«Զանգեզուրի միջանցք»՝ ղազախական փաթեթավորմա՞մբ

Ի­րա­նի շուրջ տի­րող ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում (Տե´ս նաեւ https://iravunk.com/?p=281270&l=am) ի՞նչ սպա­սե­լի­քներ կա­րող են լի­նել հա­րավ­կով­կաս­յան տա­րա­ծաշր­ջա­նում: Սկ­սենք Ա­լիե­ւից, ո­րի հա­մար այս զար­գա­ցում­նե­րը ո­րոշ փաս­տեր ա­ռա­ջին պլան բե­րե­ցին: Ա­մե­նա­կա­րեւ­րը, ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում Իս­րա­յե­լի հետ տար­վող եր­բեմ­նի խա­ղե­րը դառ­նում են շատ վտան­գա­վոր:

­Դեռ մինչ այս հար­վա­ծը ի­րա­նա­կան տար­բեր աղբ­յուր­ներ քա­նիցս մատ­նան­շե­ցին, թե Դա­մաս­կո­սի հյու­պա­տո­սա­րա­նի հետ կապ­ված նաեւ Ա­լիե­ւին հաս­ցեագր­ված կոնկ­րետ հար­ցեր կան: Արդ­յուն­քում, Ադր­բե­ջա­նը Ի­րա­նի հա­մար դար­ձել էր մի եր­կիր, որ­տե­ղից կա­րող են սպա­սել հար­ված, եւ որ­տեղ, նո­րից ըստ ի­րա­նա­կան տար­բեր աղբ­յուր­նե­րի, գոր­ծում են իս­րա­յել­յան հե­տա­խու­զա­կան կենտ­րոն­ներ: Իսկ հի­մա, երբ ի­րա­վի­ճա­կի ռազ­մա­կա­նա­ցումն ար­դեն փաստ է, Ի­րա­նի նման տրա­մադ­րութ­յուն­ներն ար­դեն պետք է որ Ա­լիե­ւի հա­մար շատ ա­վե­լի մտա­հո­գիչ դառ­նան: Ե­թե Թեհ­րանն ի­րեն այն­քան ա­մուր է զգում, որ հար­վա­ծում է Իս­րա­յե­լին, ա­պա զրո­յա­նում են Բաք­վի կաս­կած­նե­րը, որ պետք ե­ղավ, Ադր­բե­ջա­նին հաս­տատ կհար­վա­ծի: Ա­ռա­վել եւս, երբ Մոսկ­վան այս ի­րա­վի­ճա­կում ի­րեն դրսե­ւո­րեց որ­պես Ի­րա­նի թի­կուն­քին կանգ­նած ուժ, ցու­ցա­բե­րեց քա­ղա­քա­կան ա­ջակ­ցութ­յուն ընդ­հուպ ՄԱԿ-ի ԱԽ մա­կար­դա­կով: Եվ հաս­կա­նա­լի է, որ կով­կաս­յան տա­րա­ծաշր­ջա­նով ռուս-ի­րա­նա­կան կա­պի ան­խա­թա­րութ­յան հար­ցին ինչ­պես Թեհ­րա­նը, այն­պես էլ Մոսկ­վան շատ ա­վե­լի լուրջ են նա­յե­լու: Այդ թվում, կով­կաս­յան տա­րա­ծաշր­ջա­նում նոր պա­տե­րազմ սար­քե­լու հար­ցին:

Արդ­յուն­քում, ե­թե մինչ այս էլ Ա­լիե­ւը գո­նե հրա­պա­րա­կավ հան­դես էր գա­լիս Հա­յաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հար­ցը եւ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը» տա­րա­ծաշր­ջա­նի ներ­սում եւ Մոսկ­վա­յի հետ հայտ­նի ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի շրջա­նակ­նե­րում կար­գա­վո­րե­լու սխե­մա­յի օգ­տին՝ այդ գոր­ծըն­թա­ցում բա­ցա­ռե­լով Վա­շինգ­տո­նի, Փա­րի­զի եւ Բր­յու­սե­լի մի­ջամ­տութ­յու­նը, ա­պա հի­մա, ըստ ա­մե­նայ­նի, նա պետք է որ էլ ա­վե­լի հա­մառ կեր­պով կկանգ­նի այդ սցե­նա­րի օգ­տին:

­Փո­խա­րե­նը, այս նոր ի­րա­վի­ճա­կում բա­վա­կա­նին «տա­րօ­րի­նակ» է դառ­նում Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նն­երը «եվ­րաշ­պիոն­նե­րով» լցրած եւ տա­րա­ծաշր­ջա­նում ՆԱՏՕ-ա­կան երկր­նե­րի ամ­րաց­մանը նպաս­տող Նի­կո­լի վի­ճա­կը: Մինչ այս էլ Թեհ­րա­նը պար­բե­րա­բար դժգո­հութ­յուն էր հայտ­նում այս ա­մե­նի հետ կապ­ված՝ պնդե­լով տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին խնդիր­նե­րը տա­րա­ծաշր­ջա­նի ներ­սում, այդ թվում՝ 3+3 ձե­ւա­չա­փով լու­ծե­լու գա­ղա­փա­րը: Իսկ ա­հա այս նոր ի­րա­վի­ճա­կում այդ ա­մե­նը Ի­րա­նի հա­մար էլ ա­վե­լի սուր  է դառ­նա­լու: Նաեւ նոր սրութ­յուն են ստա­նա­լու Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քով թյուր­քա­կան մի­ջանցք ստեղ­ծե­լու ծրագ­րե­րը: Ա­հա այս ա­մե­նը Նի­կո­լի հա­մար եւս պետք է որ ի­րա­վի­ճա­կին ռեալ նա­յե­լու հար­ցում հա­վել­յալ ազ­դակ­ներ դառ­նա:

Ա­ռա­վել եւս, որ բա­վա­կա­նին հե­տաքր­քիր եւ ոչ միան­շա­նակ մե­սիջ­ներ հղեց նաեւ Ղա­զախս­տա­նի նա­խա­գահ Տո­կաե­ւի ե­րեկ­վա հա­յաս­տան­յան այ­ցը։ Այն, որ Ղա­զախս­տա­նը Հա­յաս­տա­նում ինչ-ինչ փնտրտուք­նե­րի մեջ է, հու­շեց վեր­ջերս կա­յա­ցած արտ­գործ­նա­խա­րա­րի այ­ցը Հա­յաս­տան: Ու հի­մա ժա­մա­նել է Տո­կաեւ­ը, ին­չը նշա­նա­կում է, որ արտ­գործ­նա­խա­րար Մու­րատ Նուրթ­լեո­ւի այ­ցը ո­րո­շա­կի հիմ­քեր ստեղ­ծել է: Մինչ­դեռ Նուրթ­լեուն Ե­րե­ւա­նում փոր­ձում էր ա­ռաջ տա­նել, այս­պես կոչ­ված, «մի­ջին մի­ջանց­քի» հար­ցը: Նա այդ մա­սին պարզ հայ­տա­րա­րեց. «Մենք մտա­դիր ենք միա­սին աշ­խա­տել մեր գոր­ծըն­կեր­նե­րի հետ, որ մի­ջին մի­ջանց­քը վեր­ջա­պես ի­րա­գոր­ծի իր նե­րուժն ամ­բող­ջութ­յամբ»: Իսկ «մի­ջին մի­ջանցք» կոչ­վա­ծը տրանս­կասպ­յան տրանս­պոր­տա­յին ու­ղին է, ո­րը Չի­նաս­տա­նից Ղա­զախս­տա­նով, Ադր­բե­ջա­նով, Վ­րաս­տա­նով գնում է Թուր­քիա, այն­տե­ղից էլ՝ եվ­րո­պա­կան երկր­ներ: Այ­սինքն, Աս­տա­նա­յի ծրագ­րե­րից է, որ Հա­յաս­տա­նին կցեն դրան: Միայն թե, ե­թե դա գոր­ծի «Հ­յու­սիս-­Հա­րավ» մի­ջանց­քից ա­ռան­ձին, ա­պա, ինչ գե­ղե­ցիկ փա­թե­թա­վոր­մամբ էլ, որ հրամց­նեն, դա Հա­յաս­տա­նի հա­մար դառ­նում է սո­վո­րա­կան «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք»՝ դրա ողջ թյուր­քա­կան ի­մաս­տով հան­դերձ:

Եվ ա­հա, Տո­կաե­ւը եւս, Ե­րե­ւա­նում հրա­պա­րա­կավ խո­սե­լով կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­մա­յից, ան­ցավ կոնկ­րետ ա­ռա­ջար­կի, թե. «Ղա­զախս­տա­նը պատ­րաստ է հնա­րա­վո­րինս ա­ջակ­ցել եւ հար­թակ ա­ռա­ջար­կել բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի հա­մար»:

Այ­սինքն, շատ կա­րե­ւոր հարց է դառ­նում՝ Տո­կաեւն այդ ա­ռա­ջարկն ո՞ւմ ա­նու­նից է ա­նում՝ այս­պես ա­սենք՝ եվ­րա­սիա­կան հա­մա­կար­գի՞, որի ան­դամն է Ղա­զախս­տա­նը, այ­սինքն՝ ու­նի՞ այս հար­ցում Մոսկ­վա­յի հետ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յու­ններ: Թե՞ թյուր­քա­կան աշ­խա­րի, ո­րին եւս Ղա­զախս­տա­նը ներ­կա­յաց­նում է: Այ­սինքն, հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նակ­ցա­յին հար­թակ է ա­ռա­ջար­կում, որ ի՞նչ քննարկ­վի: Գո­յութ­յուն ու­նի «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» եր­կու տար­բե­րակ՝ ա­րեւմտ­յան եւ ռու­սա­կան: Տո­կաե­ւը հա­զիվ թե իր ա­ռա­ջար­կում ա­րեւմտ­յան տար­բե­րա­կի վրա կանգ­նի, ո­րը նաեւ Բա­քուն չի ըն­դու­նում: Այ­սինքն, ռու­սա­կան տար­բե­րա՞կն է փոր­ձում ա­ռաջ տա­նել, թե՞ սե­փա­կանն է ա­ռա­ջար­կում, ո­րը, կա­րող է «պա­տա­հա­բար» պարզ­վել, որ էր­դո­ղա­նա­կան ծա­գում­նա­բա­նութ­յուն ու­նի:

Ի դեպ, Տո­կաե­ւի այ­ցից ժա­մեր ա­ռաջ Քո­չար­յան Ան­դոն հայտ­նեց, որ հի­մա էլ Նի­կո­լը ո­րո­շել է զբաղ­վել Ցե­ղաս­պա­նութ­յան թե­մա­յով՝ պետք է ա­նուն առ ա­նուն պար­զի 1,5 մի­լիոն նա­հա­տակ­նե­րին: Իսկ կա­րո՞ղ է դրա­նից հե­տո պարզ­վել, որ 1,5 մի­լիո­նի ա­նուն չգտավ, ու­րեմն իր քա­րո­զած «ի­րա­կան Հա­յաս­տա­նում» այդ թի­վը շատ ա­վե­լի փոքր է: Արդ­յուն­քում, մի­գու­ցե հան­կարծ «պար­զի», որ չէ, այդ թի­վը «մի տե­սակ Ցե­ղաս­պա­նութ­յան» չի ձգում: Համ էլ Ա­րա­րատն ի՞նչ սար, մերն Ա­րա­գածն է, թուր­քերն էլ մեր «եղ­բայր­ներն» են: Գու­մա­րած` հան­կարծ Հա­յաս­տա­նի հետ այս­քան «բա­րե­կա­մա­ցած» ղա­զախ­նե­րին, եւ ին­չո՞ւ «Մի­ջին մի­ջանցք» չբա­ցենք, ե­թե «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը» այդ­քան մեր­ժե­լի է:

Այս­պի­սով, շատ մեծ է հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը, որ բախ­վե­լով փակ եվ­րո­պա­կան ուղ­ղութ­յա­նը, Նի­կո­լը կփոր­ձի ա­մե­նա­տե­սա­նե­լի եւ շո­շա­փե­լի ձե­ւով անց­նել ու­ղիղ թյուր­քա­կան ուղ­ղութ­յուն: Միայն թե դա Թեհ­րա­նի եւ Մոսկ­վա­յի, ա­սենք, նաեւ Պե­կի­նի հա­մար, ո­րի հետ փոր­ձում են կա­պել «Մի­ջին մի­ջանց­քը», նույն­քան մեր­ժե­լի է, որ­քան ա­րեւմտ­յան սցե­նա­րը:

­Թե՞, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, Տո­կաե­ւը հան­դես է գա­լիս` որ­պես ԵՏՄ հա­մա­կար­գի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ:

­Թե­րեւս, հար­ցի պա­տաս­խա­նը մնում է կախ­ված նրա­նից, թե Նի­կո­լը գա­լիք ա­միս կմեկ­նի՞ Մոսկ­վա: