ԱՄՆ-ն «վիզ դրած» «Զանգեզուրի միջանցք» է սարքում

Տ­պա­վո­րութ­յունն այն է, որ մինչ Միաց­յալ Նա­հանգ­նե­րի պետ­քար­տու­ղա­րի Եվ­րո­պա­յի եւ Եվ­րա­սիա­յի հար­ցե­րով օգ­նա­կան Ջեյմս Օ'Բ­րա­յե­նի Ադր­բե­ջան գնա­լը, ԱՄՆ-ն­ ո­րո­շել է մին­չեւ վերջ բա­ցել խա­ղաթղ­թե­րը, թե­րեւս դրա­նով փոր­ձե­լով հա­վել­յալ ճնշում­ներ գոր­ծար­կել Ա­լիե­ւի վրա: Բայց նաեւ, դրա­նով Օ'Բ­րա­յե­նը լիո­վին բա­ցա­հայ­տել է, թե ի­րա­կա­նում որն է Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սին այս­պես հա­մա­ռո­րեն կառ­չած մնա­լու հիմ­քե­րի հիմ­քը:

Այս­պես, Ջեյմս Օ'Բ­րա­յե­նի խոս­քով, Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սում խա­ղա­ղութ­յան հաս­տա­տու­մը հան­դի­սա­նում է ոչ միայն Ադր­բե­ջա­նի, այլեւ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի երկր­նե­րի խնդի­րը։ Այ­սինքն, Ա­լիե­ւը պար­զա­պես պար­տա­վոր է այդ ա­մե­նը հաշ­վի առ­նել: Իսկ ո՞րն է «Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի երկր­նե­րի խնդի­րը», նա բա­ցատ­րում է այս­պես. «Նա­խա­գահ Ա­լի­եւի հետ մենք շատ հստակ ենք. ե­կել է խա­ղա­ղութ­յուն հաս­տա­տե­լու ժա­մա­նա­կը։ Եվ դա ոչ միայն Ադր­բե­ջա­նի խնդիրն է, ո­րը հու­սով է, որ ի­րեն կհար­գեն որ­պես հա­մաշ­խար­հա­յին ա­ռաջ­նորդ, երբ կհյու­րըն­կա­լի COP29-ը, այլ նաեւ ողջ տա­րա­ծաշր­ջա­նի եւ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի խնդիրն է: Այս բո­լոր երկր­ներն աշ­խար­հի այլ վայ­րեր այժմ ար­տա­հա­նում­ներն ի­րա­կա­նաց­նում են միայն Չի­նաս­տա­նի կամ Ռու­սաս­տա­նի տա­րած­քով, եւ­ որ­պես­զի ելք ու­նե­նան, պետք է աշ­խա­տեն ար­տա­հա­նում ի­րա­կա­նաց­նել Ադր­բե­ջա­նով։ Մի եր­թու­ղին անց­նում է Վ­րաս­տա­նի տա­րած­քով՝ դե­պի Սեւ ծով, իսկ մյու­սը՝ հա­վա­նա­կան շատ ա­վե­լի մեծ եր­թու­ղի, կանց­նի Ադր­բե­ջա­նի, Հա­յաս­տա­նի եւ Թուր­քիա­յի տա­րած­քով: Եվ այս ա­ռու­մով մեզ անհ­րա­ժեշտ է խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր Ադր­բե­ջա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի միջեւ՝ վերջ դնե­լու պա­տե­րազ­մին եւ սար­սա­փե­լի հա­կա­մար­տութ­յա­նը, ո­րը գո­յութ­յուն ու­նի 90-ա­կան­նե­րից։ Մեր ու­ղերձն այն է, որ ե­կել է խա­ղա­ղութ­յան ժա­մա­նա­կը»,- հայ­տա­րա­րել է Օ'Բ­րա­յե­նը՝ ման­րա­մաս­նե­լով, որ այդ մա­սին Բ­լին­քե­նը եւս խոսել է Ա­լի­եւի հետ՝ վեր­ջին օ­րե­րին տե­ղի ու­նե­ցած հե­ռա­խո­սազ­րույ­ցի ըն­թաց­քում»:

­Մի կողմ թող­նե­լով «խա­ղա­ղութ­յուն» ու նման գե­ղե­ցիկ փա­թե­թա­վո­րու­մը, ֆիք­սենք, թե կոնկ­րետ որն է Օ'Բ­րա­յե­նի ու­զա­ծը: Չ­նա­յած, այս­տեղ ա­մեն բան պարզ է՝ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յից Ադր­բե­ջան, Հա­յաս­տան եւ Թուր­քիա եր­թու­ղի, ո­րը պետք է ո­րե­ւէ կապ չու­նե­նա Ռու­սաս­տա­նի հետ: Ընդ ո­րում, դա պետք է լի­նի հիմ­նա­կան եր­թու­ղի, Վ­րաս­տա­նով անց­նող ու­ղին չա­հանջ­վող չա­փա­նիշ­նե­րին չի բա­վա­րա­րում:

Ընդ­հան­րաց­նենք. խոս­քը ողջ թյուր­քա­կան աշ­խար­հը կա­պող ճա­նա­պար­հի մա­սին է, ո­րը ծրագր­ված է անց­կաց­նել Հա­յաս­տա­նով: Դ­րան սո­վո­րա­բար փոր­ձում են ան­վա­նել «Մի­ջին մի­ջանցք», սա­կայն, ըստ էութ­յան, դա նույն «Թ­յուր­քա­կան մի­ջանցքն» է, ո­րը Ս­յու­նի­քի հատ­վա­ծում ու­նի «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» հայտ­նի ա­նու­նը՝ դրա ողջ թյուր­քա­կան ի­մաս­տով հան­դերձ: Ա­հա Օ'Բ­րա­յե­նի ողջ պա­հան­ջի էութ­յու­նը՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք», ո­րին, ի դեպ, «Օ­մե­գան» Տալ­լի­նից ար­ձա­գան­քեց, թե՝ «Հա­յաս­տա­նը պատ­րաստ է մեկ ամ­սում ա­վար­տուն տես­քի բե­րել խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի տեք­ստը»: Բ­նա­կա­նա­բար, հե­տո կխո­սեն Հա­յաս­տա­նի սու­վե­րե­նութ­յու­նից եւ նման բա­նե­րից, բայց էութ­յու­նը դրա­նով չի փոխ­վում՝ բուն խնդի­րը «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը» բա­ցելն է, եւ նի­կոլ­յան խուն­տան դրան պատ­րաստ է:

Այլ հարց է, թե դրան կգնա՞ Ա­լիե­ւը: Ա­րոն նվնվում է. «Չեմ կա­րող ա­սել, որ մեր ադր­բե­ջան­ցի գոր­ծըն­կեր­նե­րից դրա­կան ար­ձա­գանք ենք տե­սել այս ա­ռա­ջար­կին՝ խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը մեկ ամ­սում ստո­րագ­րե­լուն»: Սա­կայն, բնա­կան է, դա չէ Ա­լիե­ւի հա­մար էա­կա­նը, այլ հե­տեւ­յալ գոր­ծո­նը:

Այն, ինչ ներ­կա­յաց­նում է Օ'Բ­րա­յե­նը, նոր բան հա­մա­րել պետք չէ. այս ծրա­գի­րը՝ Թուր­քիա­յից Հա­յաս­տա­նով Ադր­բե­ջան եւ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա անգ­լո­սաք­սե­րը փոր­ձում են ի­րա­կա­նաց­նել 1990-ա­կան­նե­րից սկսած՝ տար­բեր ան­վա­նում­նե­րով: «Գոբ­լի պլան» ու նման բա­ներ: Ուս­տիեւ Հեյ­դա­րո­վի­չը պարզ հաս­կա­նում է, որ սա ոչ թե պար­զա­պես թյուր­քա­կան աշ­խար­հը ի­րար կա­պող մի­ջանցք է, այլ շատ հստակ բա­ժա­նա­րար գիծ, պատ­նեշ ՌԴ-ի եւ Ի­րա­նի մի­ջեւ: Մինչ այժմ Մոսկ­վան եւ Թեհ­րա­նը միան­գա­մայն հստակ բո­լո­րին ազ­դա­րա­րել են՝ չա­նեք, դա մեզ հա­մար մեծ վտանգ է: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ ե­թե այդ նա­խա­գի­ծը մտնի պրակ­տիկ ի­րա­կա­նաց­ման փուլ, ինչ­պես Մոսկ­վա­յի, այն­պես էլ Թեհ­րա­նի պա­տաս­խա­նը լի­նե­լու է միան­շա­նակ: Պետք ե­ղավ՝ նաեւ ռազ­մա­կան տար­բե­րա­կով, ինչ­պես ցույց տվեց Ուկ­րաի­նա­յի պատ­մութ­յու­նը: Կարճ ա­սած, ոչն­չաց­ման դա­տա­պարտ­ված Բայ­դե­նի վար­չա­խում­բը հրահ­րում է մեծ պայթ­յուն այս տա­րա­ծաշր­ջա­նում, իսկ նի­կոլ­յան թի­մա­կից­նե­րը պատ­րաս­տա­կա­մո­րեն խա­ղում են դրա օգ­տին:

Մ­նա­ցածն էլ Ա­լիե­ւի ո­րո­շե­լիքն է, թե ինչ պա­տաս­խան կտա ա­ռա­ջին հա­յաց­քից իր հա­մար Օ'Բ­րա­յե­նի այդ­քան հրա­պու­րիչ ա­ռա­ջար­կին, ո­րի տակ ի­րա­կա­նում կա­րող է ան­հա­տակ ան­դունդ լի­նել:

Ք.Ս.