Համատարած հոսանքազրկումը սադրա՞նք էր, դիվերսիա՞, թե՞ տեխնիկական խնդիր

Հայաստանի էներգահամակարգում նախօրեին ստեղծված ֆորսմաժորային իրավիճակի, ինչպես նաեւ մի շարք այլ հարցերի շուրջ «Իրավունքը» զրուցեց ՀՀ նախկին վարչապետ, Քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցության նախագահ ԽՈՍՐՈՎ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ հետ:

«ԵԹԵ ԱԱԾ-Ն ԶԲԱՂՎՈՒՄ Է ԱՅՍ ՀԱՐՑՈՎ, ՀԱՎԱՆԱԲԱՐ ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ ԳԻՏԻ»

– Երեկ կառավարության նիստի ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, թե էլեկտրաէներգիայի խափանման պատճառների վարկածները երկուսն են, երկուսն էլ` արտաքին, ներքին պատճառ չկա: Ըստ Ձեզ, ի՞նչ է սա նշանակում:

– Ես լսել եմ փոխնախարարին, որը հայտարարեց, թե հավանաբար մենք ունենք Իրանում ինչ-որ մի համակարգային վթար, որն իր ազդեցությունն է թողել նաեւ մեր վրա: Արդյոք դա այդպե՞ս է, այսինքն` Իրանում որեւէ վթար կարո՞ղ էր այդպիսի ազդեցություն ունենալ մեր ներպետական էներգետիկ համակարգի վրա, դրա մասնագետը չեմ ու չեմ կարող մեկնաբանել: Բայց փոխարենն անկեղծորեն պետք է մի ուրիշ բան ասեմ: Ըստ էության, ֆորսմաժոր էր էներգետիկ համակարգում, եւ իմ ուշադրությունը գրավեց այն, որ առաջին` այդուհանդերձ, մեր համակարգը ունակ էր կարճ ժամանակահատվածում օգտագործելով թե՛ Վրաստանի, թե՛ Իրանի հետ փոխհամագործակցության էներգետիկ հնարավորությունները, վերականգնել սպառում-մատակարարումը: Եվ երկրորդ` ապացուցվեց, որ մեր էներգետիկ համակարգը ե՛ւ անվտանգ է, ե՛ւ կենսունակ է ե՛ւ բավականին կայուն: Այն, որ նախկինների մասին են խոսում, պետք է ընդունեն, որ սա նախկինից էներգետիկ համակարգին թողած ժառանգությունն է: Համաձայնեք, որ եթե չլիներ այդ համակարգային լուծումները, հաշված րոպեների ընթացքում հնարավոր չէր լինի ներգրավել կամ էներգետիկ համակարգը միացնել վրացական էներգետիկ համակարգին եւ ապահովել Լոռու, Տավուշի եւ այդ ամբողջ շրջանների էներգամատակարարումը, ինչպես նաեւ նույնը անել Իրանի միջոցով: Եթե այդ լուծումները ժամանակին տրված չլիներ էներգետիկ համակարգում, եթե էներգետիկ համակարգի անվտանգության վստահության հարցը այդպիսի ինստիտուցիոնալ լուծումների վրա դրված չլիներ, մենք կարող է տեւական ժամանակ հայտնվեինք հոսանքազրկված իրավիճակում: Ուզում եմ առանձնահատուկ ընդգծել նաեւ էներգետիկ անձնակազմի պրոֆեսիոնալիզմը: Կարծում եմ` սա ինստիտուտ է, որի նկատմամբ պետք է շատ խնամքով վերաբերվենք:

– ԱԱԾ տնօրեն Արթուր Վանեցյանը տեղեկացրել է, որ ԱԱԾ-ն քննություն է սկսել` պարզելու Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկ համակարգի խափանման պատճառները: Ավելին` նա նշել է, որ նախնական տվյալներ ունեն, բայց պետք է խոր ուսումնասիրություն, հետաքննություն իրականացվի եւ գնահատական տրվի: Կարծում եք` իսկապե՞ս այստեղ ազգային անվտանգության խնդիր կա, թե՞ կարող էր այն, պարզապես, տեխնիկական պատճառ լինել:

– Եթե ԱԱԾ-ն զբաղվում է, հավանաբար ինչ-որ մի բան նկատում է կամ արդեն գիտի, ուստի կդժվարանամ մեկնաբանել: Կարծում եմ` ճիշտ է անում ԱԱԾ-ն, որ զբաղվում է այս հարցով, որովհետեւ, եթե ունենք թեկուզ շատ չնչին կասկած, որ այն կարող է լինել սադրանք, դիվերսիա կամ միտումնավոր գործողություն, որի հետեւանքը կարող էր հանգեցնել էներգետիկայի ոլորտում այդպիսի զանգվածային խափանումների, ապա անվտանգության ծառայությունը պետք է զբաղվի դրանով: Ինչ արդյունքներ կունենան, հետաքրքիր է եւ հավանաբար կիմանանք: Բայց մի բան ակնհայտ է, պարտավոր ենք երաշխավորված լինել, որ նույնիսկ ամենաֆորսմաժորային պայմաններում մեր համակարգը պետք է կարողանա հաշված րոպեների ընթացքում իր գործունակությունը վերականգնել:

«ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՆԳՆԱԾ է ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՆԵՐԴՐՈՂՆԵՐ ՆԵՐԳՐԱՎԵԼՈՒ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՋԵՎ»

– Անդրադառնանք նաեւ երկրի տնտեսական իրավիճակին` Դուք նշել էիք, որ տնտեսական քաղաքականության մեջ կան լուրջ բացեր: Ի՞նչ նկատի ունեք:

– Ըստ իս, ամենալուրջ բացն այն է, որ նոր իշխանություններին դեռեւս չի հաջողվել ռեալ ներդրումների ներգրավման համար համակարգային լուծումներ գտնել: Ես այդպիսի լուծումներ չեմ տեսնում: Այն, որ պետք է ունենանք մակրոտնտեսական կայունություն, պետք է մեր հարկային, մաքսային ընթացակարգերը նպաստավոր լինեն ներդրողների եւ ներդրումների համար, ակնհայտ է: Բայց Հայաստանի պարագայում, որը կանգնած է շատ լուրջ մարտահրավերների առջեւ, եւ այդ մարտահրավերները հիմնականում վերաբերում են արտաքին սպառնալիքներին դիմագրավելուն, տնտեսական կարողությունների ձեւավորումով` միայն մակրոտնտեսական կայունությամբ, հարկային, մաքսային, մեղմ ռեժիմների շնորհիվ, ներդրումներ չենք կարող ներգրավել: Այստեղ պետք են ոչ ստանդարտ մոտեցումներ:

– Օրինակ, որո՞նք կարող էին լինել Ձեր նշած «ոչ ստանդարտ մոտեցումները»:

– Անհրաժեշտ են այնպիսի մոտեցումներ, որ մի կողմից ապահովվեն պետություն-մասնավոր համագործակցության հնարավոր ողջ զինանոցը, եւ այդ ճանապարհով ներդրողներ բերեն: Եվ մյուս կողմից՝ ապահովեն նաեւ ներդրումների երաշխիքները: Կարծում եմ` կհամաձայնեք, որ աշխարհում միլիոնավոր պոտենցիալ ներդրողներ կան, եւ դրանց մի ստվար զանգվածը գլոբուսի վրա Հայաստանի տեղն անգամ չգիտի: Հետեւաբար, ենթադրել, թե մեր հարկային օրենսգիրքը բարելավեցինք, պետք է բոլոր ներդրողները գան Հայաստան, քիչ հավանական է: Մեզ պետք է գտնել թիրախային ոլորտները, ներդրողներին եւ ներդրողի համար ուղիղ աշխատանք կատարել, որպեսզի նրա համար ստեղծենք նպաստավոր պայմաններ: Սա նշանակում է պետությունը պետք է ունենա կարգավորիչ, որակապես նոր դերակատարում:

– Իսկ դրան հասնելու համար ի՞նչ է անհրաժեշտ:

– Շատ էական է տնտեսական դիվանագիտության ինստիտուցիոնալ կայացումը: Մեր դեսպաններն արտերկրում տնտեսությամբ, ներդրողներով չեն զբաղվում: Այս փոքր Հայաստանում Չինաստանի, ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի դեսպանները, բոլորը զբաղվում են տնտեսական խնդիրներով` հօգուտ իրենց պետությունների: Իսկ մեր դեսպաններն այդ առումով շրջանառությունից դուրս են, այդ կարողությունները չենք օգտագործում: Շատ էական է նաեւ խնայողությունների օգտագործումը ներդրումների համար: Այսօր Հայաստանում, եթե կա մարդ, որն ունի 5 հազար դոլար խնայողություն, ի՞նչ պետք է անի: Միակ ճանապարհը բանկում ավանդ դնելն է, մինչդեռ շատ երկրների նման, եթե լիներ տնտեսության կորպորատիվ կառավարման համակարգ, որտեղ բաց բաժնետիրական ընկերություններն իրենց բաժնետիրական ակցիաները պարտավոր են շուկայում օտարել, այդ պայմաններում քաղաքացին հնարավորություն կունենար իր խնայողություններով ռեալ սեկտորում ներդրումներ կատարել: Սա շատ էական է, որպեսզի թե՛ հայաստանյան, թե՛  նաեւ Սփյուռքի խնայողությունները արդյունավետ ներգրավեն մեր տնտեսական համակարգ: Կարծում եմ, որ այսօրվա իշխանությունները կանգնած են արդյունավետ եւ դինամիկ զարգացում երաշխավորելու համար ներդրումներ եւ ներդրողներ ներգրավելու անհրաժեշտության առջեւ: Բայց դրա համար չեմ տեսնում նպատակային, կոնկրետ, թիրախավորված գործունեություն:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ