«Կովկասի գերին-2», կամ Նիկոլի հին ու նոր արկածները

Ա­ռանց հեգ­նան­քի ենք ա­սում` այն տպա­վո­րութ­յունն է, որ ներ­կա իշ­խա­նա­կան խուն­տա­յում հրա­պա­րա­կավ եր­կու ճշմար­տա­խոս մարդ կա` Մել­քոն­յան Գա­գոն եւ Ա­ղա­զար­յան Հո­վոն: Հիմ­նա­կա­նում նրանք են, որ ներ­կա­յաց­նում են իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գի ու­զած-չու­զա­ծը մո­տա­վո­րա­պես այն­պես, ինչ­պես ի­րա­կա­նում կա: Ու քա­նի որ «փա­կագ­ծեր բա­ցե­լու» հա­մար չեն պատժ­վում, ի հայտ է գա­լիս նաեւ երկ­րորդ տպա­վո­րութ­յու­նը, որ այս ան­ձինք Նիկո­լի մոտ աշ­խա­տում են ոչ թե պար­զա­պես պատ­գա­մա­վոր, այլ պետք ե­ղած պա­հին կեղ­տոտ, բայց բա­ցե­լու են­թա­կա դե­տալ­նե­րը հան­րութ­յա­նը հրամց­նե­լու գծով հա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ:

ՈՎ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ «ՃՈՐՏԻ» ՏԵՍՔ ՈՒՆԻ

­Նա­խօ­րեին հեր­թա­կան նման «փա­կա­գի­ծը բա­ցեց» Մել­քոն­յան Գա­գոն, թե`  «Հա­յաս­տանն այժմ կանգ­նած է ընտ­րութ­յան առջև՝ Արև­մո՞ւտք, թե` Ռու­սաս­տան, Եր­ևա­նը պետք է կողմ­նո­րոշ­վի՝ իր անվ­տան­գա­յին խնդիր­նե­րը որ դեպ­քում ինչ կերպ կլուծ­վեն: Լավ­րովն ա­սում է՝ Հա­յաս­տա­նը պետք է կողմ­նո­րոշ­վի, Արև­մուտքն ա­սում է՝ Հա­յաս­տա­նը պետք է կողմ­նո­րոշ­վի։ Հի­մա գնա­ցիր դե­պի Արև­մուտք, Ռու­սաս­տա­նի նման թշնա­մի ես ու­նե­նա­լու, գնա­ցիր դե­պի Ռու­սաս­տան, դա նշա­նա­կում է Հա­յաս­տա­նի կո­րուստ՝ իր տա­րածք­նե­րով, Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խութ­յու­նը վե­րաց­նում եք, ո­րով­հետև վեր­ջը մենք գի­տենք՝ այն­տեղ ինչ է, երբ մեզ ա­ռա­ջար­կում են մտնել ռուս-բե­լա­ռուսական կազմ՝ դա­շինք, դա ար­դեն Հա­յաս­տա­նի վերջն է»:

Սկ­սենք վեր­ջից. ինչ է, սույն, ա­մոթ էլ է ա­սել, գե­նե­րալն ու­զում է հա­մո­զել, թե Բե­լա­ռու­սը, մտնե­լով ՌԴ-ի հետ միու­թե­նա­կան պե­տութ­յան մեջ, «կո­րե՞լ» է, «Բելա­ռու­սի վե՞րջն է»: Այն եր­կի՞­րը, ո­րը հի­մա պաշտ­պան­ված է մի­ջու­կա­յին զեն­քով եւ թքած ու­նի Ա­րեւ­մուտ­քից ե­կող բո­լոր սպառ­նա­լիք­նե­րի վրա: Այն եր­կի՞­րը, ո­րի ողջ բնակ­չութ­յու­նը չու­նի աշ­խա­տա­տե­ղի, աշ­խա­տա­վար­ձի, սննդի, կեն­ցա­ղի, ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան, կրթութ­յան ու բա­զում այլ խնդիր­ներ: Այն եր­կի՞­րը, ո­րի իշ­խա­նա­կան պատ­գա­մա­վոր­նե­րի դպրո­ցա­հա­սակ թոռ­նե­րը հա­սա­կա­կից­նե­րին չեն դա­նա­կա­հա­րում եւ պա­պի «վաս­տակ­նե­րի» հաշ­վին պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նից ա­զատ­վում: Վեր­ջա­պես, այն եր­կի՞­րը, ո­րի բնա­կիչ­ներն ի­րենց շատ ա­վե­լի ա­պա­հով, պաշտ­պան­ված, վաղ­վա օր­վա հան­դեպ վստահ են զգում, քան ան­գամ գա­գո­նե­րի կող­մից այդ­քան պաշտ­ված եվ­րո­պա­նե­րում, էլ չա­սած`նրանց ղե­կա­վա­րած Հա­յաս­տա­նի մա­սին: Օ­րա­կան 24-ժամ­յա ռե­ժի­մով ի­րենց շե­ֆի`­Նի­կո­լի մա­կար­դա­կով դո­ղում են, թե ա­ման, այն­պի­սի բան չա­սեք, որ հան­կարծ Ա­լիե­ւը չզայ­րա­նա, ու նման գա­գո­նե­րը դեռ «ան­կա­խութ­յան վե­րա­ցու­մի՞ց» են խո­սում:

 Դեռ տա­րի­ներ ա­ռաջ միան­շա­նակ պնդել ենք` Ռու­սաս­տան-­Բե­լա­ռուս մտնե­լով, Հա­յաս­տա­նը վերջ­նա­կա­նա­պես կամ­րապն­դեր Ար­ցա­խի ստա­տուս քվոն: Ընդ­հուպ Ար­ցա­խի հա­յա­թա­փու­մը պնդում էինք, որ ար­ցախ­յան իշ­խա­նութ­յու­նն­երը ստա­ցել են հստակ ա­ռա­ջարկ` պաշ­տո­նա­պես դի­մել Մոսկ­վա­յին, եւ դա հիմք կդառ­նա ար­ցա­խա­հա­յութ­յան լիա­կա­տար անվ­տան­գութ­յան ա­պա­հով­ման հա­մար: Այն ժա­մա­նակ էլ, հի­մա էլ նույն ու­ժե­րը ճա­ռեր են կար­դում Հա­յաս­տա­նի «ան­կա­խութ­յան կորս­տի» մա­սին` բնա­կա­նա­բար կա­տա­րե­լով Ա­րեւ­մուտ­քից ե­կած հրա­ման­նե­րը: Արդ­յուն­քում, հի­մա է, որ ու­նենք ան­կա­խութ­յան ա­մե­նաի­րա­կան, ա­մե­նա­տե­սա­նե­լի եւ շո­շա­փե­լի կո­րուս­տը, քա­նի որ ան­գամ մեր Սահ­մանադ­րութ­յունն  է կախ­ված թուրք-ա­զե­րիա­կան հրա­ման­նե­րից: Ու այս­քա­նից հե­տո Մել­քոն­յան Գա­գոն, թե­րեւս նրա շուր­թե­րով Նի­կո­լը նույն խա՞ղն են ու­զում ա­ռաջ տա­նել, թե գի­տեք, Լու­կա­շեն­կոն իս­կա­կան «ճորտ» է: Իսկ երբ հատ­կա­պես 2020թ. նո­յեմ­բե­րից հե­տո Նի­կոլն ու Լու­կա­շեն­կոն եր­բեմն ի­րար կողք են կանգ­նում, ո՞վ ա­վե­լի շատ «ճոր­տի» տեսք ու­նի...

­Կամ ին­չո՞ւ հե­ռուն գնանք, Գա­գոն ի­րեն հա­յե­լու մեջ նա­յե՞լ է:

ՕԳՆՈՒԹՅԱՆ ԱՂԱՂԱԿ ՆԻԿՈԼԻ՞Ց

­Չենք կար­ծում, որ Գա­գո­յի այս «մտքե­րը» պա­տա­հա­կա­նութ­յուն են, ա­ռա­վել եւս, երբ դրանք հնչում են «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յա­նով: Ու­րեմն, ինչ­պե՞ս կա­րե­լի է հաս­կա­նալ դրանց ի­մաս­տը:

­Նախ, այս հայ­տա­րա­րութ­յամբ Գա­գոն մեկ բան գո­նե հստակ ֆիք­սեց: Այն է` նի­կո­լա­կան վեր­նա­խավն ի­րոք հաս­կա­ցել է Լավ­րո­վի վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յան ու­ղիղ ի­մաս­տը`հստակ պա­տաս­խա­նեք` մեզ հետ եք կամ մեզ հետ չեք, ընդ ո­րում`բո­լոր ուղ­ղութ­յուն­նե­րով: Հա­ջոր­դը, Գա­գոն նաեւ խոս­տո­վա­նեց, որ միայն Մոսկ­վան չէ, որ նման պա­հանջ է ներ­կա­յաց­նում. «Արև­մուտքն ա­սում է՝ Հա­յաս­տա­նը պետք է կողմ­նո­րոշ­վի»: Մինչ­դեռ քա­նի՞ցս ենք պնդել, որ Նի­կոլն ինքն ի­րեն եւ հե­տե­ւից էլ ողջ եր­կիրը ներ­քա­շել է Ռու­սաս­տան-Ա­րեւ­մուտք երկ­կողմ ճնշում­նե­րի մի­ջեւ, ո­րոնք հատ­կա­պես սրվե­ցին 2020թ. նո­յեմ­բե­րից սկսած` կապ­ված եր­կա­թու­ղու գերխնդ­րի հետ: Ընդ ո­րում, ե­թե ան­ցած ե­րե­քու­կես տա­րի­նե­րին Նի­կո­լը կա­րող էր դեռ մի կերպ այս­տե­ղից-այն­տեղ տա­տան­վել, ա­պա Գա­գո­յի հայ­տա­րա­րութ­յու­նը հաս­տա­տում է մեր մեկ այլ են­թադ­րութ­յուն եւս` այդ չնչին մա­նեւ­րա­կա­նութ­յունն ան­գամ այս պա­հին չկա: Նի­կոլ­յան տեր­մի­նա­բա­նութ­յամբ` «պետք է պա­տաս­խա­նել, եւ` վերջ»: Այս պա­հին գա­լիս են վեր­ջին զգու­շա­ցում­նե­րը, վերջ­նա­ժամ­կետն այս ա­միսն է` մին­չեւ Ռու­սաս­տա­նում կա­վարտ­վեն ընտ­րութ­յու­ննե­րը, եւ նոր կա­ռա­վա­րութ­յուն կստեղծ­վի:

Ու­րեմն, ի՞նչ է Գա­գո-«Ա­զա­տութ­յանը», ըստ ա­մե­նայ­նի` Ա­րեւ­մուտ­քին ա­հա­զան­գում Նի­կո­լը: Եր­կու տար­բե­րակ՝ «Արև­մո՞ւտք, թե` Ռու­սաս­տան»: Հե­ռան­կար­նե­րը սրանք են՝ Արև­մուտ­քի դեպ­քում՝ «Ռու­սաս­տա­նի նման թշնա­մի», Ռու­սաս­տա­նի դեպ­քում՝ «ռուս-բե­լա­ռուս կազմ»: Երկ­րորդ տար­բե­րա­կը, հաս­կա­նա­լի է, նշա­նա­կում է Ա­րեւ­մուտ­քի հա­մար խո­շոր պար­տութ­յուն Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում, ո­րը Գա­գոն, կա­մա թե ա­կա­մա, ի ցույց է դնում Ա­րեւ­մուտ­քին: Բայց նաեւ ակ­նար­կով՝ ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կի դեպ­քում կու­նե­նա այն­պի­սի թշնա­մի, ո­րին դի­մա­կա­յե­լու մա­սին խոսք ան­գամ չի կա­րող լի­նել, ե­թե միայն այդ մի­ջոցն Ա­րեւ­մուտ­քը ցույց չտա: Ա­վե­լի ճիշտ, տվյալ դեպ­քում պետք է ոչ թե ըն­դա­մե­նը Մոսկ­վա­յի հնա­րա­վոր ճնշում­նե­րին դի­մա­կա­յե­լու ճա­նա­պարհ ցույց տալ, թե, Նի­կոլ ջան, գնա, գնա մնա­ցածն ինքդ ա­րա, այլ շատ ա­վե­լի տե­սա­նե­լի ու շո­շա­փե­լի գործ­նա­կան օգ­նութ­յուն:

ԽԱՂԸ ՄԻՆՉԵՎ ՎԵՐՋ ԲԱՑՎԵՑ

Ի­րա­կա­նում այս պա­հին խա­ղը դար­ձել է մին­չեւ վերջ բաց: Քա­նի՞ ան­գամ ենք ա­սել, որ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի մա­սով 2020թ. նո­յեմ­բե­րից ի վեր կա միայն մեկ հարց՝ ո՞վ է ի­րա­կա­նաց­նե­լու Մեղ­րիի գծի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը՝ Ռու­սաս­տա՞­նը, ին­չի տակ, որ ստո­րագ­րել է Նի­կո­լը, Նա­հանգ­նե՞­րը (ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ Բ­րի­տա­նիան), թե՝ թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մը (սա­կայն այս դեպ­քում պետք է ա­մե­նաուղ­ղա­կի ձե­ւով հաշ­վի առ­նել նաեւ Ի­րա­նի գոր­ծո­նը): Պարզ հաս­կա­նալ է պետք՝ խոսքն այս­տեղ այն մա­սին չէ, թե այդ եր­կա­թու­ղուց սպաս­վող ե­կա­մուտ­ներն ուր են գնա­լու. բո­լոր տար­բե­րակ­նե­րով էլ՝ Հա­յաս­տա­նին: Հիմ­նա­կան հարցն այն է, թե ո՞ր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան դաշ­տում է լի­նե­լու Հա­յաս­տա­նը:

Ար­դեն ան­գամ ի­մաստ չու­նի խո­սել այն մա­սին, թե հա­րա­բե­րա­կան ի­մաս­տով Հա­յաս­տա­նի շահն ինչ է պա­հան­ջում՝ այդ ե­րեք ու­ժե­րից ո­րի հետ գոր­ծակ­ցել. այդ հար­ցին եւս անդ­րա­դառ­նա­լու բա­զում ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք: Այս պա­հին հար­ցը մի փոքր այլ է՝ ինչ ռիս­կե­րի է բախ­վե­լու ար­դեն ոչ թե նույ­նիսկ ան­ձամբ Նի­կո­լը, այլ Հա­յաս­տա­նը՝ վերջ­նա­կան ընտ­րութ­յան փու­լում:

­Մոսկ­վան միան­գա­մայն պարզ իր մո­տե­ցու­մը հայտ­նեց. չեք կա­րող քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րում ըն­կե­րութ­յուն ա­նել մեր թշնա­մի­նե­րի հետ, բայց մե­զա­նից տնտե­սա­կան օ­գուտ­ներ ստա­նալ, կամ բո­լոր հար­ցե­րում մեզ հետ եք, կամ գնա­ցեք, ինչ ու­զում եք՝ ա­րեք: Մինչ­դեռ ի­րա­կա­նութ­յունն այն է, որ գործ­նա­կան հար­ված­նե­րի, ընդ ո­րում, միան­գա­մայն ծանր հար­ված­նե­րի բա­զում լծակ­ներ Մոսկ­վան ու­նի: Ըն­դա­մե­նը մեկ օ­րի­նակ. բա­վա­կան է միայն փա­կել Լար­սը, եւ վերջ, կմնա ոչ թե չո­քել, այլ սո­ղալ Թուր­քիա­յի ա­ռաջ: Գոր­ծող վեր­նա­խա­վի հա­մար դա մի­գու­ցե ան­գամ հա­ճե­լի լի­նի, բայց ա­սել, թե ա­ռանց այդ էլ ներ­սից ե­ռա­ցող ժո­ղո­վուրդն այդ հար­վածն էլ եւս նույն ան­տար­բե­րութ­յամբ կտա­նի, ե­րե­ւի սխալ կլի­ներ. խո­շոր հաշ­վով, դա հար­ված է մին­չեւ Հա­յաս­տա­նի վեր­ջին քա­ղա­քա­ցու գրպա­նին, գու­մա­րած շա­տե­րի մոտ դեռ առ­կա ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­վութ­յու­նը: Ս­րա­նով հան­դերձ, էա­պես սրվում են նաեւ անվ­տան­գա­յին հար­ցե­րը, հաշ­վի առ­նե­լով, որ ե­թե հան­կարծ հա­ջող­վի լու­ծել ռուս­նե­րի հար­ցը, ա­պա միան­շա­նակ կտրուկ շի­կա­նա­լու է Հա­յաս­տա­նի հա­մար Թուր­քիա­յի եւ Ա­րեւ­մուտ­քի պայ­քա­րը: Ու ե­թե հան­կարծ Ան­կա­րան ո­րո­շի գնալ ռազ­մա­կան ա­նեք­սիա­յի ճա­նա­պար­հով, ա­պա դրան դի­մա­կա­յե­լու ո­րե­ւէ ռեալ մի­ջոց Ա­րեւ­մուտ­քը պար­զա­պես չու­նի:

Այ­սինքն, Ա­րեւ­մուտ­քի տե­սա­նե­լի ու շո­շա­փե­լի գործ­նա­կան օգ­նութ­յուն աս­վա­ծը հենց այս հա­մա­լիր խնդիր­նե­րի լու­ծու­մը կա­րող է լի­նել: Այս պա­հին ու­նենք հե­տեւ­յալ ի­րո­ղութ­յու­նը. չկա եւ տե­սա­նե­լի ա­պա­գա­յում ծրագր­ված չէ Եվ­րո­պա­յից Հա­յաս­տա­նին տրա­մադր­վե­լիք անվ­տան­գա­յին օգ­նութ­յան մա­սին ո­րե­ւէ փաս­տա­թուղթ: Կան բա­նա­վոր խոս­տում­ներ՝ «մենք թույլ չենք տա» ո­ճով: Սա­կայն այդ­պես «թույլ չէին տա­լիս» նաեւ Ար­ցա­խի հա­յա­թա­փու­մը, բայց հե­տո լավ էլ թույլ տվե­ցին: Տն­տե­սա­կան դաշ­տի մա­սին խո­սելն ան­գամ ա­վե­լորդ է. մի շարք օբ­յեկ­տիվ եւ սուբ­յեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րով եվ­րո­պա­կան շու­կան Հա­յաս­տա­նի հա­մար ու­նի չնչին հա­սա­նե­լիութ­յուն: Ու ասել, թե այդ պատ­կե­րը կփոխ­վի, ե­թե գոր­ծի Հա­յաս­տան-­Թուր­քիա-Եվ­րո­պա կա­պու­ղի­նե­րը, միամ­տութ­յուն կլի­ներ. Հա­յաս­տա­նը պար­զա­պես չու­նի եվ­րո­պա­կան գեր­հա­գեց­ած շու­կա­յին հա­մա­պա­տաս­խան ապ­րանք: Հումք, մի փոքր այլ տե­սա­կա­նի, եւ վերջ: Մ­յուս կող­մից, թուր­քա­կան ուղ­ղութ­յան գոր­ծարկ­ման դեպ­քում, ա­ռա­վել եւս, ե­թե այն հան­կարծ Հա­յաս­տա­նի հա­մար դառ­նա հիմ­նա­կան, դա հա­վել­յալ գերճն­շու­մա­յին լծակ է դառ­նա­լու Ան­կա­րա­յի հա­մար, ինչ­պես ե­ղավ օ­դա­յին հա­ղոր­դակ­ցութ­յան դեպ­քում. երբ քեֆ­նե­րը տվեց, կբա­ցեն, երբ չտվեց, կփա­կեն: Ճիշտ է, այդ դեպ­քում Հա­յաս­տանն էլ կդառ­նա փոք­րիկ հան­գույց թուրք-ա­զե­րիա­կան ապ­րանք­նե­րի հա­մար՝ թյուր­քա­կան աշ­խար­հից Եվ­րո­պա տա­նող ուղ­ղութ­յամբ: Բայց թող փոր­ձի նման ճնշու­մա­յին լծակ բա­նեց­նել…

Ա­մեն դեպ­քում, Մակ­րո­նի հետ Նի­կո­լի վեր­ջին հան­դի­պումն էլ ցույց տվեց՝ ռեալ օգ­նութ­յան խոս­տում­ներ չկան: Ա­սենք, Նի­կո­լի ներ­կա ազ­դա­կը, թե հա­սեք, օգ­նեք, այ­լա­պես ստիպ­ված ՌԴ-­Բե­լա­ռուս կգնամ, իր հեր­թին է հու­շում, որ եվ­րո­պա­կան օգ­նութ­յան ռեալ ծրա­գիր այս պա­հին չու­նի:

Արդ­յուն­քում, Գա­գո­յի ա­սած՝ «Արև­մո՞ւտք, թե` Ռու­սաս­տան» եր­կընտ­րանքն ի­րա­կա­նում այս տեսքն ու­նի: Դե­պի Արեւ­մուտք, բայց ա­ռանց Ա­րեւ­մուտ­քի ո­րե­ւէ ռեալ օգ­նութ­յան եւ Ռու­սաս­տա­նի հետ թշնա­մա­նա­լու գնով: Կամ դե­պի Ռու­սաս­տան՝ ՌԴ-­Բե­լա­ռու­սի կազ­մում հայտն­վե­լու հե­ռան­կա­րով: Այս վեր­ջին տար­բե­րակն ի­րա­կա­նում Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խութ­յա՞ն, թե՞ ըն­դա­մե­նը նման գա­գո­նե­րի իշ­խա­նութ­յան կո­րուստն է. չնա­յած, այս­տեղ պա­տաս­խա­նը միան­շա­նակ է:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ