Wargonzo. Նախիջեւանը նոր թեժ կետ կդառնա՞

Wargonzo-ն ներկայացրել է մեր տարածաշրջանի հետ կապված Դմիտրի Սելեզնևի (Ծեր հանքափոր) ուշագրավ մեկնաբանությունը: 

«Նախիջեւանը նոր թեժ կետ կդառնա՞:

Վերջին շրջանում շատ է խոսվում մոտալուտ հայ-ադրբեջանական պատերազմի մասին։ Եվ այս համատեքստում հաճախ է հիշատակվում հայկական Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն ադրբեջանական Նախիջեւանը ամբողջությամբ մոռացված է։ Բայց ներկայիս սրումը ուղղակիորեն կապված է այս ինքնավար պետության հետ, որը մտնում է Ադրբեջանի կազմում։

Մի փոքր պատմություն: Նախիջեւանը հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների պատմության մեջ երրորդ խնդրահարույց տարածքն է։ 20-րդ դարի սկզբին Ղարաբաղը, Զանգեզուրը և Նախիջևանը (ադրբեջանական անվանումները), բազմաթիվ պատմական հանգամանքների բերումով, բնակեցված էին հայերով և ադրբեջանցիներով՝ ինչ-որ հատվածներում ավելի շատ կամ որոշներում` ավելի քիչ։ Ղարաբաղը հիմնականում հայկական էր, սակայն այն շրջապատված էր գերակշռող ադրբեջանցի բնակչությամբ տարածքներով։ Զանզենգուր և Նախիջևան. այստեղ կարելի է ասել, որ հայերն ու ադրբեջանցիները անցյալ դարասկզբին մեծ պայմանականությամբ ապրում էին մոտավորապես 50-ից 50 հարաբերակցությամբ։

Հայերի և ադրբեջանցիների համակեցությունը չի կարելի անվանել խաղաղ: Ծագած վեճերը լուծվում էին ջարդերով և կռիվներով։ 1917 թվականին Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո թուրքերն ու ադրբեջանցիները կազմակերպեցին Հայոց ցեղասպանությունը Նախիջևանում։ Իր հերթին հայ ազգայնական Նժդեհը նմանատիպ մեթոդներ է որդեգրել Զանզեգուրում։ Արդյունքում, Նախիջեւանը դարձավ մոնոէթնիկ ադրբեջանական ոճով, եւ Զազենգուրը` հայկական, որին մենք այժմ ճանաչում ենք որպես Հայաստանի Սյունիքի մարզի մաս: Հենց Սյունիքն է Նախիջևանի Հանրապետությունը բաժանում Ադրբեջանի տարածքից, Նախիջևանը Ադրբեջանի էքսկլավն է։

Համաձայն եռակողմ համաձայնագրի, որը 2020 թվականի ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքն էր, Հայաստանը պետք է երաշխավորի Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև տրանսպորտային կապը, և այդ հաղորդակցության նկատմամբ վերահսկողությունը պետք է իրականացներ ՌԴ ԱԴԾ-ն։

Սակայն Բաքուն պնդում է «Զազենգուրի միջանցքը», և այստեղ տարբերությունը հայեցակարգերի մեջ է։ Միջանցքը ենթադրում է ապրանքների և մարդկանց ամբողջովին անխոչընդոտ տեղաշարժ, այսինքն՝ տեղաշարժ առանց մաքսային զննության, անձնագրային հսկողության և այլն։ Պայմանագրերում կա միայն մեկ միջանցք՝ Լաչինը, և այն կապում է Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ։ Եվ ահա Ադրբեջանը միտումնավոր խախտում է պայմանավորվածությունները, ադրբեջանցիները սահմանային անցակետ են ստեղծել Լաչինի միջանցքում և հիմա թույլ չեն տալիս, որ բեռներ անցնեն, այդպիսով շրջափակեցին հայկական Ղարաբաղը։

Իրանը կտրականապես դեմ է ադրբեջանցիների կողմից ցանկալի Սյունիքով անցնող միջանցքին: Նախ, դա նրա համար տնտեսապես ոչ ձեռնտու է, քանի որ այժմ Ադրբեջանից ամբողջ բեռները նրա տարածքով գալիս են Նախիջևան։ Նախիջեւանի Հանրապետությունը բարեկամ Թուրքիայի հետ կապված է միայն տասը կիլոմետրանոց նեղ հատվածով, եւ նույնիսկ այն ժամանակ Թեհրանն այն համարում է վիճելի տարածք։ «Զազենգուրի միջանցքի» առկայությունը, որով կարող են նաև առաքվել ռազմական բեռներ, Նախիջևանի միջոցով Ադրբեջանը ցամաքային կապով կկապի Թուրքիային, ինչը կնշանակի թյուրքական ազդեցության ուժեղացում տարածաշրջանում, ինչից գոհ չէ Իրանը։

Նախիջեւան տանող ճանապարհի շինարարությունը դադարեցվել է, իսկ Բաքվից սպառնալիքներ կան` ռազմական ճանապարհով ճեղքել միջանցքը։ Սպառնալիքներն ուժեղանում են Հայաստանի հետ սահմանին զինտեխնիկայի և զինվորների կուտակմամբ։ Բայց արդյոք Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը կորոշի՞ այս արկածախնդրությունը։

Ի վերջո, Հայաստանի հետ ուղիղ պատերազմն այնքան հաղթական չի լինի, որքան ղարաբաղյան արշավը։ Միջազգային տեսանկյունից սա կնմանվի հորինված հարձակման անկախ պետության վրա: Իրանը, Թուրքիան և Ռուսաստանը, անշուշտ, կմիջամտեն պատերազմին (եթե, իհարկե, Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանին չհաջողվի խզել բոլոր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ)։ Սյունիք ներխուժելու Բաքվի որոշումը կպայթեցնի ողջ Հարավային Կովկասը:

Նախիջեւանը կարող է արժանանալ նույն ճակատագրին, ինչ Լեռնային Ղարաբաղը: Կես միլիոն բնակչություն ունեցող հանրապետությունը կգտնվի շրջափակման և մշտական ​​հրետակոծության տակ։ Եվ հետո հարց է առաջանում, թե ինչպես կպահեն Նախիջևանի վերնախավերը, երբ Բաքուն հեռու է, իսկ Իրանի հյուսիսում գտնվող հարազատներն ու բիզնեսը մոտակայքում են: Ինքնավարությունը կարող է վերածվել անկախության՝ միջազգային բոլոր չափանիշներին համապատասխան։

Նախիջևանի նոր անկախ պետություն: Հնչում է ֆանտաստի՞կ: Բայց մենք ապրում ենք աշխարհաքաղաքական մեծ փոփոխությունների դարաշրջանում»: