Բրյուսելի փոխարեն` Թբիլիսի կամ Բիշքեկ. Նիկոլը նորից ստիպված է ընտրել

­Դեռ Նի­կո­լը չէր հասց­րել վե­րա­դառ­նալ Գ­րա­նա­դա­յից, որ նրա տե­ղա­կան մանկ­լա­վի­կներն մի իս­կա­կան շոու սար­քե­ցին: Թե` տե­սաք, գնաց, դի­մեց Եվ­րո­պա­յին, ու ան­մի­ջա­պես ինչ աշ­խար­հա­ցույց հա­ջո­ղութ­յուն­ներ ե­ղան: Ճ­տիկ­նե­րից մե­կը նույ­նիսկ փոր­ձեց ակ­նար­կել՝ Ա­լիե­ւը վա­խե­ցավ ու դրա հա­մար Գ­րա­նա­դա չգնաց:

ԱԼԻԵՎԻ ՁԻՈՎ ՔԱՅԼԸ

Ի­րա­կա­նում Գ­րա­նա­դա­յի այդ հան­դի­պու­մը, ինչ խոսք, հայ ժո­ղովր­դի պատ­մութ­յան ա­մե­նա­խայ­տա­ռակ է­ջե­րից մեկն էր: Պատ­կե­րաց­րեք, մեր երկ­րի պաշ­տո­նա­կան ղե­կա­վա­րին տա­նում են, «մին­չեւ վեր­ջին խա­զը» հանձ­նե­լու փաս­տա­թուղթ են ստո­րագ­րել տա­լիս, իսկ հաղ­թող կողմն ան­գամ չի բա­րե­հա­ճում «կա­պի­տուլ­յա­ցիա­յի ակ­տի» ստո­րագր­մա­նը ներ­կա գտնվել: Տ­րագ­ի­կո­մե­դիա­յի՞ է նման­վում: Բայց չէ, այս ա­մե­նը, ի­հար­կե, ի­մաստ ու­ներ:

Այս­պի­սով, Ա­լիե­ւը Նի­կո­լից այդկերպ ստա­ցավ այն ա­մե­նը, ին­չին կա­րող էր հաս­նել ա­ռանց մի­ջազ­գա­յին օ­րենք­նե­րի կոպ­տա­գույն ոտ­նա­հար­ման: Այն է՝ Նի­կոլն Ար­ցա­խը հա­մա­րեց Ադր­բե­ջան եւ հանձ­նեց: Հի­մա էլ, Գ­րա­նա­դա­յի փաս­տաթղ­թով, նաեւ անկ­լավ­նե­րը փաս­տա­ցի ճա­նա­չեց Ադր­բե­ջան եւ դրա տակ ստո­րագ­րեց: Բայց կա մեկ էա­կան հարց. իսկ Ա­լիե­ւին այս պա­հին միայն դա՞ է պետք: Ար­ցա­խը նա ա­ռանց այդ Գ­րա­նա­դա­յի էլ ար­դեն ստա­ցել էր: Ցան­կութ­յան դեպ­քում անկ­լավ­ներն էլ կստա­նա. Նի­կո­լի հրա­պա­րա­կա­յին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րը, թե ճա­նա­չում է Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յու­նը Ալ­մա-Ա­թա­յի հա­մա­ձայ­նագ­րով, այն է՝ ԽՍՀՄ-ի փլուզ­ման պա­հի դրութ­յամբ, նշա­նա­կում է, որ հայտ­նի անկ­լավ­նե­րը եւս ճա­նա­չել է Ադր­բե­ջա­նի մաս եւ չվե­րա­դարձ­նե­լու դեպ­քում Ադր­բե­ջանն ի­րա­վունք ու­նի ու­ժի դի­մել՝ իր «տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նութ­յու­նը վե­րա­կանգ­նե­լու հա­մար»: Ի դեպ, Ա­լիե­ւը չհա­պա­ղեց զան­գա­հա­րել Շառլ Մի­շե­լին եւ հի­շեց­նել անկ­լավ­նե­րի մա­սին, թե այն հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, որն ինք­ներդ ձեզ ստո­րագ­րել եք, անկ­լավ­նե­րի մա­սով կի­սատ է: Եվ այն, որ այդ հայ­տա­րա­րութ­յան հաս­ցեա­տե­րը նաեւ Նի­կոլն էր, դժվար չէ կռա­հել: Միայն թե, նախ պետք է հաս­կա­նանք՝ այդ հայ­տա­րա­րութ­յամբ Ա­լիեւն ի­րա­կա­նում ի՞նչ փոր­ձեց հաս­կաց­նել:

­Նախ, արդ­յոք այդ անկ­լավ­նե­րի թե­ման ի­րա­կա­նում Ա­լիե­ւի հա­մար ա­ռաջ­նա­յի՞ն է: Ե­թե հար­ցը մտնում է մի­ջազ­գա­յին բա­նակ­ցութ­յու­ննե­րի դաշտ, ա­պա պար­զա­պես չի կա­րող այդ թե­ման շրջան­ցել Արծ­վա­շե­նի՝ Ադր­բե­ջա­նում մնա­ցած հա­յաս­տան­յան անկ­լա­վի խնդի­րը: Ընդ ո­րում, դա մո­տա­վո­րա­պես հա­մար­ժեք է ադր­բե­ջա­նա­կան անկ­լավ­նե­րին, եւ ռուս­նե­րը քա­նի ան­գամ են ակ­նար­կել մե­խա­նի­կա­կան փո­խա­նակ­ման տար­բե­րա­կի օգ­տին, ո­րը, գործ­նա­կա­նում, Ադր­բե­ջա­նին էլ ձեռն­տու է: Մեր տա­րած­քի անկ­լավ­նե­րը, ճիշտ է, ո­րոշ կա­րե­ւոր ճա­նա­պարհ­նե­րի վրա են, սա­կայն դրանք շրջան­ցե­լը շատ բարդ բան չէ: Իր հեր­թին, ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կութ­յուն ու­նի նաեւ Արծ­վա­շե­նը, եւ փո­խա­նակ­ման տար­բե­րա­կը դառ­նում է ի­րոք տրա­մա­բա­նա­կան:

Իսկ ա­հա քա­ղա­քա­կան տե­սանկ­յու­նից անկ­լավ­նե­րի թե­ման հենց Նի­կո­լի հա­մար է շատ մեծ գլխա­ցա­վանք: Այս­քան հո­ղեր տա­լուց հե­տո, ե­թե նաեւ անկ­լավ­նե­րի մա­սին սկսի բարձ­րա­ձայ­նել, չգի­տես ինչ կլի­նի: Ու հենց դրա վրա էին նրա մանկ­լա­վիկ­նե­րը շեշ­տը դրել՝ Գ­րա­նա­դա­յի այ­ցը գո­վեր­գե­լով, թե` տե­սա՞ք, այն­տեղ անկ­լա­վի թե­մա չկար: Այ­սինքն, երբ Ա­լիեւը, չնա­յե­լով այդ գլուխ­գո­վալու­ն, անկ­լավ­նե­րի հարցն իր ողջ սրութ­յամբ բե­րում է օ­րա­կարգ, դա Նի­կո­լի հա­մար կա­րող է այս պարզ մե­սի­ջը լի­նել. լավ, Նի­կոլ, ու­զում ես Բր­յու­սե­լո՞ւմ հան­դի­պել, բայց այդ դեպ­քում պետք է պատ­րաստ լի­նես, որ անկ­լավ­նե­րի հարցն ա­ռա­ջին պլա­նում է լի­նե­լու: Ե­թե այս տրա­մա­բա­նութ­յամբ ա­ռաջ­նորդ­վենք, հաս­նում ենք այն մտքին, որ եվ­րո­պա­կան հար­թա­կում, այն է՝ ԱՄՆ-ի ա­ռա­ջար­կած ձե­ւա­չա­փով «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րից» Ա­լիե­ւը ոչ միայն խու­սա­փում է, այլ նաեւ բա­ցա­հայտ սպառ­նա­լի­քով Նի­կո­լին էլ է այդ ձե­ւա­չա­փից փոր­ձում հետ քա­շել: Եվ այն, որ դրա­նից հե­տո Ա­լիեւն ա­ռաջ քա­շեց Թ­բի­լի­սիում Նի­կո­լի հետ հան­դի­պե­լու եւ բո­լոր հար­ցե­րը լու­ծե­լու տար­բե­րա­կը, դա ար­դեն փաս­տա­ցի հիմ­նա­վո­րում է, որ ի­րոք ա­րեւմտ­յան սցե­նա­րից Ա­լիե­ւը հետ է քաշ­վում:

­Թե ին­չու, դա էլ կա­րե­լի է հաս­կա­նալ: Նախ, ա­րեւմտ­յան «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» սցե­նա­րը վերջ­նարդ­յուն­քում տա­նում է Հա­յաս­տա­նում ա­րեւ­մտ­յան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան ամ­րապնդ­ման, այ­սինքն, կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի «կոնտ­րո­լը» մնում է ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին: Եվ սրա­նից բխող երկ­րորդ հե­տե­ւութ­յու­նը. ինչ­քան էլ որ Ի­րա­նին կամ ռուս­նե­րին ձեռն­տու չէ տա­րա­ծաշր­ջա­նում Ա­րեւ­մուտ­քի կենտ­րո­նա­ցու­մը, նույն­քան էլ դա ձեռն­տու չէ Ադր­բե­ջա­նին եւ Թուր­քիա­յին: Վեր­ջա­պես, դա ձեռն­տու չէ նաեւ ներ­կա­յիս Վ­րաս­տա­նին, ո­րի այդ դիր­քո­րո­շու­մը Ա­րեւ­մուտ­քը փոր­ձում է փո­խել` նոր հե­ղաշր­ջում կազ­մա­կեր­պե­լով: Այ­սինքն, երբ Գրանադա գնա­լու փո­խա­րեն, Ա­լիե­ւը հան­դի­պեց Ի­րա­նի ճա­նա­պարհ­նե­րի եւ քա­ղա­քա­շի­նութ­յան նա­խա­րար Մեհր­դադ Բազր­փա­շիի հետ եւ դրա արդ­յուն­քում հայ­տա­րա­րեց ա­ռա­ջի­կա­յում «3+3» (Ադր­բե­ջան, Վ­րաս­տան, Հա­յաս­տան, Թուր­քիա, Ռու­սաս­տան եւ Ի­րան) ձե­ւա­չա­փով հան­դի­պում­նե­րի մա­սին, զու­գա­հե­ռա­բար էլ, տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին խնդիր­նե­րը պետք է լու­ծել հենց տա­րա­ծաշր­ջա­նի երկր­նե­րի մաս­նակ­ցութ­յամբ, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չէ: Կարճ ա­սած, Ա­լիեւն Ա­րեւ­մուտ­քից ստա­ցավ այն ա­մե­նը, ինչ կա­րող էր: Ու երբ հա­սել է պա­հը, որ Ա­րեւ­մուտ­քը փոր­ձում է իր մա­տու­ցած ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի «վար­ձը» ստա­նալ, Ա­լիե­ւը պար­զա­պես հան­գիստ նրանց տա­րա­ծաշր­ջա­նի «մուտ­քի դուռն է մատ­նա­ցույց ա­նում»:

ԱՐԵՎՄՈՒՏՔԻՆ ԱՐԴԵՆ ԿԱՐԵԼԻ Է «ԳՑԵԼ»

­Թե ին­չու է Ա­լիեւն ի­րեն թույլ տա­լիս բա­ցա­հայ­տո­րեն դեմ գնալ Ա­րեւ­մուտ­քին, կա­րե­լի է կռա­հել: Գրանադա­յի այդ փաս­տա­թուղ­թը, օ­րի­նակ, ստո­րագ­րել է կանց­լեր Շոլ­ցը, ո­րի կու­սակ­ցութ­յու­նը սե­փա­կան երկ­րի մար­զա­յին ընտ­րութ­յուն­նե­րում այս պա­հին ար­ձա­նագ­րում է խայ­տա­ռակ արդ­յունք­ներ (մաս­նա­վո­րա­պես` Բա­վա­րիա­յում 5-րդն­ էր): Ն­ույն վի­ճա­կում է Մակ­րո­նը, առավել եւս, երբ «վզա­քո­քին տա­լով»՝ դուրս քշե­ցին աֆ­րիկ­յան մի շարք երկր­նե­րից: Իսկ Մի­շելն ան­գամ Եվ­րո­պա­յում սո­վո­րա­կան ծաղ­րա­ծո­ւի հա­մա­րում ու­նի: Բո­լո­րի տե­րը՝ ա­մե­րիկ­յան ներ­կա վար­չա­կազմն իր հեր­թին այն ճգնաժամի  մեջ է, որ ո­րե­ւէ խե­լա­միտ մարդ հաս­տատ նրանց հե­տ այս պա­հին հույ­սեր չի կա­պի:

­Մինչ­դեռ մյուս կող­մից, ա­րեւմտ­յան կուրս մտնե­լու դեպ­քում, Ա­լիե­ւը չստա­նա­լով հե­ռան­կար­ներ, կանգ­նում է Ի­րա­նի եւ ՌԴ-ի դեմ ա­մե­նա­սուր բախ­ման հե­ռան­կա­րի ա­ռաջ: Այն, որ նա նա­խընտ­րեց «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» գա­ղա­փա­րը շրջան­ցե­լով, գնալ Ի­րա­նի մի­ջով դե­պի Նա­խի­ջե­ւան ու­ղի կա­ռու­ցե­լու տար­բե­րա­կով, իր հեր­թին է հու­շում, որ նման ծայ­րա­հեղ սրա­ցում­նե­րից Ա­լիեւն աշ­խա­տում է ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում խու­սա­փել:

­Սա­կայն ա­րեւմտ­յան սցե­նա­րից հրա­ժար­վե­լով, Ա­լիե­ւը կանգ­նում է դրա այ­լընտ­րան­քի՝ ռու­սա­կան սցե­նարն ըն­դու­նե­լու հե­ռան­կա­րի ա­ռաջ: Սա, ի դեպ, Ադր­բե­ջա­նի հա­մար ոչ նույն աս­տի­ճա­նի, ինչ ա­րեւմտ­յա­նը, բայց է­լի լա­վա­գույն տար­բե­րա­կը չէ: Ռու­սա­կան ա­ռա­ջար­կի պա­րա­գա­յում կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հետ կապ­ված ՌԴ-ին ո­րո­շա­կի ֆունկ­ցիա­ներ վե­րա­պահ­ված են նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րով: Այս տար­բե­րա­կին Ի­րա­նը դեմ գնա­լու ա­ռիթ չու­նի, ընդ­հա­կա­ռա­կը, Թեհր­անը միշտ ընդգ­ծել է ­ներ­տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան կա­րե­ւո­րութ­յու­նը՝ ար­տա­տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը բա­ցա­ռե­լու հա­մար: Խո­շոր հաշ­վով, դա նաեւ Ա­լիե­ւի հա­մար կա­րող է ըն­դու­նե­լի լի­նել: Բայց քա­նի դեռ կան «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» հույ­սե­րը, Հեյ­դա­րո­վի­չի հա­մար ռու­սա­կան տար­բե­րա­կը մնում է ոչ ա­մե­նա­ցան­կա­լին: Ուս­տիեւ` նա նման ի­րա­վի­ճա­կում գնաց «ձիով քայ­լի»՝ ա­ռաջ քա­շե­լով վրա­ցա­կան միջ­նոր­դութ­յան սխե­ման: Վ­րաս­տանն այս պա­հին ու­նի բա­ցա­հայտ ա­րեւմ­տա­մե­տի, բայց նաեւ՝ «տա­կից» ռուս­նե­րի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցո­ղի հա­մա­րում, եւ, նման միջ­նոր­դութ­յան դի­մե­լով, Ա­լիեւն իր հա­մար ա­պա­հո­վում է մա­նեւ­րա­կա­նութ­յուն՝ ան­կախ հե­տա­գա զար­գա­ցում­նե­րից:

ՍՊԱՍԵՆՔ ՆԻԿՈԼԻ ՈՐՈՇՄԱՆԸ

Ա­հա այս ի­րա­վի­ճա­կում պա­տա­հա­կան չէ, որ Մոսկ­վան շտա­պեց իր մա­սին հի­շեց­նել: Նախ, Կա­պա­նում ռու­սա­կան հյու­պա­տո­սութ­յան հիմ­նու­մը պարզ ցու­ցիչ է, որ ան­կախ Նի­կո­լի հա­կա­ռու­սա­կան բա­ռա­պա­շա­րից, Հ­ռո­մի ստա­տու­տից եւ այլն, Մոսկ­վան չի պատ­րաստ­վում աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան դիր­քե­րից հենց այն­պես հրա­ժար­վել:

­Հա­ջոր­դը` Մոսկ­վա­յից ե­կած սպա­սե­լի ա­ռա­ջարկն էր՝ հոկ­տեմ­բե­րի 12-ին Բիշ­քե­կում ԱՊՀ գա­գաթ­ա­ժո­ղո­վի շրջա­նակ­նե­րում ՌԴ-ի, Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պում կազ­մա­կեր­պել: Ընդ ո­րում, ՌԴ փո­խարտ­գործ­նա­խա­րար Մի­խա­յիլ Գա­լու­զի­նը հա­տուկ ընդգ­ծեց, որ ադր­բե­ջա­նա­կան կողմն ար­դեն տվել է սկզբուն­քա­յին հա­մա­ձայ­նութ­յու­նը, եւ. «Մենք ակն­կա­լում ենք, որ հայ­կա­կան կող­մը նույն­պես ա­մե­նայն պա­տաս­խա­նատ­վութ­յամբ կմո­տե­նա այս հար­ցին եւ կհա­մա­ձայ­նի մաս­նակ­ցել բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րին»: Այդ դեպ­քում հնա­րա­վոր կա­րող է դառ­նալ դրա հա­ջորդ օ­րը ե­րեք երկր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի հան­դի­պու­մը, ո­րը ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կում կա­րող է ի­րոք լու­ծում­ներ տալ: Դա­տե­լով Գա­լու­զի­նի խոս­քից, Մոսկ­վան շա­րու­նա­կում է հիմ­նա­կան շեշ­տը դնել Մեղ­րիի գծի վրա, ընդ ո­րում, նա մեկ­նա­բա­նեց, թե արդ­յոք նկա­տի չու­նի՞ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը», միտքն այսկերպ ա­ռաջ տա­րավ. «Ի վեր­ջո, խոս­քը Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քով անց­նող եր­կա­թու­ղու մա­սին է, ուս­տի ես ինձ թույլ տվե­ցի օգ­տա­գոր­ծել Մեղ­րիի եր­թու­ղի ա­նու­նը»: Այ­սինքն, «Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քով անց­նող եր­կա­թու­ղի» տեր­մի­նը փա­կում է նաեւ Նի­կո­լի այն բո­լոր պնդում­նե­րը, թե եր­կա­թու­ղին պետք է լի­նի Հա­յաս­տա­նի ինք­նիշ­խա­նութ­յան տակ: Ե­թե այն «Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քով անց­նող եր­կա­թու­ղի» է, ա­պա դա հենց նման ինք­նիշ­խա­նութ­յան մա­սին է ազ­դա­րա­րում:

Արդյունքում, Գրանադայից վե­րա­դառ­նա­լով, Նի­կո­լը, ինչ­պես ա­ռիթ ու­նե­ցել ենք են­թադ­րել, կանգ­նե­լու է Բիշ­քեկ մեկ­նել-չմեկ­նե­լու հար­ցի ա­ռաջ: Ընդ ո­րում, Գրանադայի­ այ­ցը ցույց տվեց, որ «Եվ­րո­պան մեր բո­լոր հար­ցե­րը կլու­ծի» թեզն ար­դեն ան­ձամբ նրա հա­մար էլ է դառ­նում վա­տա­գույն տար­բե­րակ. միան­գա­մից ա­ռա­ջին պլան է գա­լու անկ­լավ­նե­րի թե­ման, ո­րի տա­կից դուրս գալ, այն էլ՝ երբ Հա­յաս­տա­նի ներ­քին ջեր­մաս­տի­ճա­նը հա­սել է պայթ­յու­նի ա­մե­նա­բարձր կե­տին, նրա հա­մար կա­րող է մա­հա­ցու լի­նել: Իսկ Ա­լիե­ւի վրա ազ­դե­լու շան­սեր աս­տի­ճա­նա­բար «մար­ված աբ­լի­գա­ցիա­նե­րի» վե­րած­վող Մակ­րոնն ու Շոլ­ցը չու­նեն:

Վ­րա­ցա­կան տար­բե­րա­կը եւս նրա հա­մար վտան­գա­վոր է: Այս դեպ­քում նա մի կող­մից ստիպ­ված է լի­նե­լու հրա­ժար­վել ա­րեւմտ­յան միջ­նոր­դութ­յու­նից, ո­րը եւս կա­րող է հե­տե­ւանք­ներ ու­նե­նալ: Մ­յուս կող­մից, դա Հա­յաս­տա­նի ներ­սում հաս­տատ կըն­կալ­վի, թե՝ «Ա­լիե­ւը շվաց­րեց, եւ Նի­կո­լը վա­զեց»: Դա եւս չգի­տես ուր կտա­նի, ա­ռա­վել եւս, որ Թ­բի­լի­սիի ձե­ւա­չա­փի դեպ­քում եւս անկ­լավ­նե­րի թե­ման, մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ, նո­րից ա­ռա­ջին պլան է գա­լու: Միայն ռու­սա­կան տար­բե­րակն է, որ հնա­րա­վո­րութ­յուն է տա­լիս անկ­լավ­նե­րի թե­ման տա­նել փո­խա­նակ­ման մի­ջո­ցով լու­ծե­լու ուղ­ղութ­յամբ:

­Թե որ տար­բե­րա­կով կգնա Նի­կո­լը, կտես­նենք մոտ օ­րերս: Բայց նաեւ չմո­ռա­նանք, որ նրա հա­մար այս ե­րեք տար­բե­րակ­նե­րի այ­լընտ­րան­քը մնում է Ա­լիե­ւին նոր հար­ձակ­ման դրդե­լը, ո­րը, ի­հար­կե, պետք չէ բա­ցա­ռել՝ հաշ­վի առ­նե­լով մեծ տա­րա­ծաշր­ջա­նում ներ­կա շի­կա­ցում­նե­րը: Սա­կայն Հա­յաս­տան ներ­խու­ժե­լու դեպ­քում Ա­լիե­ւը միան­գա­մից պա­տե­րազմ է հայ­տա­րա­րում ՌԴ-ին եւ Ի­րա­նին: Իսկ ա­հա տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին շի­կա­ցում­նե­րի պա­րա­գա­յում շատ մեծ է ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի, այլ նաեւ՝ Ադր­բե­ջա­նի ոտ­նա­տակ գնա­լու հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը: Ի տար­բե­րութ­յուն Նի­կո­լի, Ա­լիե­ւը դա լավ է հաս­կա­նում:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ