Ինչու հանկարծ Նիկոլը որոշեց մեկնել BRICS-ի գագաթաժողով

­Նա­խօ­րեին բազ­ման­շա­նակ հայ­տա­րա­րութ­յամբ հան­դես ե­կավ ՀՀ ԱԳ փոխ­նա­խա­րար Մ­նա­ցա­կան Սա­ֆար­յա­նը: Ըստ նրա` Հա­յաս­տա­նը պատ­րաստ­վում է մաս­նակ­ցել ոչ միայն BRICS-ի ա­մե­նամ­յա գա­գաթ­նա­ժո­ղո­վին, ո­րը կկա­յա­նա հոկ­տեմ­բե­րի 22-24-ը Կա­զա­նում, այլ նաեւ` ԱՊՀ-ի ոչ պաշ­տո­նա­կան գա­գաթ­նա­ժո­ղո­վին: Այս­պես որ գնա, ե­րե­ւի, նաեւ ՀԱՊԿ-ի մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի՞ն կսկսեն մաս­նակ­ցել…

ԻՆՉՈՒ ՆԻԿՈԼԸ ՈՐՈՇԵՑ ԳՆԱԼ BRICS

­Թե ինչ մա­կար­դա­կով է Հա­յաս­տա­նը մաս­նակ­ցե­լու մաս­նա­վո­րա­պես BRICS-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վին, փոխ­նա­խա­րա­րը չման­րա­մաս­նեց: Բայց չմո­ռա­նանք,որ խոս­քը կազ­մա­կեր­պութ­յան լի­դեր­նե­րի հան­դիպ­ման մա­սին է, մաս­նակ­ցե­լու է Չի­նաս­տա­նի նա­խա­գահ Սին, Հնդ­կաս­տա­նի, Ի­րա­նի եւ մյուս ան­դամ երկր­նե­րի լի­դեր­նե­րը, Էր­դո­ղա­նը եւ, ըստ ա­մե­նայ­նի, Ա­լիե­ւը, ին­չին դեռ կանդ­րա­դառ­նանք: Այս մա­կար­դա­կով հան­դիպ­մա­նը, բնա­կան է, Նի­կո­լը պետք է ան­ձամբ գնա. Ե­թե մեկ ու­րի­շին ու­ղար­կի, կա­րող են ան­գամ «դռնից ներս չթող­նել»:

­Հա­ջորդ հար­ցը. Նի­կո­լը գնում է BRICS-ի գա­գա­թա­ժող­ո­վին, որ ի՞նչ, նպա­տա­կը ո՞րն է: Մինչ այս, թեեւ այս կազ­մա­կեր­պութ­յան հետ կապ­ված Հա­յաս­տա­նին ո­րո­շա­կի ակ­նարկ­ներ ե­ղել են, սա­կայն ան­դա­մակ­ցութ­յան մա­սին էա­կան քննար­կում­ներ տե­ղի չեն ու­նե­ցել: Հա­յաս­տա­նից եւս նման հայտ կամ գո­նե BRICS-ին ինչ-որ ա­նո­րոշ ա­պա­գա­յում ան­դա­մակ­ցե­լու մա­սին հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներ չեն լսվել: Ա­վե­լին` ներ­կա փու­լում հա­յաս­տան­յան պաշ­տոն­յա­ներն աղմ­կում են դե­պի Եվ­րո­պա գնա­լու մա­սին, իսկ BRICS-ը դրան 180 աս­տի­ճա­նով հա­կա­դիր թեւն է: Ս­տաց­վում է, որ այդ մաս­նակ­ցութ­յան հար­ցին պետք է մո­տե­նալ ոչ թե պրակ­տիկ՝ ան­դա­մակ­ցե­լու կամ նման բա­նե­րի տե­սանկ­յու­նից, այլ՝ քա­ղա­քա­կան ուղ­ղութ­յու­նից: Ըստ այդմ, երբ Նի­կո­լը հան­կարծ հի­շում է հայ-ռու­սա­կան դա­րա­վոր բա­րե­կա­մութ­յան մա­սին, ու դրա­նից հե­տո թե­կու­զեւ փոխ­նա­խա­րա­րի մա­կար­դա­կով օ­րա­կարգ են բե­րում BRICS-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վին մեկ­նե­լու ծրագ­րե­րը, ա­պա դա ար­դեն իսկ կզայ­րաց­նի շե­ֆին՝ ԱՄՆ դես­պա­նին: Բայց փո­խա­րե­նը, Մոսկ­վա­յում կա­րող են նման քայ­լի հա­մար Նի­կո­լի գլու­խը մի թե­թեւ շո­յել: Այս մե­սի՞ջն է գա­լիս ՀՀ ԱԳ փոխ­նա­խա­րա­րի հայ­տա­րա­րութ­յու­նից, ա­ռա­վել եւս, որ նա խո­սում է նաեւ ԱՊՀ գա­գա­թա­ժո­ղո­վի մա­սին. շատ նման է: Բայց ին­չո՞ւ հան­կարծ Նի­կո­լը ո­րո­շեց նման սե­թե­ւե­թանք­ներ հղել դե­պի Մոսկ­վա՝ ան­գամ չվա­խե­նա­լով ա­մե­րիկ­յան դես­պա­նի սպա­սե­լի զայ­րա­ցած հա­յացք­նե­րից. Այ, սա ար­դեն ա­ռանց­քա­յին հարցն է:

Այն, որ վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ Պու­տի­նի հետ վեր­ջերս կա­յա­ցած հայտ­նի հե­ռա­խո­սազ­րույ­ցից հե­տո Նի­կո­լի մոտ սկսել են դե­պի Մոսկ­վա ուղղ­ված նման «տա­րօ­րի­նակ» հա­յացք­ներ հա­ճա­խա­կի նկատ­վել, անդ­րա­դառ­նա­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք: Ա­վե­լին` դեռ ա­միս­ներ ա­ռաջ է հաս­կաց­վում, որ ա­րեւմտ­յան ուղ­ղութ­յամբ հաս­նե­լով փա­կու­ղու` Նի­կո­լի հա­մար միակ տար­բե­րակ է դառ­նում մոս­կով­յան վեկ­տո­րի մա­սին հի­շե­լը՝ ցուկց­վան­գա­յին ի­րա­վի­ճա­կում չմնա­լու հա­մար:

­Մեկ այլ գոր­ծոն եւս այս­տեղ չպետք է հաշ­վից հա­նել. ամ­ռան կե­սե­րին Մոսկ­վա­յից սկսե­ցին մե­կը մյու­սի հե­տե­ւից ազ­դակ­ներ գալ, որ Հա­յաս­տա­նը լավ կա­նի, որ սկսի գոր­ծակ­ցել BRICS-ի Bridge հա­մա­կար­գի հետ, ո­րը գոր­ծարկ­վում է որ­պես ա­րեւմտ­յան Swift-ին այ­լընտ­րանք ֆի­նան­սա­կան փո­խան­ցում­նե­րի հա­մա­կարգ: Ընդ ո­րում, BRICS-ի սպաս­վող գա­գա­թա­ժո­ղո­վին, շատ մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ, այդ հա­մա­կար­գը վերջ­նա­կա­նա­պես կհաս­տատ­վի եւ կմտնի պրակ­տիկ գոր­ծարկ­ման փուլ: Եվ այն ի­րա­վի­ճա­կում, երբ Հա­յաս­տա­նի ֆի­նան­սա­կան կա­պե­րի առ­յու­ծի բա­ժի­նը Ռու­սաս­տա­նի հետ է, ֆի­նան­սա­կան այդ հա­մա­կար­գի հետ չգոր­ծակ­ցե­լը սպառ­նում է ծայ­րա­հեղ բարդ հե­տե­ւանք­նե­րով: Ա­ռա­վել եւս, երբ այս հար­թակն են տե­ղա­փոխ­վում Հա­յաս­տա­նի բա­զում այլ տնտե­սա­կան գոր­ծըն­կեր­ներ: Եվ այս­պես շա­րու­նակ. կան մի շարք գոր­ծոն­ներ, ո­րոնք քա­ղա­քա­կան, տնտե­սա­կան տե­սանկ­յու­նից Նի­կո­լին ոչ թե հու­շում, այլ պար­տադ­րում են մեկ­նել BRICS-ի սպաս­վող գա­գա­թա­ժո­ղով: Եվ այս օ­րե­րին այդ գոր­ծոն­նե­րին ա­վե­լա­ցավ եւս մեկ էա­կան հան­գա­մանք:

ԻՆՉ Է ԽՈՍՏԱՆՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՔԱՅԼԸ

Ոչ պաշ­տո­նա­կան խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րը, թե Էր­դո­ղա­նը BRICS-ին Թուր­քիա­յի ան­դա­մակ­ցութ­յան հայտ է ներ­կա­յաց­րել, նա­խօ­րեին պաշ­տո­նա­կան տեսք ստա­ցավ: ՌԴ նա­խա­գա­հի օգ­նա­կան Յու­րի Ու­շա­կո­վը հաս­տա­տեց այդ լու­րե­րը՝ ման­րա­մաս­նե­լով, որ Թուր­քիա­յի հայ­տը կքննարկ­վի սպաս­վող գա­գա­թնա­ժո­ղո­վում: Նաեւ, որ այդ նպա­տա­կով Էր­դո­ղա­նին պաշ­տո­նա­կան հրա­վեր է հղվել, եւ նա ըն­դու­նել է դա: Իսկ մի փոքր ա­վե­լի վաղ Ադր­բե­ջանն էր խո­սել BRICS-ին ան­դա­մակ­ցե­լու ծրագ­րե­րից, Ա­լիե­ւը հար­ցը քննար­կել էր Պու­տի­նի` Բա­քու կա­տա­րած վեր­ջին այ­ցի ժա­մա­նակ, եւ դա­տե­լով հա­ջոր­դած զար­գա­ցում­նե­րից, այդ քննար­կու­մը հա­ջող էր: Նաև դա­տե­լով նրա­նից, որ Նի­կո­լի մեկ­նե­լը լուրջ շրջա­նա­ռութ­յան մեջ դրվեց Ու­շա­կո­վի այդ հայ­տա­րա­րութ­յու­նից ան­մի­ջա­պես հե­տո, այս­տեղ կապ պար­զա­պես չի կա­րող չլի­նել:

­Բայց նախ հաս­կա­նանք, թե ինչ է նշա­նա­կում BRICS-ին ՆԱՏՕ-ի ան­դամ, ԵՄ ան­դա­մութ­յան հա­մար տա­րի­նե­րով պայ­քա­րող, մի խոս­քով՝ Ա­րեւ­մուտ­քի մաս­ին Թուր­քիա­յի այդ հայ­տը: Թուր­քիա­յի ան­դա­մակ­ցութ­յան հայ­տը BRICS-ին, ի­հար­կե, ա­ռա­ջին հա­յաց­քից նոն­սենս է թվում. լի­նել մեկ գլո­բալ հա­մա­կար­գի մաս­նիկ եւ փոր­ձել դառ­նալ նաեւ հա­կա­ռակ բե­ւե­ռի մաս­նի­կը, դա տի­պիկ էր­դո­ղա­նա­կան ո­ճով է: Ընդ ո­րում, նա այդ մա­սին հայ­տա­րա­րում է ա­ռանց թաքց­նե­լու, որ Թուր­քիա­յի ա­պա­գա զար­գա­ցու­մը տես­նում է միա­ժա­մա­նակ այդ եր­կու գլո­բալ հա­մա­կար­գե­րի հետ գոր­ծակ­ցութ­յան մեջ:

­Բայց, միա­ժա­մա­նակ եր­կու ա­թո­ռի նստել, ի­հար­կե կցան­կա­նար ա­մեն մի պե­տութ­յուն: Ամ­բողջ հարցն այն է՝ կա­րո՞ղ ես: Էր­դո­ղա­նը այդ հար­ցում վար­պետ է, նա տե­ւա­կան ժա­մա­նակ կա­րո­ղա­նում է խա­ղալ այդ եր­կու ա­թոռ­նե­րի խա­ղը: Միայն թե BRICS-ի պա­րա­գա­յում պատ­կե­րը «մի փոքր» այլ է: Այս­տեղ նախ հի­շենք, որ այս հու­լի­սի սկզբնե­րին Աս­տա­նա­յում կա­յա­ցած Պու­տին-Էր­դո­ղա­նը հան­դիպ­մա­նը զու­գա­հեռ, արտ­գործ­նա­խա­րար Ֆի­դա­նը շրջա­նա­ռութ­յան մեջ է դրել լու­րը, թե Թուր­քիան պատ­րաստ­վում է BRICS-ին ան­դա­մակ­ցութ­յան հայտ ներ­կա­յաց­նել: Երկր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րը այդ հար­ցը քննար­կե­ցին, ո­րից հե­տո ռու­սա­կան կող­մը պարզ ակ­նար­կեց, որ ա­րեւմտ­յան բլո­կը ներ­կա­յաց­նող Թուր­քիան չի կա­րող մաս դառ­նալ նաեւ ա­րե­ւել­յան բլո­կին: Այ­սինքն, մի­գու­ցե, այս ըն­թաց­քում կու­լի­սա­յին մա­կար­դակ­նե­րում ինչ-որ բան փոխ­վել է, բայց բուն սկզբուն­քը կա՝ Էր­դո­ղա­նը պետք է շարժ­վի կա´մ-­կա´մ սկզ­բուն­քով: Այ­սինքն, կա´մ­ այս բլոկի լիի­րավ ան­դամ ես՝ մյուս բլո­կի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լով որ­պես միայն գոր­ծըն­կեր, այլ ոչ ան­դամ, կամ` հա­կա­ռակ տար­բե­րա­կը: Ինչ­պես, ա­սենք, Սաուդ­յան Ա­րա­բիա­յի դեպ­քում է. դար­ձավ BRICS-ի ան­դամ, եւ պահ­պա­նում է ա­րեւմտ­յան թե­ւի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն, բայց` ոչ ան­դա­մի կար­գա­վի­ճա­կով: Եվ դրա­նում տրա­մա­բա­նութ­յուն կա. եր­կու բլոկ­նե­րում էլ կան մե­խա­նիզմ­ներ, ո­րոնք բա­ցա­ռում են այլ բլո­կի ան­դամ լի­նե­լը, թե­կու­զեւ այն ի­մաս­տով, որ մի բլո­կում մյու­սի շա­հե­րի դեմ ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լիս «եր­կան­դա­մի» սե­փա­կան շա­հը կդառ­նա մյուս­նե­րին խան­գա­րող գոր­ծոն: Այ­սինքն` կրկնա­կի ան­դա­մին եր­կու թե­ւում էլ ա­մե­նա­քի­չը կդի­տար­կեն որ­պես «սպի­տակ ագ­ռավ», ե­թե ոչ դա­վա­ճան կամ հա­տուկ նպա­տակ­նե­րով ներդր­ված «ա­կան»: Ընդ ո­րում, խա­ղադ­րույք­նե­րը չա­փա­զանց բարձր են, BRICS-ն­ իր գո­յութ­յամբ ար­դեն իսկ հար­վա­ծում է ա­մե­րիկ­յան «սրբութ­յան սրբո­ցին»՝ դո­լա­րին, եւ նման խա­ղադ­րույք­նե­րի դեպ­քում կող­մե­րից ոչ մե­կը չի ցան­կա­նա իր թի­մում ու­նե­նալ մյուս թեւ «շ­պիո­նի», ե­թե ան­գամ դա կաս­կած­նե­րի մա­կար­դա­կում է:

Այ­սինքն, ե­թե Էր­դո­ղա­նը գնում է նման լուրջ քայ­լի, ընդ ո­րում՝ շատ լուրջ ու­ժե­րի հետ գոր­ծակ­ցե­լիս, ա­պա կա­րող ենք այս եր­կու տար­բե­րա­կը դի­տար­կել: Ան­կա­րան այս­պի­սով կա´մ փոր­ձում է ինչ-ինչ հար­ցե­րով ծանր ճնշում բա­նեց­նել Ա­րեւ­մուտ­քի, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ ԱՄՆ-ի վրա, եւ ստա­նա­լով զի­ջում­ներ, վեր­ջին պա­հին կա­րող է BRICS-ի իր հայ­տը հետ կան­չել: Կա´մ, որ Ան­կա­րան վերջ­նա­կա­նա­պես է կողմ­նո­րոշ­վել ա­պա­գա­յի հար­ցում, եւ ա­ռա­ջին հեր­թին փոր­ձում է դուրս գալ դո­լա­րի ճնշու­մա­յի ազ­դե­ցութ­յու­նից, ո­րը դար­ձել է շատ լուրջ մա­հակ. վկան թուր­քա­կան լի­րա­յի խայ­տա­ռակ փո­խար­ժեքն է: Ընդ ո­րում, ու­նե­նա­լով ռեալ եւ ծան­րակ­շիռ տնտե­սա­կան պո­տենց­յալ, ա­զատ­վե­լով դո­լա­րա­յին նման ճնշու­մից, Թուր­քիան իր այդ պո­տենց­յա­լը էա­պես զար­գաց­նե­լու հե­ռան­կար­ներ BRICS-ի հետ գոր­ծակ­ցութ­յամբ կու­նե­նա: Այն դեպ­քում, երբ Ա­րեւ­մուտ­քում միայն ա­նո­րո­շութ­յուն­ներ են, եւ այն կար­գի, որ, օ­րի­նակ, գեր­մա­նա­կան ա­ռա­ջա­տար ըն­կե­րութ­յուն­ներն են նա­խընտ­րում հենց Գեր­մա­նիա­յում դա­դա­րեց­նել իրենց ար­տադ­րա­կան գոր­ծու­նեութ­յու­նը: Իսկ այն պա­հին, երբ ԱՄՆ-ում նման խա­ռը վի­ճակ է, Ան­կա­րա­յի հա­մար հար­մար ա­ռիթ է անցն­ցում այդ գոր­ծըն­թացն ա­ռաջ տա­նե­լու հա­մար:

ՄԻԱՅՆ BRICS-ՈՎ ՉԷ

Այս­պի­սով, շատ նման է նրան, որ Թուր­քիան ո­րո­շել է իս­կա­պես առն­վազն տնտե­սա­կա­ն իմաս­տով գնալ քա­ղա­քա­կան ճամ­բա­րա­փո­խութ­յան: Իսկ դա Նի­կո­լի հա­մար հեր­թա­կան լուրջ խնդիրն է դառ­նում: Այ­սինքն, ե­թե մինչ այս նա փոր­ձում էր ա­ռաջ տա­նել այն տրա­մա­բա­նութ­յու­նը, թե կբաց­վեն թուր­քա­կան սահ­ման­նե­րը, եւ դա կդառ­նա դե­պի Եվ­րո­պա տա­նող ու­նի, հի­մա պարզ­վում է, որ սահ­ման­նե­րը կա­րող են եւ բաց­վել, բայց դա կդառ­նա՞ եվրո­պա­կան ու­ղի՝ մեծ հարց է: Ս­րան, ի­հար­կե, պետք է գու­մա­րել նա­ւե Վ­րաս­տա­նը, որ­տեղ թեեւ ա­մե­րի­կա­ցի­ներն ակ­նար­կում են հե­ղաշրջ­ման հե­ռան­կար­նե­րի մա­սին, սա­կայն այն վար­կա­նի­շը (տար­բեր գնա­հա­տում­նե­րով՝ 60-70 տո­կոս), որն ու­նի իշ­խող ու­ժը, դա դարձ­նում է քիչ հա­վա­նա­կան, ա­ռա­վել եւս, ԱՄՆ-ում նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րի շե­մին:

Ի դեպ, օ­րերս ՀՀ մեկ այլ փո­խարտ­գործ­նա­խա­խար՝ Վա­հան Կոս­տան­յա­նը Ս­լո­վե­նիա­յի Բ­լե­դի հա­մալ­սա­րա­նում (ու­նե­ցած ե­լույ­թում ի­րեն էր կո­տո­րում, թե Եվ­րո­պան պետք է ա­րագ ըն­դու­նի Հա­յաս­տա­նին, քա­նի դեռ ներ­կա­յիս թիմն իշ­խա­նութ­յուն է. «Մենք պետք է գնա­հա­տենք մեզ տրված ժա­մա­նա­կը, քա­նի որ ինչ-որ մե­կը կա­րող է դռնից դուրս գալ եւ մեզ դուրս բե­րել»։ Դա կա­րե­լի է ինք­նա­խոս­տո­վա­նութ­յուն հա­մա­րել, այսինքն, որ ներ­կա եվ­րո­պա­կան ե­րա­զանք­նե­րը հա­յաս­տան­յան գոր­ծող իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գի ա­րեւմ­տա­մոլ­նե­րի ձգտում­ներն են, եւ ա­մեն պահ կա­րող են նրանց քշել, ու պատ­կե­րը կփոխ­վի: Միայն թե Կոս­տան­յա­նը մեկ բան ե­րե­ւի լավ չի պատ­կե­րաց­նում. իսկ Եվ­րո­պա­յին պե՞տք է կամ կա­րո՞ղ է իր ներ­կա խա­ռը վի­ճա­կում, դեռ մի բան էլ խցկվել բո­լոր կող­մե­րից ոչ եվ­րո­պա­մետ­նե­րով շրջա­պատ­ված Հա­յաս­տա­նը: Բայց ի տար­բե­րութ­յուն Կոս­տան­յա­նի, Նի­կոլն անձ­նա­կան պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան խնդիր ու­նի, որն էլ նրան ստի­պում է մեկ­նել BRICS-ի գա­գա­թնա­ժո­ղով:

Չ­նա­յած, այն­պես չէ, որ կա­րող է մի բան ո­րո­շել եւ ա­նել: Այս օ­րե­րին Մոսկ­վան Նի­կո­լին նաեւ «հի­շեց­րեց», որ Հա­յաս­տա­նը, այս­պես թե այն­պես, դե յու­րե մնում է ՀԱՊԿ լիի­րավ ան­դամ եւ պահ­պա­նում է հա­մա­պա­տաս­խան ի­րա­վունք­ներն ու պար­տա­վո­րութ­յուն­նե­րը: Այ­սինքն` պետք են ամ­բող­ջա­կան ո­րո­շում­ներ, եւ ոչ թե այս մե­կը կա­նեմ, այն մե­կը՝ ոչ: