Մեզ անհրաժեշտ է ունենալ մեծ հզորության ատոմակայան` այն, ինչը առաջարկում է ռուսական կողմը. Դավթյան

Մեծամորի ատոմակայանի շահագործման ժամկետը երկարաձգվել է մինչև 2036 թվականը: Գործադիրը հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության միջուկային անվտանգության կարգավորման կոմիտեի եւ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջուկային կարգավորող հանձնաժողովի միջեւ միջուկային անվտանգության հարցերով տեխնիկական տեղեկատվության փոխանակման եւ համագործակցության մասին» hամաձայնագիրը հաստատելու մասին» նախագծին: Ռուսական կողմը եւս Հայաստանի հետ պատրաստ է քննարկել նոր հզոր ատոմային էլեկտրակայանի կառուցման հարցերը: Իսկ ո՞ր տարբերակն է Հայաստանի համար շահեկան: «Իրավունքը» թեմայի շուրջ զրուցել է «Էներգետիկ անվտանգության ինստիտուտ» գիտահետազոտական ՀԿ նախագահ, էներգետիկ եւ տրանսպորտային հաղորդակցությունների անվտանգության փորձագետ ՎԱՀԵ ԴԱՎԹՅԱՆԻ հետ:

— Տեւական ժամանակ է` Հայաստանը տարբեր գործընկերների հետ քննարկում է նոր ատոմակայանի նախագծման հարցը: Կարծես, այս հարցում շահագրգռված է թե՛ ամերիկյան, թե՛ ռուսական կողմը: Այս երկու երկրներն ի՞նչ են առաջարկում մեզ,  եւ ո՞ր տարբերակն է մեզ համար շահեկան:

— Ատոմակայանի կառուցման եւ առհասարակ Հայաստանում «խաղաղ ատոմի» զարգացման խնդիրները մենք պետք է դիտարկենք աշխարհաքաղաքական դինամիկայի տեսանկյունից: Սա գործընթաց է, որը պայմանավորված է հենց աշխարհաքաղաքական խնդիրներով: 2018թ.-ի իշխանափոխությունից հետո մենք տեսանք, թե ինչպես է ատոմակայանը գնալով մղվում ետին պլան՝ Հայաստանի էներգետիկայի զարգացման տիրույթում: Սրա պատճառներն առավել քան հստակ էին, 2019թ.-ին ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունը (USAID) մշակեց եւ կառավարությանը ներկայացրեց Հայաստանի էներգետիկայի զարգացման երկարաժամկետ պլան՝ մինչեւ 2036թ.-ը, որում ատոմակայանին շատ քիչ տեղ էր հատկացված եւ խոսվում էր վերականգնվող  էներգետիկայի զարգացման մասին: Այնուհետեւ եղավ հրաժարումը ռուսական վարկից, որը եւս որոշակի խնդիրներ ստեղծեց, եւ ընդգծեց մասնավորապես այն, որ հայկական կողմը միջուկային էներգետիկայի ոլորտում համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ դիտարկում է ոչ թե ռազմավարական, այլ բացառապես տեխնիկական տիրույթում, չնայած դրան, որ վարկային պայմանագիրը խզվեց, այնուամենայնիվ, ռուսական «Ռոսատոմը» շարունակում էր եւ շարունակում է որպես մոդերնիզացիոն աշխատանքներ իրականացնող կողմ: Բայց 2020թ.-ի պատերազմից հետո՝ տեսանք որոշակի վերադասավորում եւ հայկական կողմից սկսեցին հնչել որոշակի դիրքորոշումներ, որոնք առավելապես տեղավորվում են Ռուսաստանի կողմից Հայաստանում «խաղաղ ատոմի» զարգացման համատեքստում: Մենք ունենք երկու հիմնական առաջարկ այսօր. մեկը՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներից, մյուսը՝ Ռուսաստանի Դաշնությունից:

— Պարոն Դավթյան, իսկ ո՞րն է առաջարկների տարբերությունը:

— Միացյալ Նահանգները մեզ առաջարկում է, եւ դա անում է 2018թ.-ից ի վեր, փոքր հզորությունների ատոմակայանի կառուցում: Խոսքը մոդուլային կայանի մասին է՝ 100-ից 150 մգվտ, իմ խորին համոզմամբ՝ սա ոչ այնքան նպատակահարմար է, դեռեւս քաղաքական բաղադրիչը դրած մի կողմ, զուտ էներգետիկայի զարգացման տեսանկյունից: Ինչո՞ւ, որովհետև միջազգային փորձն է ցույց տալիս, որ մոդուլային կայաններ հիմնականում կառուցում են այն երկրները, որոնք դրանք օգտագործում են, որպես ռեզերվային միջոցներ, մենք այդ խնդիրը չունենք: Այնուամենայնիվ, մեզ անհրաժեշտ է ունենալ մեծ հզորության ատոմակայան՝ այն, ինչը առաջարկում է ռուսական կողմը: Մի քանի ամիս առաջ «Ռոսատոմը» արդեն առաջարկել է Հայաստանին ատոմակայանի կառուցման մի քանի սցենար: Բոլորն էլ հատկանշական է, որ վերաբերում են խոշոր հզորության կայանի կառուցման հեռանկարին՝ 1000-ից 1200 մգվտ հզորությամբ: Ինչո՞ւ եմ ես ավելի շատ երկրորդ սցենարի կողմնակիցը. այն պայմաններում, երբ Հայաստանի շուրջ գրեթե բոլոր երկրները, բացառությամբ Վրաստանի, զարգացնում են կամ փորձում են զարգացնել միջուկային էներգետիկա, Հայաստանի կողմից ատոմային ավանդույթների վերանայումը եւ խոշոր հզորության ատոմակայանից հրաժարումը, կարծում եմ, էապես կարող է նվազեցնել Հայաստանի կարգավիճակը, որպես «խաղաղ ատոմ» զարգացնող պետության, իսկ սա բարձր ռազմավարական կարգավիճակ է: Էներգետիկան եւ միջուկային էներգետիկան մենք կարող ենք դիտարկել երկու հիմնական տեսանկյուններից, դա սպառողական տեսանկյունն է, որը ենթադրում է պարզապես էլեկտրաէներգիայի արտադրություն եւ մատակարարում սպառողին, եւ երկրորդը՝ անվտանգային: Պարզ է, որ երբ մենք խոսում ենք փոքր հզորության, այսպես ասած, մոդուլային կայանների մասին, որոնք առաջարկվում են Միացյալ Նահանգների կողմից, ապա այստեղ գործ ունենք բացառապես սպառողական վարքագծի հետ, սպառողական մտածողության հետ, որովհետեւ մոդուլայինը չի կարող ապահովել, օրինակ, արտահանման ռազմավարության ակտիվացում, ինչն իր հերթին կարող է ապահովել մեծ հզորության ատոմակայանը: Խոսքը այն մոդելի մասին է, որը մշակվում էր եւ իրագործվում էր դեռեւս 1980-ական թվականներից: Շահագործման հանձնելով հայկական ատոմային էլեկտրակայանը՝ Մոսկվան դիտարկում էր այն որպես շատ կարեւոր էներգետիկ օբյեկտ, որը թույլ կտար էլեկտրաէներգիա արտահանել Մերձավոր Արեւելք` մինչեւ Սիրիա եւ Իրաք, եւ ես կարծում եմ՝ մենք պետք է ունենանք նմանատիպ երկարաժամկետ մտածողություն ու մտածենք նմանատիպ հեռանկարների մասին: Ճիշտ է, այսօր դա գուցե ֆանտաստիկ թվա` հաշվի առնելով մեր անվտանգային իրավիճակը, բայց պետք է նմանատիպ երկարաժամկետ ռազմավարություններ որդեգրենք: Եվ այս առումով մեծ հզորության ատոմակայանը մեզ անհրաժեշտ է: Մենք ունենք հարեւաններ, որոնք դա դինամիկորեն զարգացնում են: Թուրքիան այսօր կառուցում է Եվրոպայում ամենախոշոր ատոմակայանը Ռուսաստանի օգնությամբ, շատ մեծ միջուկային նախագծեր է  իրագործում Իրանը եւս` Ռուսաստանի Դաշնության ուղիղ օժանդակությամբ, 2019թ.-ից ի վեր Ադրբեջանն է բանակցություններ վարում Ռուսաստանի հետ՝ այնտեղ առաջին ատոմակայանը կառուցելու վերաբերյալ: Հետեւապես, այս պարագայում, կարծում եմ, Հայաստանը պարտավոր է պարզապես զարգացնել  «խաղաղ ատոմը» ավանդական, այսինքն՝ մեծ հզորությունների ձեւաչափով:

Ս. ԱՍԱՏՐՅԱՆ