Ոչ միայն պարտք, այլեւ ամոթ ունենք մեր հերոսների հիշատակի առաջ. առաջնախաղ՝ Պարոնյանի բեմում

Արցախի հեռավոր ու գողտրիկ մի գյուղում՝ որտեղ արեւն այնքան մոտ է ծագում, որ թվում է՝ արթնանում ու քնում է մարդկանց ներսում, ապրում են «Արեւի մարդիկ»։ Այնտեղ՝ արեւի բնակավայրում, կողք կողքի բնակվում են ցավը, կորուստը, կամակորությունն ու միամտությունը։ Բայց նույն պահին այդ վայրում արթնանում են անկեղծ հումորը, ապրելու ու արարելու անսպառ կամքը։ Այս գյուղի ներսում թաքնված է Արցախի դիմագիծը՝ իր հմայքով, ճակատագրով ու անշեջ հավատով: Այս մասին է արցախցի հեղինակ Հերմինե Ավագյանի ստեղծագործությունը, որի ավելի քան իրական հերոսները վերակենդանացան Հ. Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնի բեմում՝ ռեժիսոր ՌՈՒԶԱՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ բեմադրությամբ: Ներկայացման առաջնախաղից հետո՝ «Արեւի մարդիկ» իրենց ջերմությունն էին տարածում նաեւ կուլիսներում, իսկ մեր հարցերին ջերմորեն պատասխանեց ռեժիսորը:

«ՈՎՔԵՐ ԱՊՐԵԼ ԵՆ ԱՐՑԱԽՈՒՄ, ԱՐԵՎԻՆ ՇԱՏ ՄՈՏ ԵՆ, ԱՅԴ ԱՐԵՎՈՎ ԿԱՐՈՂԱՆՈՒՄ ԵՆ ԱՊՐԵԼ ՈՒ ԱՊՐԵՑՆԵԼ»

— Ներկայացման մեջ անսահման անկեղծություն ու բարություն կար: Որքանո՞վ է այսօր արդիական անկեղծ լինելն՝ այն էլ բեմից:

— Արդիականը՝ չգիտեմ, բայց այսօր, այո՛, ցավոք, մի քիչ ավելի հազվադեպ երեւույթ է դարձել անկեղծությունը: Կոնկրետ իմ՝ որպես ռեժիսորի, ամենագլխավոր նպատակը բեմից հենց այդ անկեղծությունը փոխանցելն էր եւ անկեղծությամբ մի պահ վարակելը նաեւ հանդիսատեսին:

— Ինչո՞ւ ներկայացումը կոչվեց հենց «Արեւի մարդիկ»:

— Հերմինե Ավագյանի պատմվածքների ժողովածուն, որի հիման վրա էլ բեմադրվել է այս ներկայացումը, կոչվում է «Վազում եմ, սպասի՛ր», բայց երբ արդեն սցենարը պատրաստեցինք եւ վերնագիր էի մտածում, նրա հետ քննարկեցինք ու հասկացանք, որ «Արեւի մարդիկ» ամենաճիշտ տարբերակն է: Չէ որ արեւը հավերժության, ջերմության, լույսի, այս դեպքում` նաեւ հույսի խորհրդանիշ է: Իսկ այդ մարդիկ, ովքեր ապրել են Արցախում՝ իրենց հայրենիքում, իրենց հողի վրա, միեւնույն ժամանակ, արեւին շատ մոտ են, որովհետեւ արեւը հենց այդ մարդկանց մեջ է, այդ ջերմությունն իրենց մեջ է ապրում եւ իրենք այդ արեւով կարողանում են ապրել ու ապրեցնել: Հիմնական գաղափարը հենց սա է:

— Դուք եղել եք Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը: Ինչպե՞ս Ձեզ ընդունեցին Պարոնյանի թատրոնում եւ ինչպե՞ս ընթացան ներկայացման փորձերը:

— Իմ ուսումնական տարիներն անցել են զուգահեռ այս թատրոնում, որովհետեւ այն ժամանակ թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարն իմ վարպետն էր՝ Երվանդ Ղազանչյանը: Մեր փորձերը, իմ ուսանողական կյանքի ամբողջ էտապն անցել է Պարոնյան թատրոնում: Այնպես որ, ինձ շատ հարազատ է Պարոնյան թատրոնը: Շատ ջերմ ու լավ ինձ ընդունեցին, եւ այստեղ արդեն երրորդ բեմադրությունն եմ անում: Բայց այս մեկը մի քիչ ուրիշ էր, որովհետեւ այն գոնե ինձ համար շատ պատասխանատու գործ էր: Եվ շնորհակալ եմ թատրոնի ղեկավարությանը, անձնակազմին, դերասաններին, որ նույնպես այդ ջերմությունը վերցրեցին, անկեղծացան եւ միասին կարողացանք «մունք»-ի գաղափարն առաջին պլան բերել: Ինչպես գիտեք, ներկայացման հեղինակը Արցախից է, ես եւ երկու դերասան նույնպես Արցախից ենք եւ այսպես արցախյան ու երեւանյան հետաքրքիր համագործակցություն ստացվեց:

«ԻՆՉՔԱՆ ԷԼ ՓՈՐՁԵՆ ԱՐԳԵԼԵԼ, ՄՈՆԹԵՆ ԱՊՐԵԼՈՒ Է ԵՎ ՎԵՐԱԾՆՎԵԼՈՒ Է ԱՄԵՆ ԱՆԳԱՄ, ՆՈՐԻՑ ՈՒ ՆՈՐԻՑ»

— Ի դեպ, ներկայացման ժամանակ բեմում հայտնվեց  մի պատկեր, որը հրապարակելը Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցի, այսպես ասած, «կանոններով» դարձել է արգելված, խոսքը Հայաստանի եւ Արցախի հերոս Մոնթե Մելքոնյանի լուսանկարի մասին է, որն ուղեկցվեց նրա մասին պատմող մի դրվագով: Այսօր մեր հերոսների առաջ ի՞նչ պարտք ունենք՝ նրանց հիշատակը վառ պահելուց զատ:

— Մենք նախեւառաջ ամոթ ունենք մեր հերոսների առաջ, որովհետեւ կորցրեցինք այն, ինչ-որ նրանք արյան գնով մեզ նվիրել են՝ հայրենիք եւ արժանապատիվ ապրելու հնարավորություն: Եվ, այո՛, նաեւ պարտք ունենք նրանց առաջ, ու սա պաթետիկ խոսքեր չեն, շատ անկեղծ եմ ասում: Կոնկրետ ես, այո՛, իմ պարտքն եմ համարում հնարավոր եւ անհնարին բոլոր ձեւերով, թեկուզ այս պայմաններում, որ այսօր, չգիտեմ ինչու, բայց արհեստականորեն կոնկրետ Մոնթեի անձի հետ կապված խնդիր է դարձել սոցցանցերում անդրադառնալը, ուզեցի անպայման հենց այդ պատմվածքը, հենց այդ հատվածը տեղ գտներ ներկայացման մեջ եւ լիներ Մոնթեն՝ իր հավերժությամբ: Ի վերջո, ինչքան էլ փորձեն արգելել, Մոնթեն ապրելու է: Ավելին՝ ինչքան արգելում են, Մոնթե անունով ավելի շատ են այսօր հայ ծնողներն անվանակոչում իրենց երեխաներին: Մոնթեն, միեւնույն է, վերածնվում է ամեն անգամ, նորից ու նորից:

— Ներկայացման վերջում մի ընտանիք, որը հեռացել էր գյուղից, կրկին վերադարձավ: Սրանով դատարկված Արցախ վերադառնալու մի՞տքն եք փորձել վառ պահել:

— Քանի որ այս գործը գրվել է նույնիսկ մինչեւ 44 օրյա պատերազմը, իր հիմքում չունի եղած ցավոտ ու կնճռոտ դեպքերի արտացոլումը: Ես էլ միտումնավոր չեմ փորձել այդ դեպքերին անդրադառնալ: Այս անգամ ուզում էի մի ուրիշ Արցախի մասին խոսել: Այն Արցախի, որի մասին ավելի քիչ են խոսում՝ ապրո՛ղ, պայծա՛ռ Արցախի մասին: Այն Արցախի, որտեղ ապրում են ամենահասարակ մարդիկ, ամենատարբեր բնավորություններով եւ խնդիրներով, արատներով եւ առավելություններով: Ցանկացել եմ, որ Հայաստանում ապրող իմ հայրենակիցները տեսնեն, որ Արցախում ապրող մարդը ոչինչով չի տարբերվում Շիրակում, Արտաշատում, Տավուշում ապրող մարդուց, նույնն է:

Մի ցավոտ բան կա, որ նկատել եմ, եւ դա այդպես է. այստեղ կա երկու ծայրահեղ մոտեցում՝ արցախցիներին կա՛մ սրբացնում են, կա՛մ շատ սեւացնում: Արցախցին սովորական, հասարակ մարդ է բոլորի նման: Եվ ես ուզել եմ, որ այստեղ ապրող իմ հայրենակիցը բեմում տեսնի մեկին, ով շատ նման է իրեն: Եվ այդ ընտանիքը, որ հետ է գալիս, այո՛, իր մեջ ունի նաեւ այդ խորհուրդը, որ հողը ապրելու համար է եւ եթե ապրում ես, այն կա: Բայց դա ես ընդհանրացրել եմ ողջ հայության համար, այստեղ Արցախը թիրախ չէ:

— Ներկայացումը Հ. Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնի խաղացանկում տեղ գտնելուց բացի՝ հնարավո՞ր է, որ ներկայացվի նաեւ մարզերում ու Սփյուռքում:

— Այդ հարցին չեմ կարող պատասխանել, ինչպես թատրոնի ղեկավարությունը կորոշի, այդպես էլ կլինի, որովհետեւ դա արդեն թատրոնի գործառույթն է, ես այստեղ ռեժիսոր եմ: Ամեն դեպքում, մենք շատ ուրախ կլինենք՝ ներկայացման ցուցադրման հնարավորինս լայն աշխարհագրություն ունենալու համար:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ