ԳՐՈՂԻ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐԸ ՉԾԱԽՎԵԼՆ Է

Ունենալով հարուստ գրական ժառանգություն, մենք այսօր պետք է հպարտանանք, այլ ոչ թե դպրոցական դասագրքերից փորձենք ջնջել այդ գործերը` պատճառաբանելով, թե երեխաները մեղք են այդքան ինֆորմացիա ստանալու համար: 
Առհասարակ ինչպե՞ս են այս դժվար օրերում ապրում մեր գրողները և ինչպիսի՞ վերաբերմունք ունեն վերջին շրջանում ստեղծաված մեր իրականության վերաբերյալ: Ահա այս հարցերի շուրջ զրուցեցինք  բանաստեղծ, թարգմանիչ, ՀԳՄ հրատարակչության տնօրեն Շանթ Մկրտչյանի հետ, որի բանաստեղծությունները թարգմանվել են`ֆրանսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, պարսկերեն, ռուսերեն,  սերբերեն,բուլղարերեն,բոսնիերեն,  սլովակերեն,վրացերեն,չինարեն,պորտուգալերեն, քրդերեն: Նա բանաստեղծական և արձակ տասից ավելի թարգմանական գրքերի հեղինակ է:
 2008թ. "Գիշերային արևներե ժաղավածուի համար արժանացել է ՀԳՄ պոեզիայի ամենամյա մրցանակին, 2013թ. արժանացել է Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնի և ՀԳՄ ամենամյա "Կանթեղե թարգմանական մրցանակին: 
2018 թ. արժանացել է << Զաումի>> միջազգային գրական ակադեմիայի Բուռլյուկի անվան մրցանակին:
2019-ին  տարվա լավագույն թարգմանական գրքի համար?ՀԳՄ Հովհաննես Խան Մասեհյանի անվան մրցանակին:

ԲԼԻՑ ՀԱՐՑԵՐ

Առավոտյան, երբ արթնանում եմ…
-Երբ արթնանում եմ առաջինը ձեռքս ուղղում եմ սիգարետին և սուրճ եմ խմում: Սովորաբար օրն ուզում եմ դիմավորել լավ տրամադրությամբ:

-Ստեղծագործում եմ…
- Ստեղծագործում եմ գիշերը, երբ խաղաղվում է աշխարհը:

-Ամենատարօրինակ սովորությունը:
-Բանաստեղծություն գրելն է, եթե մարդն իրեն պատկերացնում է պոեզիայի աշխարհում: Դա արդեն տարօրինակ է,օդային շփում միջավայրի համար:

-Թեմա, որի շուրջ սիրում եք խոսել:
- Երբ կուտակումներ են լինում անընդհատ խոսելու նույն թեմայից, գրողը սովորաբար իրեն տանջող, չարչարող նաև ոգեվորող մտքերը հանձնում եմ թղթին…

-Հմայիչ կինն իմ պատկերացմամբ…
- Բոլոր կանայք էլ ունեն իրենց ներքին լույսի աղբյուրը…Կնոջ հմայքը, դյութանքը, կախարդանքը ես տեսնում եմ բացարձակ Գեղեցկության մեջ: Եթե կերպարի իմաստով ասեմ`  Սոֆի Լորենը:

-Գրական ներշնչանքի աղբյուրը…
-Գրական ներշնչանքի աղբյուրը կյանքն է և Աստծո շունչը:

ԳՐՈՂԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ
ՖԻՆԱՆՍԱՊԵՍ ՉԻ ԽՐԱԽՈՒՍՎՈՒՄ

-Ինչի՞ կարիք ունի այսօրվա ստեղծագործողը:
-Այսօրվա ստեղծագործողը կարիքն ունի մեր հասարակության բարոյական աջակցության: Գրողը, երբ տարիների ջանք է թափում, ստեղծագործում է, գիրք է հրատարակում, ֆինանսապես չի խրախուսվում ըստ արժանվույն: Իսկ ինչ որ ստանում է հրատարակվելուց հետո, դրանք չնչին գումարներ են,վիրավորական… 

ՄԱՐԴԸ, ՈՐԸ ՉԻ ԸՆԹԵՐՑՈՒՄ
ՀԱՏՈՒՑՈՒՄ Է ԻՐ ՃԱԿԱՏԱԳՐՈՎ
-Հիմա գրքերը կան վաճառքի, բայց քիչ են գնում, որովհետև քիչ են կարդում: Կարդացողներն էլ հիմնականում ինտերնետով էլեկտրոնային գրականությունն են կարդում: Չէ՞ որ գրքերի վաճառքից է գոյանում գրողի եկամուտը:

-Համամիտ եմ,  որովհետև դա փաստ է, ինչ որ ասացիք: Ընթերցասիրությունը պակասել է: Հպարտանում եմ, որ ժամանակին ապրել եմ ընթերցանության ոսկե դարում: Կոշկակարի, խանութպանի, վարորդի, նախագծողի կողքին միշտ գեղարվեստական գիրք է եղել: Նախկինում քսան հազար, հիսուն հազար տպաքանակով գիրքը չէր մնում գրախանութում: Հիմա հազար անգամ պակասել է,իսկ  ընթերցողը պետք է լինի աշակերտը, ուսանողը, մտավորականը…բոլորը: Եթե շարունակեն չընթերցել, վատ կլինի, որովհետև կա Ի.Բրոդսկու հայտնի  խոսքը` ազգը, որը չի ընթերցում, հատուցում է իր պատմությամբ, իսկ մարդը, ով չի ընթերցում, հատուցում է իր ճակատագրով: Ինձ վախեցնում է հանդիպումների ժամանակ դահլիճների լռությունը: Մարդիկ հարցեր պիտի ունենան տալու գրողին: Գրող-ընթերցող երկխոսությունը պիտի պահպանվի: Եթե գրողը հասարակության հանդեպ պարտականություն ունի, ապա հասարակությունն էլ գրողի հանդեպ պատասխանատվություն  ունի: 

ԷՐՈՏԻԿ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ
ԱՅԼԱՍԵՐՈՒԹԱՅԱՆ ՉՊԵՏՔ Է ՀԱՍՆԻ

-Այսօր ունենք էրոտիկ գրականություն, որը հասնում է այլասերության, որոնց մեջ կան նաև հայհոյանքներով տողեր:  

-Ամեն գիրք ունեցող դեռ գրող չի: Էրոտիկ գրականությունն այլասերության չպետք է հասնի: Գեղեցկության շրջանակներից, երբ  դուրս է գալիս գիրը, նա չի կարող գեղարվեստական խնդիր կատարել, գեղեցիկն ու այլանդակը անզանազանելի են դառնում: Հնդկական տաճարների վրա մարմնական հարաբերությունների բոլոր ձևերը կան, բայց դա արվեստ է: Ինչը հանդիպում ենք նաև Աստվածաշնչյան <<Երգ երգոցում>>: Մեքսիկացի հայտնի բանաստեղծների շարքեր եմ թարգմանել, որոնք շատ գեղեցիկ են,պոռթկուն: Ինքս էլ ունեմ այդպիսիք:  Այդ գեղեցկության համամասնությունը զգայությամբ ես իրականացնում:  Եկեք  հայհոյեմ, որ տեսնեն ինչ քաջ ու խրոխտ եմ գրում : Այդ կերպ ուշադրություն գրավելը դեռևս նախորդ դարասկզբի սենսացիոնիստներին էր հատուկ:

ՀՐԱՏԱՐԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԳՈՒՄԱՐԻ ԴԻՄԱՑ
 ՏՊՈՒՄ ԵՆ ԱՄԵՆ ԻՆՉ

-Ինչո՞ւ են հանձն առնում տպագրելու նման գործեր:

-Հիմա հրատարակչություններն ազատ են: Նրանք գումարի դիմաց  տպագրում են ամեն ինչ: Անարժեք գործը, երբ որ արժանանում է գրականագետի խրախուսանքին,  ադեն նմանվում է Հիպոկրատի երդումը խախտելուն: Ցավոք սրտի, այդպիսի հոդվածների մենք շատ ենք հանդիպում:

-Ամեն ինչ չէ, որ կարելի է փողով գնել: 
-Համամիտ եմ, ես էլ եմ հրատարակիչ և այդպիսի գիրք չեմ տպի: Ամեն գիրք չէ, որ գրականություն է: Խնջույքների սեղանին, տանը,քթի տակ շատերն են երգում, բայց նրանք օպերայի բեմում ելույթ չեն ունենում: 

Վերջապես պե՞տք է լինի գրաքննություն, ներքին գրախոսություն մինչև նման գործերի տպագրելը:
-Հիմա գրաքննություն չկա,փառք Աստծո, բայց արևմտյան վատ արժեքներին չպիտի նմանակել գավառամտորեն: 

ՍԿՍՆԱԿ ԳՐՈՂՆԵՐԸ  ՄԻԱՆԳԱՄԻՑ ՈՒԶՈՒՄ ԵՆ ՕԼԻմՊՈՍԻ ԿԱՏԱՐԸ ՀԱՍՆԵԼ

-Սերնդափոխությունը գրողների մոտ ինչպե՞ս է ընթանում: Մեծամտություն չկա՞ կայացած գրողի կողմից դեպի սկսնակ ստեղծագործողը:
-Ճիշտ հակառակն է: Մեծամտություն կա ոչ թե ավագ, այլ երիտասարդ սերնդի կողմից: Իհարկե, խոսքը ոչ բոլորին է վերաբերում: Միանգամից ուզում են Օլիմպոսի կատարը հասնեն: Այդպես չի լինում: Ստեղծագործողը պետք է վաստակ ունենա: Ժամանակին <<Նարցիս>> հանդեսում շատ լավ երիտասարդների ուշագրավ գործեր տպեցինք: Իսկ Ձեր ասածը պարզապես պահվածքի և վարքի խնդիր է: Հարգում եմ դաստիարակված մարդկանց: 

ԱՅՍՕՐ ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՄԱՍՆԱՏՎԱԾ Է

-Այսօր ամեն ինչ քաղաքականացված է: 
-Հիմա մեր հասարակությունը շատ է քաղաքականցված: Ճշմարտություններ, ստեր… այդ տեղեկատվությունը մարդուն ճիշտ կողմնորոշվելու հնարավորություն չի տալիս: Եթե քննադատությունը չի օգնում կյանքին, մարդուն հանդեպ վարակի դեր է կատարում: Մեր ժամանակներում քաղաքականացվածության աստիճանը չտեսնված բարձր է և վարակիչ: Մենք պետք է զորենք բուժել մեզ: Մեր ժողովուրդը մասնատված է և մասնատվում է ընտրությունից-ընտրություն: Եվ այդ մասերը պետք է կամաց-կամաց կպցնել իրար, ամբողջացնել: Պատկերացրեք մի տուն, որտեղ կան շատ երեխաներ և չեն լսում իրար:

-Այդպիսի տունը քանդվում է:
-Նույնը երկրի մեջ է: Ինչի՞ց է ամեն բան քայքայվում, նախևառաջ? բարոյականությունից: Բարոյական անկումից քայքայվում է մարդը, հոգին,   ընտանիքը, ընկերությունը, պետությունը… 

ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԵՏՔ Է 
ԱՌԱՆՁԻՆ ԱՌԱՐԿԱ ԼԻՆԻ

-Ձեր կարծիքն այսօրվա կրթական ծրագրերի վերաբերյալ ինչպիսի՞ն է:
-Հայ եկեղեցու պատմությունը պետք է առանձին առարկա լինի: Մենք ապրում ենք Հայաստանում: Սա մեր երկիրն է: Մենք Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ ենք: Թվում է, թե  լավ գիտենք մեր եկեղեցու պատմությունը, բայց դա այդպես չէ:  Խորհրդային շրջանը հենց դրա դեմ էր,աթեիզմի շրջանակներում էր ներկայացվում մեր ունեցածը: Հիմա կա հնարավորություն, թող երեխաները սովորեն, իմանան,հոգևոր ուժով լցվեն: 
-Ի՞նչ եք կարծում, դա քաղաքականցված է, թե՞ կարճ մտածողության արդյունք է:
-Համենայն դեպս, դա` ուղղվածություն փոխել է նշանակում: Եթե ապրում եմ Հայաստանում, հայ եմ, քրիստոնյա եմ, ես իմ նախասկզբից չգա՞մ պարզելու, որտեղից եկանք և ուր հասանք: Եթե չիմանանք հայ եկեղեցու պատմությունը, միջնադարի գրականությունը կմնա թերըմբռնելի և դա վատ դրոշմ կթողնի մեր մարդկային նկարագրի վրա:
-Մենք ժամանակին սովորել ենք Նարեկացի, իսկ հիմա գտնում են նոր սերնդի ուղեղը չի կարելի ծանրաբեռնել: Մի պահ հանեցին, հետո մտցրեցին ծրագրի նախագիծ: Այսինքն` սեռական դաստիարակության գրքեր տպելով և 6 տարեկան երեխայի ուղեղը կարելի է ծանրաբեռնել, որպեսզի նա պատկերացում կազմի սեռական կյանքի մասին, իսկ Նարեկացիով  կարող ենք ծանրաբեռնել երեխայի ուղեղը:

-Առանց սեռական դաստիարակության մեր պապերն ունեցել են տասը և ավելի երեխաներ: Հիմա սեռական դաստիարակությամբ կունենան մեկ երեխա կամ չեն ունենա: 
-6 տարեկան երեխան հավատում է Ձմեռ պապին: Ո՞նց կարելի է այդ անմեղ երեխայի մոտ խոսել և պատմել նման թեմաներից:
-Երեխաներին ինչ որ պետք է, ժամանակի ընթացքում կսովորեն:

ԴԵՄ ԵՄ ՍՏԱՄԲՈՒԼՅԱՆ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻՆ

-<<Ստամբուլյան կոնվենցիայի>> վերաբերյալ ի՞նչ կարծիք ունեք:

-Այդ կոնվենցիան չեմ կարդացել, բայց արձագանքներից հասկացել եմ, որ միասեռականությանն է վերաբերում: Ես դրան բացասար եմ վերաբերվում: Իմ վերաբերմունքը ավանդական է: Անդրադառնանք մեր եկեղեցու պատմությանը: Քրիստոս հայտնվացավ և այր ու կին միամուսնությունը օրենք դարձավ: Նա փոխեց մարդկության բարոյականությունը: Հիմա այդ բարոյականությունն ինչքանով որ փոխված է,   պետք է պահպանել: Մենք հիմա իրավունք չունենք ետ դառնալու, որովհետև ճշմարիտ ուղին և լույսը? Քրիստոսն է: Իսկ եթե շեղումներ ենք թույլ տալիս, ապա ընկնում ենք Ստամբուլյան կոնվենցիայի որոշ պահանջների ազդեցության տակ:
 

ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ՀԱՐՑՈՒՄ  ԽԾԲ-Ն ՍԿՍԵԼ Է ԱՇԽԱՏԵԼ

-Ժողովուրդն այսօր հիասթափված է չկատարված խոստումներից, ընդունած կոնվենցիայից, կրթական ծրագրերից: Ի դեպ հայ գրականությանը չանդրադարձանք: 

-Կրթական ծրագրերի հարցում ԽԾԲ-ն սկսել է աշխատել: Մենք ունենք հազարավոր գեղեցիկ չընթերցված էջեր: Ի՞նչ պարտադիր է, որ երիտասարդ հեղինակը, որ նոր է գիրք տպել, իսկույն մտնի դասագիրք: ժամանակ է պետք մինչև դա արժեվորվի: Ավելի լավ է մնան դասական մեր հեղինակները: Դասագիրքը օրագիր չի, որ ինչ ուզեն, գրեն: Դա սերունդ կրթող գիրք է, որի վրա պետք է տքնեն ակադեմիական միտքը,  գրողները և դասավանդողները, նրանք այդ դասագրքի համար պատասխանատու են:  Իսկ հեղափոխությունը պետք է ապահովվի պրոֆեսիոնալներով: Եթե հեղափոխությունը կադրերի  խնդիրը չլուծեց, կտուժի և կենթարկվի մեծ վթարների: Փոխանակ իրենց շուրջը հավաքեն կրթված,խելացի մարդկանց և սովորեն նրանցից,  չհիմնավորված մերժում են տարբեր մեկնաբանություններով:
-Մարդկային տեսակ կա, որը սիրում է հիմարների մեջ թագավոր երևալ:
-Բնականաբար, դա այդպես է: Բայց որևէ երկիր չի կարող առաջընթաց ունենալ առանց գիտելիքը կրողի:  Եթե գիտելիք կրողը չի մասնակցում առաջընթացի խնդիրներին, ուրեմն երկիրը ետընթացի կենթարկվի: 

-Վերջերս Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականն էին պահանջում: Նա գոնե պետք է դուրս գար և պատասխաներ հարցերին: Չէ? որ Սրապիոնյանը պատահական մարդ չէ: ԵՊՀ-ում վաստակ ունեցող դասախոս է:

-Սրապիոնյանը խնդիրներ է դնում և ինքը պատահական մարդ չէ այս ոլորտում: Այստեղ պետք է  երկխոսության  ճանապարհներ փնտրեին:  Դեմոկրատիան ի?նչ է. որ ներքևի ձանը հասնի վերև, իսկ վերևի ձայնը հասնի ներքև:  Եթե խոսքը միակողմանի է լինում, այն վերածվում է վակուումի մեջ արձակված ձայնի: 

-Այս առումով մշակույթն ազատ է և կարող է իր կարծիքն արտահայտել:

-Իսկ մշակույթի ոլորտը պետք է ղեկավարի ոչ թե լավ գրողը, նկարիչը,երաժիշտը… այլ մշակույթի մենեջերը: Մենեջեր, ով կրթվել է,որակավորվել իբրև մշակութային կազմակերպիչ: Մշակույթի կազմակերպումն  առանձին գիտություն է, որը  մշակույթի շատ գործիչներ չունեն, ինչպես նաև ես: 

Նունե Զաքարյան

Հ.Գ-Շանթ Մկրտչյանի հետ հարցազրույցը կարող եք կարդալ «Իրավունք» թերթի այսօրվա համարում: