Ինչու հանկարծ ԱՄՆ դեսպանատունը որոշեց սրել պատերազմական թեզը

­Հա­յաս­տա­նում ԱՄՆ դես­պա­նատ­ան վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րով ար­գե­լում էին ի­րենց աշ­խա­տա­կից­նե­րին եւ նրանց ըն­տա­նիք­նե­րի ան­դամ­նե­րին «հրա­տապ կա­րի­քի բա­ցա­կա­յութ­յան պա­րա­գա­յում այ­ցե­լել» հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան սահ­մա­նա­յին բնա­կա­վայ­րեր, նա­եւ, որ սահ­մա­նա­յին ճա­նա­պարհ­նե­րի «ո­րոշ հատ­ված­ներ կա­րող են վե­րահսկ­վել ան­ցա­կե­տե­րով կամ փակ լի­նել ճա­նա­պար­հորդ­նե­րի հա­մար ա­ռանց նա­խազ­գու­շաց­ման», պա­տա­հա­կան չէ, որ մեծ աղ­մուկ ա­ռաջ բե­րեց: Թե­րեւս, այդ հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, մեղմ ա­սած, տա­րօ­րի­նակ էր նաեւ հա­յաս­տան­յան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի հա­մար, հաշ­վի առ­նե­լով, որ զու­գա­հե­ռա­բար ՀՀ պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րար Սու­րեն Պա­պիկ­յա­նը Հ1-ի ե­թե­րով սահ­մա­նի հետ կապ­ված, պար­զա­բա­նեց. «Վեր­ջին մի քա­նի ա­միս­նե­րին ի­րա­վի­ճա­կը կա­րե­լի է բնո­րո­շել հա­րա­բե­րա­կան կա­յուն»:

ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԻՏԱՎՈՐՅԱԼ ԷՐ

Այն, որ ներ­կա­յումս ի­րոք այն ծայ­րա­հեղ լար­վա­ծութ­յու­նը, ո­րը ժա­մա­նա­կին քա­նիցս տե­սել ենք, այս պա­հին չկա, հաս­տա­տում են նաեւ սահ­մա­նա­յին տար­բեր հատ­ված­նե­րի ոչ պե­տա­կան աղբ­յուր­նե­րը: Եվ այս ա­ռու­մով պարզ հարց է ա­ռաջ գա­լիս՝ իսկ ին­չո՞ւ ա­մե­րիկ­յան դես­պա­նա­տու­նը հան­կարծ ո­րո­շեց նման հայ­տա­րա­րութ­յամբ հան­դես գալ, որն ա­մեն մե­կի մոտ էլ կա­րող է տպա­վո­րութ­յուն ա­ռա­ջաց­նել, թե՝ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը մի բան գի­տեն, ե­թե ա­սում են, ու­րեմն վի­ճա­կը լար­ված է: Պատ­կե­րը չփո­խեց ան­գամ նույն դես­պա­նա­տան հա­ջոր­դող պար­զա­բա­նու­մը, թե գի­տեք՝ «ԱՄՆ դես­պա­նութ­յու­նը մեղ­մաց­րել է ուղ­ևո­րութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ սահ­մա­նա­փա­կում­ներն աշ­խա­տա­կից­նե­րի հա­մար։ Նա­խորդ ծա­նուց­մամբ ներ­կա­յաց­ված սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի հա­մե­մատ այս­տեղ զգու­շա­ցում­նե­րը մեղ­մաց­ված են»: Այ­սինքն, հի­մա էլ ա­սում են, թե սահ­մա­նա­յին լար­վա­ծութ­յու­նը մի բան էլ մեղմ­վել է, եւ մենք էլ մեղ­մում ենք մեր աշ­խա­տա­կից­նե­րի նախ­կին սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րը: Լավ, բայց ե­թե մեղ­մում եք, ին­չո՞ւ եք այդ մա­սին պաշ­տո­նա­կան հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներ հրա­պա­րա­կում, ա­ռա­վել եւս, որ այն ուղղ­ված է դես­պա­նա­տան աշ­խա­տա­կից­նե­րին: Պարզ տրա­մա­բա­նութ­յուն է, որ ա­մեն մի հիմ­նար­կութ­յուն, հաս­տա­տութ­յուն իր աշ­խա­տա­կից­նե­րի վար­վե­լա­կար­գը կար­գա­վո­րող հրա­հանգ­նե­րը տա­րա­ծում է ներ­քին հրա­հան­գա­վո­րում­նե­րով եւ ոչ թե պաշ­տո­նա­կան հրա­պա­րա­կա­յին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րով: Ա­ռա­վել եւս, երբ խոս­քը վե­րա­բե­րում է այն­պի­սի նուրբ հար­ցի, ինչ­պես կոնկ­րետ դեպ­քում է՝ սահ­մա­նա­յին հան­դար­տութ­յա­նը, նոր պա­տե­րազմ լի­նել-չլի­նե­լուն: Այ­սինքն, ԱՄՆ դես­պա­նա­տան շե­ֆութ­յու­նը չէ՞ր գի­տակ­ցում, թե նման հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներն ինչ նյար­դա­յին ռեակ­ցիա են ա­ռա­ջաց­նե­լու. այդ­քան էլ միա­միտ չեն, որ չգի­տակ­ցեն: Ու ե­թե գի­տակ­ցում են եւ նման քայ­լի են գնում, ա­պա դա մեկ բա­նի մա­սին է հու­շում՝ դի­տա­վո­րութ­յան: Այ­սինքն, դի­տա­վո­րութ­յամբ փոր­ձում են Հա­յաս­տա­նում սրել նոր պա­տե­րազ­մի մա­սին մռայլ տրա­մադ­րութ­յուն­ներ կամ, դրա­նով հան­դերձ, ա­սենք, միա­ժա­մա­նակ ազ­դակ են հղում Բաք­վին, թե, մենք ըն­դա­մե­նը մեր աշ­խա­տա­կից­նե­րին հետ ենք քա­շում սահ­մա­նից, որ ոչ մի բան չտես­նենք եւ չլսենք, կա­րող եք` ինչ ու­զում եք, ա­նեք: Ու այս­տեղ ար­դեն այլ հարց է ա­ռաջ գա­լիս. իսկ ին­չո՞ւ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, որ մի ո­րո­շա­կի ժա­մա­նակ հան­գիստ նստած էին, հան­կարծ ո­րո­շե­ցին նման դի­տա­վոր­յալ քայ­լեր կա­տա­րել:

Ն­կա­տենք, որ միայն ԱՄՆ դես­պա­նա­տու­նը չէ, որ այս պա­հին փոր­ձում է նո­րից սրել պա­տե­րազմ լի­նել-չլի­նե­լու թե­ման: Օ­րի­նակ, ա­մե­րիկ­յան ա­մե­նա­հե­ղի­նա­կա­վոր վեր­լու­ծա­կան կենտ­րոն­նե­րից մե­կը՝ Council on Foreign Relations-ը, եւս այս օ­րե­րին ներ­կա­յաց­րեց 2024 թվա­կա­նի հա­մար իր տա­րե­կան կան­խա­տե­սու­մը՝ նշեով, որ Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջան նոր պա­տե­րազ­մը հա­վա­նա­կան է, սա­կայն ԱՄՆ-ի հա­մար չու­նի ա­ռաջ­նա­հեր­թութ­յուն: Եվ այս­պես շա­րու­նակ, ուլտ­րա­լի­բե­րալ թե­ւից հնչող նման հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րի պա­կաս չկա: Այս ա­մե­նի ի­մաս­տը, թե­րեւս, բա­ցատ­րում է մեկ այլ ուլտ­րա­լի­բե­րալ գոր­ծի­քի՝ Fitch Group ա­մե­րիկ­յան վար­կա­նի­շա­յին ըն­կե­րութ­յան մաս կազ­մող Fitch Solutions վեր­լու­ծա­կան կենտ­րո­նի փոր­ձա­գետ­նե­րի կար­ծիքը` այս տա­րի հնա­րա­վոր ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի մա­սին. «Մենք կար­ծում ենք, որ Ադր­բե­ջա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը կա­րող է ստո­րագր­վել ար­դեն 2024 թվա­կա­նի ա­ռա­ջին կե­սին…»: Իսկ թե ինչ պայ­ման­նե­րով, սույն կա­ռույ­ցը նման պատ­կեր է փոր­ձում հրամց­նել. «Մենք շատ հա­վա­նա­կան ենք հա­մա­րում, որ հա­մա­ձայ­նա­գի­րը կնե­րա­ռի դրույթ­ներ, ո­րոնք ու­ժե­ղաց­նե­լու են Ադր­բե­ջա­նի վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի ստեղծ­ման վրա, ո­րը տա­նում է դե­պի Նա­խիջ­եւան էքսկ­լավ»:

ԻՆՉՆ Է ՆՅԱՐԴԱՅՆԱՑՐԵԼ ԼՈՆԴՈՆԻՆ

­Փոր­ձենք նախ հաս­կա­նալ, թե ինչ է ակ­նար­կում Fitch-ը: Ար­դեն տե­ւա­կան ժա­մա­նակ, ինչ­պես հայտ­նի է, Ա­րեւ­մուտ­քի միջ­նոր­դութ­յամբ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նակ­ցութ­յուն­ներ չեն ըն­թա­նում, ու տե­սա­նե­լի չէ ո­րե­ւէ նա­խադր­յալ, որ այդ հար­թա­կը կվերս­կի գոր­ծել: ԱՄՆ-ն հիմ­նա­կա­նում ԵՄ-ի մի­ջո­ցով փոր­ձում է ճնշել Բաք­վին՝ վե­րա­դառ­նալ ա­րեւմտ­յան բա­նակ­ցա­յին դաշտ: Սա­կայն փաստն այն է, որ դրա արդ­յուն­քում Բաք­վի եւ Բր­յու­սե­լի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը հաս­նում են թշնա­ման­քի, բայց չնա­յած դրան, Բր­յու­սելն այդ­պես էլ ո­րե­ւէ ռեալ ճնշու­մա­յին մի­ջոց չի կի­րա­ռում: Ա­սենք, ի՞նչ պետք է ա­նեն, ադր­բե­ջա­նա­կան գա­զից հրա­ժար­վե՞ն: Եվ այն պա­հին, երբ նաեւ Վա­շինգ­տո՞նն է դե­պի Եվ­րո­պա գա­զի ար­տա­հա­նու­մը սահ­մա­նա­փա­կող գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ կա­տա­րում՝ ել­նե­լով Տե­խա­սին պատ­ժե­լու ցան­կութ­յու­նից: Չէ, Եվ­րո­պան հա­զիվ թե Ա­լիե­ւի գա­զից հրա­ժար­վի ու այլ ռեալ ճնշու­մա­յին քայ­լեր էլ պար­զա­պես չու­նի: Ա­սենք, այս ա­մե­նը գա­լիս է նրա­նից, որ Ա­լիե­ւը կորց­րել է Վա­շինգ­տո­նի հան­դեպ վա­խը: Չ­նա­յած, աշ­խար­հում ար­դեն այն­քան շատ երկր­ներ են սկսել Վա­շինգ­տո­նից չվա­խե­նալ, որ Ա­լիե­ւի տրա­մա­բա­նութ­յան հիմ­քե­րը դժվար չէ հաս­կա­նալ:

­Բայց, ե­թե ա­րեւմտ­յան բա­նակ­ցա­յին հար­թա­կից հույ­սեր չկան, ի՞նչ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» մա­սին է խո­սում Fitch-ը: Չ­նա­յած, դա եւս հաս­կա­նա­լը դժվար չէ. բա­ցի ա­րեւմտ­յա­նից, կա միայն մեկ բա­նակ­ցա­յին հար­թակ՝ ռու­սա­կա­նը, որ­տեղ, դա­տե­լով ՌԴ ԱԳՆ-ի եւ նա­խա­րար Լավ­րո­վի մի շարք հրա­պա­րա­կա­յին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րից, Ա­լիե­ւը պատ­րաստ է «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» ստո­րագ­րել, եւ ա­մեն ինչ կախ­ված է Նի­կո­լից: Ու ե­թե Fitch-ը կար­ծում է, որ ա­ռա­ջի­կա ա­միս­նե­րին հնա­րա­վոր է պայ­մա­նագ­րի կնքու­մը, դա պարզ ակ­նարկ է, որ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի կար­ծի­քով՝ Նի­կոլն ի վեր­ջո կգնա ռու­սա­կան հար­թակ: Իսկ այս­տեղ, ին­չը եւս ռուս­նե­րը բազ­միցս են հայ­տա­րա­րել, «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» հիմ­քը Պուտին-Ա­լիեւ-­Փա­շին­յան ե­ռա­կողմ պայ­մա­նագ­րերն են, այդ թվում՝ նո­յեմ­բե­րի 9-ի պայ­մա­նագ­րի կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րին վե­րա­բե­րող 9-րդ կե­տի կի­րառ­մամբ: Հի­շեց­նենք, այդ կե­տով սահ­ման­վում է Ս­յու­նի­քի կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծար­կում ռուս­նե­րի կող­մից անվ­տան­գութ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յամբ: Հենց դա է, որ ի սկզբա­նե Նի­կո­լին ար­գե­լում են ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, ու հի­մա էլ պա­տա­հա­կան չէ, որ Fitch-ը փոր­ձում է ա­ռա­ջին պլան մղել «Ադր­բե­ջա­նի վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի նկատ­մամբ ու­ժե­ղաց­նե­լու» կար­գա­խո­սը: Ի­րա­կա­նում բո­լորն են հաս­կա­նում, որ ռուս­նե­րի վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը ոչ մի մի­ջանցք էլ չի են­թադ­րում: Թե­կու­զեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ Ս­յու­նի­քը, խո­շոր հաշ­վով, նաեւ ԵՏՄ-ի սահ­մանն է: Գու­մա­րած, պարզ տրա­մա­բա­նութ­յամբ, «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» աս­վա­ծը, դրա թուրք-ա­զե­րիա­կան տրա­մա­բա­նութ­յամբ, որ­քան որ Հա­յաս­տա­նին, ոչ պա­կաս էլ Ռու­սաս­տա­նին եւ Ի­րա­նին է հար­վա­ծում: Նաեւ, որ հենց ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին է պետք թուրք-ա­զե­րիա­կան տրա­մա­բա­նութ­յամբ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը», բայց նաեւ պայ­մա­նով, որ Մեղ­րիի հատ­վա­ծի «կոնտ­րո­լը» կմնա Վա­շինգ­տո­նին: Իսկ ե­թե ոչ, այդ հատ­վա­ծի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը ռուս­ներն ի­րա­կա­նաց­նեն, դա Վա­շինգ­տո­նի, ա­սենք նրա­նից էլ ա­ռաջ՝ Լոն­դո­նի հա­մար նշա­նա­կում է կով­կաս­յան տա­րա­ծաշր­ջա­նում աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան խո­շոր պար­տութ­յուն:

­Շատ պարզ պատ­կեր է, ո­րը գոր­ծում է 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 9-ից ի վեր, եւ ո­րին Նի­կո­լի «կուլ գնա­լու» պատ­ճա­ռով հա­յա­թափ­վեց Ար­ցա­խը: Ու, չնա­յած այդ ա­մե­նին, այն բա­նից հե­տո, երբ Ա­լիե­ւը հրա­ժար­վեց ա­րեւմտ­յան հար­թա­կից, տե­ւա­կան ժա­մա­նակ Նի­կո­լը հայտն­վել է խո­րը փակու­ղու մեջ: Եվ Fitch-ը հենց դա է ակ­նար­կում, որ փա­կու­ղուց դուրս գա­լու հա­մար Նի­կո­լը կա­րող է գնալ Մոսկ­վա՝ պայ­մա­նա­գիր ստո­րագ­րե­լու՝ Վա­շինգ­տոն-­Լոն­դո­նի հի­շա­տակ­ված աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան պար­տութ­յու­նով հան­դերձ:

­Պետք է մի բան ա­նել, բայց այն կո­պիտ սխա­լը, որ թույլ տվեց Բ­րի­տա­նիան, ռեալ քայ­լե­րի հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րն էա­պես սահ­մա­նա­փա­կել է: Խոս­քը` Ար­ցա­խի հա­յա­թափ­ման մա­սին է, ո­րով Ա­րեւ­մուտ­քը սե­փա­կան ձեռ­քով ոչն­չաց­րեց Ա­լիե­ւի վրա ազ­դե­լու հիմ­նա­կան լծա­կը՝ դրա դի­մաց չհաս­նե­լով ան­գամ Ար­ցա­խից ռու­սա­կան ու­ժե­րի դուրս­բեր­մա­նը: Թող­նե­լով ռու­սա­կան ու­ժե­րին, Ա­լիեւն էն գլխից ակ­նար­կեց, որ նա­խընտ­րում է գործ ու­նե­նալ Մոսկ­վա­յի հետ: Իսկ Նի­կո­լը, կրկնենք, այդ ի­րա­վի­ճա­կում հայտն­վեց խո­րը փա­կու­ղում եւ կա­րող է ստիպ­ված լի­նել գնալ Մոսկ­վա: Ընդ ո­րում, այն աղմ­կոտ ձեր­բա­կա­լութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք տես­նում ենք վեր­ջին օ­րե­րին, գա­լիս են հու­շե­լու, որ ներ­քին ու­ժա­յին հա­մա­կար­գի նկատ­մամբ Փա­շին­յանն ու­նի կա­յուն վե­րահս­կո­ղութ­յուն, սո­րո­սա­կա­նութ­յա­նը չհա­ջող­վեց հաս­նել նրա կադ­րե­րի պաշ­տո­նան­կութ­յա­նը: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ Նի­կո­լից ա­զատ­վե­լը հի­մա եւս Ա­րեւ­մուտ­քի հա­մար ի­րա­տե­սա­կան չէ: Ի­հար­կե, կա­րե­լի է նաեւ ներ­հա­յաս­տան­յան ցնցում­ներ հրահ­րել, փոր­ձել Ա­լիե­ւին հրա­պու­րել՝ պա­տե­րազմ սկսել: Միայն թե, Ա­լիե­ւը պա­տե­րազմ սկսել-չսկսե­լու հա­մար նա­յում է ոչ թե դե­պի Վա­շինգ­տոն, այլ՝ Մոսկ­վա եւ Թեհ­րան:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ