ԻՆՉ Է ՍՊԱՍՎՈՒՄ ՍՏԱՄԲՈՒԼՈՒՄ

­Վեր­ջին օ­րե­րին ա­րեւմտ­յան հե­տա­խու­զա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի կող­մից շատ սիր­ված եւ ըն­դուն­ված, համա­տե­ղութ­յան կար­գով բրն­ձի մե­ծա­գույն գի­տակ ՀՀ ԱԽՔ Ար­մեն Գ­րի­գոր­յա­նը հեր­թա­կան ա­րեւմտ­յան շրջա­գա­յութ­յան մեջ էր: Ի­հար­կե, ա­նի­մաստ հարց է դար­ձել, թե այդ ի՞նչ անվ­տան­գա­յին հար­ցեր էր նա լու­ծե­լու այդ այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում. Չ­նա­յած, սա ի­րոք հե­տաքր­քիր հարց է:

ԻՆՉՈՎ ԷՐ ԶԲԱՂՎԱԾ ԱԽՔ ԱՐՄԵՆԸ ՍՈՐՈՍԱԾԻՆ ՉԵԽԻԱՅՈՒՄ

Այս­պես, ԱԽՔ-ը նախ Եվ­րո­պա­յում սո­րո­սա­կա­նութ­յան հիմ­նա­կան կենտ­րո­նա­կա­յան­նե­րից մե­կը հան­դի­սա­ցող Չե­խիա­յում էր՝ «Ժո­ղովր­դա­վա­րութ­յան վճռա­կա­նութ­յան եւ կա­յու­նութ­յան ա­պա­ցու­ցում» խո­րա­գ­րով ինչ-որ «Ֆո­րում 2000» կոն­ֆե­րան­սի մաս­նակ­ցե­լու ան­վան տակ: Այն, որ «Ժո­ղովր­դա­վա­րութ­յան վճռա­կա­նութ­յան եւ կա­յու­նութ­յան ա­պա­ցու­ցում» աս­վա­ծը ո­րե­ւէ կերպ չի կա­րող Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գութ­յան հետ կապ­ված դեր ու­նե­նալ, ե­րե­ւի պարզ է: Ըստ այդմ՝ ՀՀ ԱԽՔ-ի այդ մաս­նակ­ցութ­յու­նը պետք է առն­վազն գնա­հա­տել` որ­պես հա­յաս­տան­յան մի­ջոց­նե­րի ան­տե­ղի վատ­նում: Իսկ քա­ղա­քա­կան ի­մաս­տով, մի բա­նի մաս­նակ­ցել, ո­րը նրա պաշ­տո­նա­կան գոր­ծու­նեութ­յան հետ ռեալ ա­ղերս ան­գամ չու­նի, հու­շում է, որ ի­րա­կա­նում այ­ցի ի­մաստն ա­մե­նե­ւին էլ դա չէր: Ա­պա Գեր­մա­նիա­յում ԱԽՔ-ը հան­դի­պել է, ա­սենք, Դաշ­նա­յին ոս­տի­կա­նութ­յան նա­խա­գահ Դի­տեր Ռո­մա­նի հետ: Ու նույն հարցն է՝ ի՞նչ կապ ու­նի ինչ-որ ոս­տի­կա­նա­պետ Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գութ­յան հետ, ա­ռա­վել եւս, որ նրա ներ­կա­յաց­րած եր­կիրն առ­հա­սա­րակ հա­յաս­տան­յան անվ­տան­գութ­յան հա­մար ու­նի զրո ար­ժեք:

­Բայց այս պատ­մութ­յա­նը մո­տե­նանք այլ կող­մից. օ­րի­նակ՝ Պ­րա­հա­յի կոն­ֆե­րան­սում ԱԽՔ Ար­մե­նը խո­սում էր ՀՀ-ԵՄ եր­կողմ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րից՝ «Ընդգ­ծե­լով ՀՀ-ԵՄ գոր­ծըն­կե­րութ­յան նոր օ­րա­կար­գի, ինչ­պես նաեւ ՀՀ-ԵՄ վի­զա­յի ա­զա­տա­կա­նաց­ման հար­ցով մեկ­նար­կած պաշ­տո­նա­կան երկ­խո­սութ­յան կար­եւո­րութ­յու­նը… Այս հա­մա­տեքս­տում Ա.Գ­րի­գոր­յա­նը կար­եւո­րել է ԵՄ քա­ղա­քա­ցիա­կան ա­ռա­քե­լութ­յան գոր­ծու­նեութ­յու­նը եւ Խա­ղա­ղութ­յան եվ­րո­պա­կան գոր­ծի­քա­կազ­մի շրջա­նա­կում տար­վող աշ­խա­տան­քը»: Բայց ԱԽՔ-ը, որն ի պաշ­տո­նե ըն­դա­մե­նը տեխ­նի­կա­կան աշ­խա­տող է, ի՞նչ գործ ու­նի ՀՀ-ԵՄ գոր­ծըն­կե­րութ­յան թե­մա­յի հետ: Ա­ռա­վել եւս, որ ան­ձամբ Նի­կոլն էր վեր­ջերս խո­սում, որ եվ­րո­պա­կան ու­ղու հետ պետք չէ ա­ռանձ­նա­կի հույ­սեր կա­պել: Կամ, ո՞րն է ի­մաս­տը, որ այդ ֆո­րու­մում նաեւ գեր­մա­նա­ցի ոս­տի­կա­նա­պե­տի հետ քննար­կում է «ԵՄ քա­ղա­քա­ցիա­կան դի­տոր­դա­կան ա­ռա­քե­լութ­յան գոր­ծու­նեութ­յու­նը Հա­յաս­տա­նում», ին­չը հա­յաս­տան­յան միան­գա­մայն այլ պե­տա­կան կա­ռույց­նե­րի գոր­ծա­ռույթ­նե­րից է: Ի վեր­ջո, չմո­ռա­նանք, որ այդ ա­ռա­քե­լութ­յուն կոչ­վա­ծը Հա­յաս­տա­նում լու­ծում է ոչ թե անվ­տան­գա­յին հար­ցեր, ին­չն ի սկզբա­նե ի­րենք են հաս­տա­տել, այլ, պաշ­տո­նա­պես, ըն­դա­մե­նը դի­տոր­դա­կան ֆունկ­ցիա ու­նի: Չ­նա­յած, այս դի­տորդ կոչ­ված­նե­րին ռու­սա­կան կողմն ա­մե­նաու­ղիղ ձե­ւով նաեւ վեր­ջերս մե­ղադ­րեց սո­վո­րա­կան «շպիո­նա­ժի» մեջ: Ար­մենն էլ, որ ա­րեւմտ­յան հե­տա­խու­զութ­յուն­նե­րի կող­մից ըն­դուն­ված մարդ է, ե­րե­ւի նաեւ դրա­նից ել­նե­լո՞վ է ի­րեն այդ­քան հո­գե­հա­րա­զատ հա­մա­րում «շպիո­նա­կան թե­մա­տի­կան»:

Ի­րա­կա­նում, չմո­ռա­նանք, որ ար­դեն գա­լիք տա­րեսկզ­բին այդ դի­տոր­դա­կան ա­ռա­քե­լութ­յան գոր­ծու­նեութ­յան ժամ­կե­տը լրա­նում է, եւ ներ­քին խո­սակ­ցութ­յուն­ներ են պտտվում, որ Նի­կո­լը, ել­նե­լով նաեւ Ա­լիե­ւի կոշտ հա­կազ­դե­ցութ­յու­նից, կա­րող է չդի­մել՝ ժամ­կե­տը եր­կա­րաց­նե­լու հա­մար: Ն­ման է նրան, որ մոտ օ­րերս ԲՐԻԿՍ-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վի հետ կապ­ված Նի­կո­լի (նաեւ՝ Ա­լիե­ւի)՝ Կա­զան կա­տա­րե­լիք այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում կա­րող է «եվ­րաշ­պիոն­նե­րի» չմնա­լու հար­ցը վերջ­նա­կան լու­ծում ստա­նալ: Եվ այս տե­սանկ­յու­նից, հատ­կա­պես սո­րո­սա­կա­նութ­յան որջ հա­մար­վող Պ­րա­հա­յում Ար­մե­նի այդ աղ­մուկ-ա­ղա­ղակն, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ նրա այս շրջա­գա­յութ­յուն­նե­րի քիչ տե­սա­նե­լի հատ­վա­ծը ա­վե­լի չի՞ նման­վում ա­հա­զան­գի, թե պետք է մի բան ա­նել, թե չէ, մեկ էլ տե­սար, Նի­կո­լը հան­կարծ ո­րո­շեց՝ գնալ վրա­ցա­կան կուր­սով:

«3+3»-Ի ԽՈՀԱՆՈՑԸ

Իսկ նման նա­խադր­յալ­ներ ի­րոք կան, ո­րի ցու­ցիչ­նե­րից մեկն էլ դար­ձավ Միր­զո­յան Ա­րո­յի մաս­նակ­ցութ­յու­նը վա­ղը Ս­տամ­բու­լում կա­յա­նա­լիք «3+3» ձե­ւա­չա­փով հան­դիպ­մա­նը:

­Բայց նախ մի փոքր հի­շենք այս ձե­ւա­չա­փի պատ­մութ­յու­նը: «3+3» ձեւա­չա­փով ա­ռա­ջին նիս­տը տե­ղի է ու­նե­ցել 2021 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րին Մոսկ­վա­յում՝ փո­խարտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի մա­կար­դա­կով։ Երկ­րորդ նիստն ան­ցած հոկ­տեմ­բե­րին էր՝ Ի­րա­նում եւ ար­դեն ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի մա­կար­դա­կով։ Հենց այդ հան­դիպ­մանն էլ ո­րոշ­վեց, որ հա­ջորդ հա­վա­քը լի­նե­լու է Թուր­քիա­յում, եւ դա իր տրա­մա­բա­նութ­յունն ու­ներ. նախ տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին խո­շոր երկր­ներն են ըն­դու­նում այդ հա­վա­քը, ա­պա հեր­թը հաս­նում է ե­րեք փոք­րե­րին: Չ­նա­յած, ե­րեք փոք­րե­րից Վ­րաս­տանն այս հեր­թա­կան հան­դիպ­մանն էլ չի մաս­նակ­ցե­լու, սա­կայն փոր­ձա­գետ­նե­րը են­թադ­րում են, որ ե­թե սպաս­վող խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րութ­յուն­նե­րում գոր­ծող իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը դիր­քը պա­հեն, ա­պա հա­ջորդ հան­դի­պում­նե­րին Թ­բի­լի­սիի մաս­նակ­ցութ­յունը կա­րե­լի է էս գլխից ե­րաշ­խա­վոր­ված հա­մա­րել:

­Թե որն է այս ձե­ւա­չա­փի ի­մաս­տը, իր հեր­թին է շատ խոս­վել: Խո­շոր հաշ­վով, միտ­քը սա է՝ տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին երկր­նե­րը պետք է տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին հար­ցե­րը լու­ծեն հենց տա­րա­ծաշր­ջա­նի ներ­սում: Չ­նա­յած այս­տեղ մեկ էա­կան նրբե­րանգ կա. Ռու­սաս­տա­նը այս ձե­ւա­չա­փում՝ մաս­նա­վո­րա­պես, եւ տա­րա­ծաշր­ջա­նում՝ ընդ­հան­րա­կան ի­մաս­տով պետք է լի­նի վեց հա­վա­սար­նե­րից մե՞­կը, թե՞ այդ­պի­սին ներ­կա­յա­նա­լով, ի­րա­կա­նում պետք է հան­դես գա նաեւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան լի­դե­րի դե­րում: Ա­հա այս ֆո­նին, թեեւ կար հեր­թա­կան հան­դի­պու­մը Թուր­քիա­յում անց­կաց­նե­լու ո­րո­շու­մը, սա­կայն այդ­պես էլ այն չէր հրա­վիր­վում, եւ դրա պատ­ճա­ռը գնում-հաս­նում էր հի­շա­տակ­ված վե­ճին՝ կապ­ված Թուր­քիա­յի հետ ՌԴ-ի եւ Ի­րա­նի մի քա­նի սուր հա­կա­սութ­յուն­նե­րի հետ: Իսկ դա տե­սա­նե­լի էր ոչ միայն այս ձե­ւա­չա­փով, այլ՝ Պու­տի­նի եւ Էր­դո­ղա­նի հան­դի­պում­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման աղ­մուկ դար­ձած հար­ցի հետ:

Եվ ա­հա, հատ­կա­պես վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս փոր­ձա­գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րում (այդ թվում՝ ի­րա­նա­կան եւ ան­գամ թուր­քա­կան) սկսեց նկատ­վել այս հե­տաքր­քիր տե­սա­կե­տը: Հաշ­վի առ­նե­լով, որ ե­թե կան շատ սուր տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին հա­կա­սութ­յուն­ներ, եւ տա­րա­ծաշր­ջա­նի ներ­սում չու­նե­նան այդ հա­կա­սութ­յուն­նե­րում «վեր­ջին հե­ղի­նա­կա­վոր խոսք ա­սող եւ գլո­բալ մասշ­տա­բում այդ տե­սա­կե­տը պա­հե­լու պո­տենց­իալ ու­նե­ցող ֆի­գու­րա», ա­պա «վեր­ջին խոսք» ա­սո­ղը կդառ­նան ար­տա­տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ու­ժե­րը: Ա­վե­լի պարզ, ե­թե ՌԴ-ի կշի­ռը չբա­վա­րա­րի լի­դե­րի դե­րի հա­մար, ա­պա այդ լի­դե­րութ­յու­նը կվերց­նի ԱՄՆ-ն, եւ այդ դեպ­քում «3+3» աս­վա­ծը դառ­նա­լու է լիո­վին ա­նի­մաստ: Ա­հա այս պատ­կե­րա­ցում­նե­րի ֆո­նին էլ, «3+3»-ի հեր­թա­կան հան­դիպ­ման ձգձգման պատ­ճառ էր դար­ձել մի կող­մից՝ Ի­րան-ԱՄՆ այդ­քան սուր դար­ձած հա­րա­բե­րութ­յու­նն­երի խնդի­րը, մյուս կող­մից՝ Թուր­քիա­յի ընդգծ­ված տա­տա­նում­նե­րը ՌԴ-ի եւ ԱՄՆ-ի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հետ կապ­ված:

ՆՈՐ ԻՐԱՎԻՃԱ՞Կ

Ա­հա այս ֆո­նին էլ հայտ­նի դար­ձավ, որ «3+3» ձե­ւա­չա­փով հեր­թա­կան հան­դի­պու­մը կա­յա­նում է: Սա ա­ռա­ջին հեր­թին այն պարզ հարցն է ա­ռաջ քա­շում, թե նշա­նա­կո՞ւմ է, որ Թուր­քիան սկսել է վե­րախմ­բագ­րել իր պատ­կե­րա­ցում­նե­րը ԱՄՆ-ի եւ ՌԴ-ի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հետ կապ­ված: Դա­տե­լով հատ­կա­պես վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս ըն­թա­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րից, նման տրա­մադ­րութ­յուն­ներ պետք է որ Էր­դո­ղա­նի մոտ սկսեին ի հայտ գալ:

Այս­պես, մի կող­մից այն դիր­քը, որն ի ցույց է դնում Ի­րա­նը, Թուր­քիա­յի հա­մար մեկ բան է նշա­նա­կում՝ Թեհ­րա­նի հետ ինչ­պես իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում, այն­պես էլ կով­կաս­յան հար­թա­կում եւ, խո­շոր հաշ­վով, ընդ­հան­րա­կան պայ­քա­րում աս­տի­ճա­նա­կան պար­տութ­յուն: Այ­սինքն, ե­թե Ի­րանն այ­սօր կա­րո­ղա­նում է լրջո­րեն «քյալ­լա տալ» ոչ թե միայն Իս­րա­յե­լի, այլ ան­գամ ԱՄՆ-ի հետ, ա­պա դա չի կա­րող Թուր­քիա­յում հա­մա­պա­տաս­խան ռեակ­ցիա ա­ռաջ չբե­րել: Նաեւ այն նկա­տա­ռու­մը, որ Ի­րանն այդ կե­տին կա­րո­ղա­ցել է հաս­նել Ռու­սաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յու­ննե­րի հաշ­վին: Եվ դա, ի­հար­կե, Ան­կա­րա­յում պետք է որ զու­գա­հե­ռա­բար տրա­մադ­րութ­յուն­ներ ստեղ­ծեն նաեւ ՌԴ-ի եւ ԱՄՆ-ի հետ իր սե­փա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հետ կապ­ված: Ընդ ո­րում, ա­ռաջ­նա­հերթ ռազ­մա­կան թե­մա­տի­կա­յով, հաշ­վի առ­նե­լով, որ տնտե­սա­կան ուղ­ղութ­յամբ ՌԴ-ի եւ ԱՄՆ-ի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում կողմ­նո­րոշ­վե­լու շար­ժառիթ­նե­րը շատ ա­վե­լի հստակ են. խո­շոր հաշ­վով, ռուս­ներն էա­պես օ­ժան­դա­կում են թուր­քա­կան ի­րա­կան տնտե­սութ­յա­նը, իսկ ԱՄՆ-ից վեր­ջին տա­րի­նե­րին միայն ճնշում­ներ են գա­լիս, ո­րը տա­նում է մաս­նա­վո­րա­պես՝ թուր­քա­կան լի­րա­յի պար­բե­րա­կան պայթ­յուն­նե­րին:

Իսկ ե­թե ռազ­մա­կան, ա­պա հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րով հան­դես ե­կավ Թուր­քիա­յի պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րար Յա­շար Գ­յու­լե­րը, պարզ հու­շում է, թե Ան­կա­րա­յում ինչ պատ­կե­րա­ցում­ներ են սկսել ձե­ւա­վոր­վել ԱՄՆ-ի եւ ՌԴ-ի ռազ­մա­կան պո­տենց­իալ­նե­րի հետ կապ­ված: Նա­խա­րա­րի խոս­քով. «Ուկ­րաի­նա­կան ճգնա­ժա­մի շրջա­նակ­նե­րում մենք ա­կա­նա­տես ե­ղանք, թե ինչ­պես 30 երկր­ներ չկա­րո­ղա­ցան միա­վոր­վել եւ բա­վա­րա­րել Ուկ­րաի­նա­յի զի­նամ­թեր­քի կա­րիք­նե­րը»,- եւ դրա­նով ա­մեն ինչ աս­ված է:

Ու, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չէ, որ «3+3»-ի այս հա­վա­քը տե­ղի է ու­նե­նում Կա­զա­նում կա­յա­նա­լիք ԲՐԻԿՍ-ի գա­գա­թա­ժո­ղո­վի շե­մին, ո­րի հետ կապ­ված Էր­դո­ղա­նը, շատ նման է, որ վճռա­կան ծրագ­րեր ու­նի, այդ թվում՝ կա­րող է շատ լուրջ հա­մա­ձայ­նութ­յուն­ներ ձեռք բե­րել Պու­տի­նի հետ: Այս ֆո­նին, շատ ա­վե­լի նման է, որ «3+3»-ի շրջա­նակ­նե­րում արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի այս հա­վա­քը մի վեր­ջին հնա­րա­վո­րութ­յուն է դառ­նում՝ Կա­զա­նի գոր­ծըն­թա­ցի շե­մին Ան­կա­րա­յի հա­րա­բե­րութ­յու­ննե­րը մի շարք ա­ռանց­քա­յին հար­ցե­րում Մոսկ­վա­յի եւ Թեհ­րա­նի հետ հստա­կեց­նե­լու, կոնկ­րետ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ ձեռք բե­րե­լու (կամ մի­գու­ցե՝ ձեռք չբե­րե­լու) հա­մար:

Իսկ այն, որ այդ թե­մա­տի­կա­յում ա­ռանձ­նա­կի դեր ու­նի հա­րավ­կով­կաս­յան ի­րա­վի­ճա­կը, դա միան­շա­նակ է: Եվ այն, որ հաս­տա­տե­լով Լավ­րո­վի մաս­նակ­ցութ­յու­նը, նրա խոս­նակ Զա­խա­րո­վան նաեւ ընդգ­ծեց, որ «3+3»-ը. «Առեւտ­րատն­տե­սա­կան, տրանս­պոր­տա­յին-լո­գիս­տիկ, մշա­կու­թա­յին-հու­մա­նի­տար ո­լորտ­նե­րում փոխ­շա­հա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յունն ա­ռաջ մղե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն է»,- իր հեր­թին է նման­վում ակ­նար­կի, որ հատ­կա­պես կո­մու­նի­կա­ցիոն թե­մա­ներն այս հան­դիպ­ման ա­ռանց­քում են: Իսկ այս­տե­ղից էլ, բնա­կա­նա­բար, մե­խա­նի­կո­րեն մո­տե­նում ենք հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան թե­մա­տի­կա­յին՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի բազ­մա­չար­չար խնդրով հան­դերձ: Ա­ռա­վել եւս, հի­շե­լով, ինչ­պես Նի­կո­լի եւ Ա­լիե­ւի վեր­ջին մոս­կով­յան այ­ցի, այն­պես էլ՝ Կա­զան սպաս­վող այ­ցի թե­մա­տի­կան:

Այս ա­մե­նը հաշ­վի առ­նե­լով, ի­րոք տրա­մա­բա­նա­կան տեսք է ստա­նում, որ ԱԽՔ Ար­մենն ի­րոք ա­րեւմտ­յան հայտ­նի կա­ռույց­նե­րին ա­հա­զանգ տեղ հասց­նե­լու ա­ռիթ ու­նի…