հար­կե, ցան­կա­ցել եւ ցան­կա­նում է Ադր­բե­ջա­նին պա­հել թյուր­քա­կան ու­ղեծ­րի մեջ, ո­րը, ի­հար­կե, լրջոր­են հա­կա­սում է Ռու­սաս­տա­նի եւ Ի­րա­նի շա­հե­րին: Սա­կայն խոս­քը եր­կա­րա­տեւ եւ մասշ­տա­բա­յին գոր­ծըն­թա­ցի մա­սին է, եւ տո­նի կա­պակ­ցութ­յամբ Ա­լիե­ւի Մոսկ­վա գնալ-չգնա­լը դրա վրա էա­կան ազ­դե­ցութ­յուն չէր թող­նի: Ընդ­հա­կա­ռա­կը, այս փու­լում Էր­դո­ղա­նի հա­մար միան­գա­մայն ցան­կա­լի է Մոսկ­վա­յի հետ լավ հա­րա­բե­րութ­յու­ննե­րը պահ­պա­նե­լը եւ միան­գա­մից մի շարք խոր­քա­յին պատ­ճառ­նե­րով: Թե­կու­զեւ միայն հաշ­վի առ­նե­լով ռուս-ուկ­րաի­նա­կան բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը Ս­տամ­բու­լում կազ­մա­կեր­պե­լու Պու­տի­նի ա­ռա­ջար­կը, ո­րը հրա­շա­լի քա­ղա­քա­կան նվեր էր Էր­դո­ղա­նի հա­մար: Ա­սել, թե նա կան­խավ չէր էլ մտա­ծում, որ նման նվեր կստա­նա, միամ­տութ­յուն կլի­ներ: Եվ այն չձա­խո­ղե­լու հա­մար ոչ թե կկանգ­նեց­ներ, այլ մի բան էլ կխնդրեր Ա­լիե­ւին Մոսկ­վա գնալ՝ ա­նակն­կալ­նե­րից խու­սա­փե­լու հա­մար: Ն­մա­նա­պես քիչ հա­վա­նա­կան տեսք ու­նի բրի­տա­նա­ցի­նե­րի խնդրան­քով Մոսկ­վա չգնա­լու վար­կա­ծը: Ե­թե Mi6-ն­ ու նրա ա­ռաջ­նորդ, սա­կայն պաշ­տո­նից հե­ռա­նալ պատ­րաստ­վող Ռի­չարդ Մուրն այդ­քան վճռա­կան ազ­դե­ցութ­յուն ու­նե­նար Հեյ­դա­րո­վի­չի վրա, ա­պա այդ ազ­դե­ցութ­յու­նը շատ ա­վե­լի վաղ կգոր­ծադ­րեր՝ Ա­լիե­ւին «Բր­յու­սե­լի ձե­ւա­չա­փով» ծրագր­ված «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը» ստո­րագ­րել պար­տադ­րե­լու հա­մար: Մինչ­դեռ այդ թուղ­թը ստո­րագ­րե­լուց Ա­լիե­ւի հրա­ժար­վե­լը Մու­րի հիմ­նա­կան ձա­խո­ղում­նե­րից մեկն էր:

ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՎԹԱՐՎԱԾ ԻՆՔՆԱԹԻՌԻ ԹԵՄԱՆ ՆՈՐԻՑ ՕՐԱԿԱՐԳՈՒՄ Է

Կրկ­նենք, այս եւ նմա­նա­տիպ բո­լոր վար­կած­ներն էլ, գո­նե մա­սամբ, ի­րոք գո­յութ­յուն ու­նեն: Սա­կայն դրանք ամ­բող­ջա­կան, հա­մո­զիչ բա­ցատ­րութ­յուն չեն տա­լիս, թե ին­չու Ա­լիե­ւը նման հան­կար­ծա­կի ցու­ցադ­րա­կան քայլ կա­տա­րեց, որն ուղղ­ված է ան­ձամբ Պու­տի­նին, եւ ո­րը Մոսկ­վա­յում ի­րա­վամբ հա­մա­րում են այն­քան վի­րա­վո­րա­կան, որ ան­գամ մոս­կով­յան շքեր­թին ադր­բե­ջա­նա­կան զո­րախմ­բի մաս­նակ­ցութ­յու­նը չի կա­րող դա հար­թել:

­Բայց ա­հա, նա­խօ­րեին ար­ձա­նագր­վեց քիչ նկա­տե­լի մեկ փաստ, ո­րը հե­տաքր­քիր մտո­րում­նե­րի տե­ղիք տա­լիս է: Այն է՝ ան­ցած դեկ­տեմ­բե­րին ռու­սա­կան երկն­քում վթար­ված եւ Ղա­զախս­տա­նում կոր­ծան­ված ադր­բե­ջա­նա­կան ինք­նա­թի­ռի վթա­րի պատ­ճառ­ներն ու­սում­նա­սի­րող ղա­զա­խա­կան կող­մը, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ ղա­զա­խա­կան դա­տա­խա­զությ­ու­նը ներ­կա­յաց­րեց հե­տաքն­նութ­յան մա­սին բա­վա­կա­նին ու­շագ­րավ մեկ դրվագ: Այն է՝ գոր­ծը քննվում է Ք­րեա­կան օ­րենսգր­քի 344-րդ հոդ­վա­ծի 3-րդ մա­սի հա­մա­ձայն։ Այս հոդ­վա­ծը վե­րա­բե­րում է այն դեպ­քե­րին, երբ օ­դա­յին, ծո­վա­յին, գե­տա­յին կամ եր­կա­թու­ղա­յին տրանս­պոր­տի ո­լոր­տում անվ­տան­գութ­յան կա­նոն­նե­րի խախ­տում է կա­տար­վել՝ իր պաշ­տո­նեա­կան դիր­քից ել­նե­լով՝ այդ կա­նոն­նե­րին հետ­եւե­լու պար­տա­վոր­ված ան­ձի կող­մից ցու­ցա­բեր­ված ան­փու­թութ­յան հետ­եւան­քով եւ ա­ռա­ջաց­րել է եր­կու կամ ա­վե­լի ան­ձանց մահ։ Թեեւ ղա­զա­խա­կան դա­տա­խա­զութ­յունն այլ ման­րա­մաս­ներ չի հայտ­նում՝ նշե­լով, որ շու­տով կհրա­պա­րա­կի վերջ­նա­կան զե­կույ­ցը, սա­կայն այն, որ հենց նման հոդ­վա­ծով է քննութ­յունն ի­րա­կա­նաց­վում, շատ բան է ա­սում: Հե­տե­ւութ­յու­նը սա է՝ վթա­րի պատ­ճա­ռը օ­դա­չո­ւի ան­փու­թութ­յունն է: Հենց օ­դա­չո­ւի, հաշ­վի առ­նե­լով, որ ա­վե­լի վաղ հայտ­նի էր դար­ձել «սու արկ­ղե­րի» պա­րու­նա­կութ­յու­նը, ին­չը հաս­տա­տել էր, որ օ­դա­չուն սխալ, քա­նիցս փոխ­ված տե­ղե­կութ­յուն­նե­ր է փո­խան­ցել դիս­պետ­չե­րա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րին, նաեւ չի կա­տա­րել վթա­րա­յին ի­րա­վի­ճա­կին հա­մա­պա­տաս­խան դիս­պետ­չե­րա­կան խոր­հուրդ­նե­րը՝ վթա­րի են­թարկ­ված ինք­նա­թի­ռը հասց­նե­լով մին­չեւ Ղա­զախս­տան: Վ­թար (պայթ­յուն կամ նման բան), ի­հար­կե, ե­ղել է. այ­լա­պես ինք­նա­թի­ռը չէր ընկ­նի: Բայց ե­թե նրա ան­փու­թութ­յու­նը, նշա­նա­կում է, որ օ­դա­չուն վթա­րից հե­տո կա­րող էր ինք­նա­թի­ռը փրկել: Իսկ դա հնա­րա­վոր չէր լի­նի, ե­թե վթա­րի պատ­ճա­ռը լի­ներ ռու­սա­կան հա­կաօ­դա­յին պաշտ­պա­նութ­յան հրթի­ռը: Այ­սինքն, վթա­րը փոքր մասշ­տա­բի է (գա­զի պայթ­յուն, ո­րի մա­սին խո­սել է օ­դա­չուն, ինք­նա­թի­ռին նա­խա­պես ամրաց­ված պայ­թու­ցիկ՝ ար­տա­քին խոց­ման տեսք տա­լու հա­մար եւ այլն): Բայց ար­դեն խոս­քը սադ­րա­նքի մա­սին է, ո­րի մեջ ռուս­նե­րի մե­ղա­վո­րութ­յու­նը տե­սա­նե­լի չէ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՏԱԼՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԸ

­Մինչ­դեռ Ա­լիե­ւը, հի­շեց­նենք, վթա­րից հաշ­ված օ­րեր անց այդ թե­ման ծայ­րա­հե­ղո­րեն սրեց՝ քա­ղա­քա­կա­նաց­ված մե­ղադ­րանք­ներ հղե­լով Ռու­սաս­տա­նին եւ Պու­տի­նից ցու­ցադ­րա­բար նե­րո­ղութ­յուն պա­հան­ջե­լով: Եվ հի­մա, երբ ղա­զա­խա­կան նա­խաքն­նութ­յու­նը, ո­րին, ի դեպ, Ա­լիե­ւը վստա­հութ­յուն է հայտ­նել, Ա­լիե­ւը, մեղմ ա­սած, տհաճ վի­ճա­կի մեջ է դնում: Բանն այն է, որ բա­ցի այդ հայ­տար­ա­րութ­յու­ննե­րից, Ա­լիեւն այդ թե­ման մա­տի փա­թա­թան սար­քե­լով, հա­կա­ռու­սա­կան քայ­լե­րի մի հսկա շար­քի դի­մեց, նաեւ դրա տակ քո­ղար­կե­լով նման այն բո­լոր քայ­լե­րը, ո­րոնք մինչ այդ էլ կա­յին:

Մ­յուս կող­մից, որ ղա­զախ­նե­րը նման եզ­րա­կա­ցութ­յան էին ե­կել, Ա­լիե­ւը, ա­սենք նաեւ՝ Մոսկ­վան պետք է որ պաշ­տո­նա­կան հրա­պա­րա­կու­մից ա­վե­լի վաղ տե­ղե­կաց­ված լի­նեին: Եվ բնա­կան է, որ Մոսկ­վա այ­ցե­լե­լով, Հեյ­դա­րո­վի­չը ստիպ­ված էր լի­նե­լու տհաճ հար­ցադ­րում­նե­րի մի ամ­բողջ շար­քի բախ­վել: Սա կա­րո՞ղ էր Մոսկ­վա չմեկ­նե­լու բա­վա­րար պատ­ճառ լի­նել. շատ հնա­րա­վոր է: Ի­հար­կե, այդ բո­լոր տհաճ հար­ցե­րը դեռ նրա ա­ռաջ դրվե­լու են: Բայց հի­մա գո­նե դրանց պատ­րաստ­վե­լու եւ հե­ռա­կա քննար­կում­նե­րով ի­րա­վի­ճա­կը հար­թե­լու ժա­մա­նակ կու­նե­նա:

­Կա­րող է նաեւ այս տար­բե­րակն է՝ Ա­լիե­ւը չմեկ­նե­լով, փոր­ձում է ցույց տալ, թե ինքն ի­րեն տես­նում է հա­կա­ռու­սա­կան դաշ­տում, եւ, կո­պիտ ա­սած, թքած ու­նի, թե ինք­նա­թի­ռի հետ կապ­ված ի­րեն ինչ են ա­սե­լու: Սա, ի­հար­կե, քիչ հա­վա­նա­կան տար­բե­րակն է:

Ա­մեն դեպ­քում, փաս­տը հե­տեւ­յալն է՝ մա­յի­սի 9-ից հե­տո ռուս­նե­րի մոտ նկատ­վում է հա­կաա­լիեւ­յան քննա­դա­տութ­յու­ննե­րի, մե­ղադ­րանք­նե­րի ա­ճող հե­ղեղ: Եվ ե­թե Ա­լիե­ւը չկա­րո­ղա­նա կամ չցան­կա­նա ա­րա­գո­րեն ի­րա­վի­ճա­կը հար­թել, ա­պա ռուս­նե­րի հետ շատ ծանր բա­խում­նե­րի մեջ հայտն­վե­լը դառ­նում է ա­մե­նա­հա­վա­նա­կան տար­բե­րա­կը: