Թույլ չտանք պղծել մեր սրբությունները. Ռուբեն Էլբակյան

«Իրավունքը» բացառիկ զրույց է ունեցել ֆրանսաբնակ աշխարհահռչակ տենոր, «Նապոլեոնյան հիշատակի ռազմական շքանշանի ասպետ» ՌՈՒԲԵՆ ԷԼԲԱԿՅԱՆԻ հետ, ում կոմիտասյան կատարումները, հատկապես «Կռունկը», աշխարհի հեղինակավոր բեմերից հազարավոր սրտեր են հուզել: Իսկ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կողմից հովանավորված իր «Կոմիտաս» ալբոմը 3 մրցանակների է արժանացել Ֆրանսիայում:

— Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երգիչ Սուպեր Սաքոյի՝ վերջերս Հանրային հեռուստատեսության եթերում արված հայտարարությանը, թե մուղամը մերն է եղել, որի նոտաները ջնջել է Կոմիտասը:

— Նման զրպարտիչ, անպատասխանատու հայտարարություն կարող է անել միայն անկիրթ մարդը: Մովսես Խորենացին իր ձեռագրերում հստակ գրում է, որ քրիստոնեական բազմաթիվ տաղերի եւ շարականների մեղեդիները պահպանվել են հեթանոսական բնօրինակներից, միայն տեքստն է փոխվել: Ի շնորիվ Խորենացու՝ մեզ է հասել «Վահագնի ծնունդի» տեքստը եւ մեղեդին, բայց իրարից անջատ, այսօր դա «Խորհուրդ մեծ եւ սքանչելին է» : Մեսրոպ Մաշտոցը եւ իր աշակերտները նույնպես վերականգնել են բազմաթիվ հեթանոսական մեղեդիներ եւ հարմարեցրել  քրիստոնեական տեքստը: Ուշադիր լսեք մեր հոգեւոր գանձերը՝ երբե՛ք մուղամի կլկլոց չեք լսի, եթե, իհարկե, դա ռաբիս ժանրի երգիչը  չի մկկացնում: Բազմիցս, արդեն շուտով 25 տարի կլինի, Եվրոպայում հանդես եմ գալիս համերգներով: Կոմիտասի մշակված երգերն անչափ մեծ խանդավառութամբ են ընդունվում, հատկապես «Կռունկը» եւ «Անտունին»: Այս երգացանկը տիեզերական է, ունկնդիրները համերգի ժամանակ կարծես հիպնոզի մեջ լինեն: Հազարամյակների խորքերից եկած եւ մեզ հասած անգին գանձեր ունենք՝ ի շնորհվ մեծն Կոմիտասի: Ի դեպ, 2023 թվականի մայիսի 18-ին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործադիր խորհուրդը միաձայն որոշում ընդունեց Վարդապետ Կոմիտասի ստեղծագործությունների ժողովածուն գրանցել Համաշխարհային ժառանգություն եւ գրանցեց միջազգային հիշողության ռեգիստրում: 3-րդ հայ մեծությունն է նման գնահատականի արժանացել Մաշտոցի, Արամ Խաչատրյանի կողքին: Արժանի լինենք մեր սրբություններին եւ թույլ չտանք այն պղծել անկիրթ հայրենակիցների կողմից:

— Ներողության կամ ղեկավար կազմի հրաժարականի փոխարեն՝ Հանրային հեռուստաընկերությունը հայտարարել է, թե կտրականապես դեմ է հյուրերի ընտրության խտրական քաղաքականությանը՝ հենվելով տարբեր խմբերի նախապատվությունների եւ կարծիքների վրա: Իրենք մերժում են գրաքննության եւ խոսքի ազատության սահմանփակման փորձերը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

— Բոլոր եվրոպական երկրները, որոնք անդառնալիորեն կորցրել են իրենց ազգային ֆոլկլորը, երջանիկ եւ հպարտ կլինեին ունենալ իրենց սեփական Կոմիտասը, իսկ մենք ազգային հեռուստատեսությամբ զրպարտություն ենք տարածում նրա մասին: Ներկա կառավարությունը մոռացել էր անգամ Կոմիտասի 150-ամյակը: Թուրքիան Կոմիտաս ունենար, նրա 150-ամյակը ողջ աշխարհը կնշեր: Հիշո՞ւմ եք, որ մի թուրք երգիչ Արմենչիկին դատի է տվել միջազգային դատարանում՝ գրագողության համար, հետո ինքն էլ հետ է վերցրել իր բողոքը: Իսկ ի՞նչ է նշանակում այս ամենը: Միանշանակ, Թուրքիայի կառավարությունը ճնշում է գործադրել իրենց երգչի վրա, եւ նա արագորեն չեղարկել է գործընթացը: Բնականաբար, թուրք երգիչը մտածում էր իր գրպանի մասին, բայց թուրքական կառավարությունը մտածում է, թե ինչպես հայ ժողովրդի ազգայինը վերացնել: Ազգն առաջին հերթին բնորոշում է իր մայրենի լեզվով եւ մշակույթով: Եվրոպական լեզուներում «մշակույթ» բառի արմատն է «կուլտ», այսինքն՝ պաշտամունք, դից, աստվածություն: Ժամանակակից գենետիկայից մի հետաքրքիր փաստ. Թուրքիայի բնակչությունը պարունակում է ընդամենը 18 տոկոս թյուրքական գեն: Նրանց գեները հիմնականում հայկական, հունական եւ քրդական են: Նրանք բոլորն իրենց թուրք են համարում, եւ դա պայմանավորված է Օսմանյան կայսրության եւ Աթաթուրքի դարավոր քարոզչությամբ ու սարսափով: Եկեք նայենք պատմությանը եւ տեսնենք, թե ինչպես է հայկական մշակույթը սեփականացվել թուրքերի մոտ կամ թուրքացվել Հայաստանում: Միայն մեկ օրինակ բերեմ. եվ այսպես՝ համացանցի ամենակրքոտ թեմաներից մեկը՝ գաթա: Ադրբեջանցիներն ու թուրքերն այն համարում են իրենցը, սակայն չեն կարող բացատրել տերմինի ծագումը: Բայց բառի արմատը կաթն է՝ «կաթ-ա»: Գաթան նախապատմական կաթնահունցի ժառանգն է, դա ընդամենը կաթով հունցված հացն է՝ երեսին քսված մեղրով: Կարծում եմ՝ ավելորդ կլինի խոսել այն մասին, թե ով, ինչպես եւ որտեղ սկսեց հաց թխել: Ժամանակին ակադեմիկոս Աճառյանը չի համարձակվել վաղուց միջազգային դարձած ուտեստի հայկական ստուգաբանությունը պնդել, քանի որ նրան բանտում, որպես ժողովրդի թշնամի, երկար եւ դաժան ստորացրել են: Ի դեպ, ավելացնեմ փախլավայի մասին եւս. ասում են՝ տերմինը միջին մոնղոլերենից է գալիս «բայլա» նշանակում է փաթաթել, բայց չէ որ փախլավան չեն փաթաթում: Փախ (պաղ, արեւմտահայերեն՝ բաղ, ով ղ չունի կասի՝ բակ) եւ լավա, այսինքն՝ լավ թաքնված: Իսկ այդ ի՞նչն է լավ թաքցնում՝ իհարկե, առատ ընկույզը խմորի շարքերում:

— Ըստ Հանրային հեռուստաընկերության, Սուպեր Սաքոն հրավիրվել է հաղորդման՝ հաշվի առնելով հանրության շրջանակում իր ունեցած լսարանը: Որտե՞ղ խեղվեց հանրության երաժշտական ճաշակը, որ սուպերսաքոները, հրագները, հայկստվերները սկսեցին մեծ լսարան ունենալ:

— ԽՍՀՄ փլուզումից հետո՝ «արտիստ» բառը կորցրել է իր ողջ իմաստը: Բոլորն արտիստ են, հատկապես երգիչ, որի համար ձայն ունենալը վերջին չափանիշն է: Այսօր առաջնայինը մասսային զվարճացնելն է, ոչ թե կրթելը: Դրա համար էլ քանակն է որոշում որակը: Ու ամենացավալին այն է, որ սկանդալային տգիտություն ասելը՝ նման մասսայական «աստղերի»  համար հզոր փիարի միակ երաշխիքն է: Ահա ապացույցը, ողջ մամուլը նրա մասին է խոսում: Եթե ես ինձ եւ իմ ընտանիքին արված մահվան սպառնալիքը փիար անեի, այն ավելի մեծ արձագանք կստանար, քան իմ՝ Ֆրանսիայի Սենատում ստացված ոսկե մեդալը հումանիտար համերգներիս համար: Սա է իրականությունն ամենուր: Այսօր ոչ մի տաղանդով նման փիար չես անի:

— Հայ մաքրամաքուր երգի նահապետի այսկերպ անարգումը թվում էր, թե անարձագանք չպետք է թողնի ոչ մի երգչի ու երաժշտի, բայց ականատես եղանք միայն մի քանի սոցցանցային գրառումների եւ ոչ մի գործուն քայլի: Որեւէ բացատրություն ունե՞ք, թե ի՞նչ է կատարվում մեր մշակութային գործիչների հետ:

— Ժողովուրդը հյուծված է անարդարություններից, բայց ազգի էլիտան իրավունք չունի հիասթափվել: Այո՛, այսօր շատ սակավ է հատկապես մեր մեծերի դերը մեր հասարակության մեջ: Ես չեմ կարող հասկանալ, թե ինչպես կարելի է պատիվը եւ նամուսը դնել գրպանը եւ գնալ ողջունել ու զվարճանալ՝ ներկա կառավարության ներկայացուցիչների հետ: Մի՞թե Ռուբեն Մաթեւոսյանը, Ռոբերտ Ամիրխանյանը կամ Հովհաննես Չեքիջյանը դրա կարիքը ունեին: Սիլվա Կապուտիկյանը, Վիկտոր Համբարձումյանը, Հենրիկ Իգիթյանը... կանեի՞ն դա… Հավատացեք, այս ամենը ցավով եմ ասում:

— Պարոն Էլբակյան, վստահ եմ՝ հետեւում եք Հայաստանում եւ Արցախում ստեղծված իրավիճակին եւս եւ արվեստի այն քիչ գործիչներից եք, ով երբեք անտարբեր չի մնացել ու չի լռել: Ինչպե՞ս կգնահատեք հայկական այսօրվա իրականությունը:

— Գոյատեւման ճգնաժամ է այսօր: Մեր ժողովուրդը ԽՍՀՄ-ի փլուզումից ի վեր նսեմացվել է իշխանությունների կողմից: Եթե այսպես շարունակվի, Հայաստանը կհայաթափվի, իսկ ով չի կարողանա գաղթել, կդառնա թուրքի եւ ազերիների ճորտ: Իսկ նման հայրենիքի դեպքում՝ Սփյուռքը նույնպես չի կարող գոյատեւել: Սթափվե՛լ է պետք վերջապես:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ

Այս թեմայով Հայաստանը շարունակում է դիվանագիտական պատերազմում տանուլ տալ. Ռուբեն Մելիքյան Ես պահանջատեր եմ, գործարքի մեջ չեմ մտնելու ու չեմ լռելու. Սարգիս Արզումանյան Արցախը տվեցինք, արդյոք Հայաստանը պաշտպանված է. Թագուհի Թովմասյան Կոպիտ սխալ եմ համարում այս օրհասական պահին հանրային քննարկման առարկա դարձնել այն հարցը, թե ո՛վ պիտի լինի Ամենայն Հայոց հաջորդ հայրապետը. Մելիքյան Սամվել Վարդանյանին խոշտանգել են ԳԱԱ-յին պատկանող փակ տարածքում. նոր մանրամասներ