Չի բացառվում, որ թուրք-քրդական հարաբերությունները սրվեն. Կարեն Հովհաննիսյան

Ընդամենը օրեր առաջ հրապարակվել է Թուրքիայում ահաբեկչական համարվող «Քուրդիստանի բանվորական կուսակցության» (ՔԲԿ-PKK) հիմնադիր առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի (Ափո) պատմական կոչը։ Վերջինս իր կուսակիցներին եւ կողմնակիցներին զենքերը վայր դնելու եւ կուսակցությունը լուծարելու կոչ է արել։
Ի դեպ, այդ ամենի ֆոնին Օջալանը նաեւ նշել է այն, որ «պատմական» պատասխանատվություն է ստանձնում իր կոչի համար։ Նա նաեւ իր երախտագիտությունն է հայտնել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին եւ ծայրահեղ աջ «Ազգայնական շարժում» կուսակցության (MHP) առաջնորդ Դեւլեթ Բահչելիին՝ խաղաղության հասնելու գործում աջակցության, իսկ մյուս կուսակցություններին՝ նրա հիշյալ կոչին դրական արձագանքելու համար։
Չնայած, որ PKK-ի տարածած հայտարարության մեջ ընդգծվում է հրադադարի հաստատման, հնարավոր զինաթափման մասին, այնուամենայնիվ ռազմաքաղաքական կառույցն իր կողմից թուրքական իշխաննությունների առջեւ դնում է իր նախապայմանը։ Կառույցը փաստացի պահանջում է Օջալանի ազատ արձակումն, ու վերջինիս գործնական մասնակցությունը զինաթափման գործընթացին։
Օջալանի հայտարարությանը աջակցություն է հայտնել նաեւ Քուրդիստանի ազգային կոնգրեսի (KNK) գործադիր խորհուրդը։ Խորհուրդը բանտարկված առաջնորդի կոչը կարեւոր եւ պատմական է որակել։ Ավելին` հայտարարությունում նաեւ նշվել է հետեւյալը. «Մենք աշխատելու ենք գնահատել այս հնարավորությունը եւ մոբիլիզացնել մեր բոլոր ռեսուրսները խաղաղ եւ ժողովրդավարական լուծման համար»:

Թուրք-քրդական հարցերով եւ ռազմական փորձագետ ԿԱՐԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ գնահատմամբ՝ այս հարցը մի քանի կողմից է անհրաժեշտ դիտարկել: «Իրավունք»-ին տված հարցազրույցում փորձագետն անդրադարձել է մի քանի նշանակալի կետերի, որոնք, կարելի է ասել, այս պահին ստվերում են մնացել:

«ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՄԱՐ ՔՐԴԵՐԻ ՀԵՏ ՎԵՐՋՆԱԳՐՈՎ ԽՈՍԵԼԸ ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ Է, ՈՐ ՔՐԴԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ ՓԱԿՎԱԾ Է»

— Միացյալ Նահանգների, ինչպես նաեւ Եվրամիության կողմից բավական նկատելի կերպով ողջունվեց Քրդական բանվորական կուսակցության առաջնորդ, ցմահ ազատազրկման դատապարտված Աբդուլլահ Օջալանի կողմից հնչեցված զենքերը վայր դնելու մասին կոչը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

— Իրականում այդ կուսակցությունը կամ այդ կազմակերպությունը, այսպես ասած, ճանաչված է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն, իսկ այդ տեսանկյունից իսկապես դա կարող են ողջունվել: Բայց մյուս կողմից էլ, մենք ինքներս նաեւ պետք է առավել քան  քաջածանոթ լինենք եւ հասկանանք, թե ինչ է տեղի ունենում գլոբալ առումով: Այստեղ պետք է նաեւ ընդգծեմ, որ իրականում քրդերը թե՛ Թուրքիայում, թե՛ Սիրիայում եւ թե՛ Իրաքում ընկնում են արտաքին ուժերի տարբեր տեսակի ազդեցությունների տակ: Այսինքն` այն բանակը, որը ձեւավորվել է PKK-ի ներսում, չեմ կարծում, որ կզինաթափվի:

— Թուրքական իշխանությունները հանդես են եկել հայտարարությամբ, որում նշել են, թե իրենք վայր չեն դնելու իրենց զենքերը եւ որեւէ քայլ անգամ չեն անելու, քանի դեռ չի ինքնալուծարվել այդ կուսակցությունը: Ի՞նչ սպասել վերջնարդյունքում:

— Սա առաջին դեպքը չէ, որ թուրքերը նման պահանջ են ներկայացնում կազմակերպության մասին կամ խնդրի մասին: Թուրքիան շատ վաղուց այն ճանաչել է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն: PKK-ի եւ Թուրքիայի համար սա սովորական, հերթական պահանջն է, որը ներկայացվում է վերջնագրի տեսքով ու միշտ էլ այդպես է եղել: Թուրքիան փորձ է կատարել ցույց տալ բոլորին, որ ինքը հասել է այնպիսի մի իրավիճակի, որ կարող է քրդերի հետ վերջնագրով խոսել, իսկ Թուրքիայի համար քրդերի հետ վերջնագրով խոսելը նշանակում է (հատկապես Էրդողանի վարչակազմի համար), որ քրդական հարցը փակված է:Իրենք մշտապես այդպես են համարում: Բայց գալիս է մի պահ, երբ է՛լ ավելի է ակտիվանում քրդական գործոնը, եւ կրկին Էրդողանը նոր խնդիրների առջեւ է հերթական անգամ կանգնում:  Ինքս կարծում եմ, որ այս հայտարարությունը հերթականն է լինելու՝ թուրք-քրդական հարաբերությունների սրացման համատեքստում:

«ԱՌԱՎԵԼ ՔԱՆ ՈՒԺԵՂ ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԿՀԱՆԴԻՊԵՆ ԶԻՆԱԹԱՓՄԱՆ ԿՈՉ ԱՆՈՂՆԵՐԸ»

— Սա կարելի՞ է ասել, որ ոչ միայն ներթուրքական նշանակություն ունի, այլ նաեւ տարածաշրջանային, գլոբալ նշանակության հարց է:

— Այս փուլում կարող եմ ասել, որ իրականում սա տարածաշրջանային հարց է, եւ Թուրքիան փորձում է տարբեր քայլեր իրականացնել, քանի որ Սիրիայում տեղի է ունեցել իշխանափոխություն, եւ իշխանության են եկել թուրքամետ ուժերը, որոնք էլ փորձում են հենց այդ առիթից օգտվել ու ամբողջությամբ տարածաշրջանում վերահսկողությունը վերցնել իրենց ձեռքը: Բայց սա չի կարելի դիտարկել որպես գլոբալ համատեքստում, քանի որ գլոբալ ուժերը այս պահի դրությամբ այնքան էլ խառնված չեն այս գործին:

— Որքանո՞վ եք իրատեսական համարում, որ կարող է ազատ արձակվել Աբդուլլահ Օջալանը, եւ հենց իր անմիջական մասնակցութամբ տեղի ունենա քրդերի զինաթափումը:

— Այդ ամենի շուրջ կարող եմ ասել հետեւյալը, որ զինաթափում` որպես այդպիսին, հնարավոր չի լինի, քանի որ մեկ անգամ եւս պետք է կրկնեմ, որ այդ «նամակը», որը կա եւ գոյություն ունի՝ դա տարբեր ջոկատների եւ տարբեր խմբավորումների է ու դրա հետ մեկտեղ նաեւ տարբեր հրամանատարների ներքո գործող ընդհանուր միավորում է հանդիսանում: Այսինքն` այստեղ այնպես չէ, որ որեւէ մեկը կարող է որոշում կայացնել, եւ դրանից հետո այն զինաթափվի: Կարող եմ ասել, որ չկա նման բան, եւ այս ամենի հետ մեկտեղ նաեւ այս զինաթափումը շատ բարդ ու ծանր մի գործընթաց է: Կարող է անգամ լինել այնպես, որ եթե սկսվի էլ այդ զինաթափման գործընթացը, ապա կբերի նաեւ հակառակ էֆֆեկտի, ու ապստամբություն կլինի հենց քրդերի ներսում: Արդյունքում առավել քան ուժեղ դիմադրության կհանդիպեն զինաթափման կոչ անողները՝ թե՛ թուրքերը եւ թե՛ այն քրդերը, ովքեր զինաթափման կողմնակից են:

— Այսինքն՝ կարծում եք՝ Եվրամիության եւ Միացյալ Նահանգների կողմից որպես ահաբեկչական կառույց ճանաչած կուսակցությունն ականջալուր չի՞ լինելու իր առաջնորդի կոչերին:

— Բնականաբար եթե նրանք, այսպես ասած, համաձայնել են կամ գոհունակություն են հայտնել ինչ-որ ձեւով հենց այդ կոչին (Օջալանի կոչին), ապա կարելի է ասել միանշանակ նրանք կողմ են, որ այդ կազմակերպությունը, որը չի գտնվում որեւէ պետական վերահսկողության տակ՝ զենքերը վայր դնի: Եվ քանի որ այն ճանաչված է նաեւ որպես ահաբերկչական կազմակերպություն, բնականաբար նրանք կողմնակից են, որ զենքերը պաշտոնապես վայր դնեն: Իսկ այն, թե ներքին խարդավանքներով նրանք ինչ են անում, ապա իմ կարծիքով՝ դա էլ իր հերթին հարցի մյուս կողմն է:

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ