Մշակույթը կմաղի պատահականներին. ՄՈՒՐԱԴ ՋԱՆԻԲԵԿՅԱՆ

ՀՀ վաստակավոր արտիստ, բազմաթիվ միջազգային փառատոների մրցանակակիր ՄՈՒՐԱԴ ՋԱՆԻԲԵԿՅԱՆԸ, ով իր կյանքը նվիրել է թատրոնին, քովիդի հավաստագիր չներկայացնելու պատճառով մոտ մեկուկես տարի է չի աշխատում թատրոնում: Այս թեմայի շուրջ էլ ծավալվեց մեր զրույցը ՄՈՒՐԱԴ ՋԱՆԻԲԵԿՅԱՆԻ հետ:

— Մոտ երկու տարի է՝ Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնում չեք աշխատում: Մի՞թե կարող էր ինչ-որ քովիդ պատճառ դառնալ Ձեզ առանց աշխատանքի մնալուն:

— Ես ուղղակի մեջների ամենաակտիվն էի, դրա համար ինձ աշխատանքից հանեցին: Ինձ համար ամենակարևորն այն է, որ ընտրել եմ ամենադժվար ճանապարհը` պատմություն թողնելու, որը Տիրոջ մատյանում է գրված, կմնաս, թե՝ չէ: Գիտեմ, որ ես արժեքներ թողել եմ: Իսկ նրանք, ովքեր այսօր իշխում են, չգիտեն, որ նրանցից հետո իրենց թոռներն էլ իրենց չեն հիշի:

— Հաշվի չառնվե՞ցին Ձեր տարիների վաստակը, պարգևները:

— Նրանք արժեք գնահատել չգիտեն, որովհետև իրենք արժեք չունեն: Նրանց պետք է, որ դերասաններին ստրուկի պես բանեցնեն և թատրոնը դարձնեն իրենց գրպանի բանկը:  Մի իմաստուն խոսք կա` թատրոնն այն հազվագյուտ տեղն է, որտեղից չեն տանում թատրոն բերում են: Ես իմ ունեցածն եմ վաճառել` տուն, հողամաս, ամառանոցներ, չորս ֆիլմ եմ նկարել: Ունեմ տասնմեկ մրցանակ, որից հինգը` միջազգային կինոյի, թատերական փառատոների մրցանակներ են, Խորենացու պատվո մեդալ, Մշակույթի նախարարության ոսկե մեդալներ, ՀՀ վաստակավոր արտիստի կոչում:

— Նման վերաբերմունքը անձնավորված էր հենց Ձե՞ր հանդեպ, թե՞ դա ուղղակի օրենքներին կուրորեն հետևելու արդյունք էր:

— Ես ծնունդով սունդուկյանցի եմ: 16 տարեկանից խաղում եմ Սունդուկյանի բեմում: 50 տարի կյանքս նվիրել եմ թատրոնին: Այսօր ամեն ինչ արժեզրկվել է, և դա նրանց պետք չէ... Չնայած իմ սիրելի թատրոնն է, բայց ես չեմ գնա, մինչև այդ բացիլները դուրս չգան այդ թատրոնից:

— Փորձե՞լ եք Ձեր իրավունքները պաշտպանել:

— Ո՛չ, դրա կարիքը չկա:

— Ինչպե՞ս եք ապրում առանց աշխատանքի:

— Շատ դժվարությամբ... Ապրում եմ վարձով, իսկ իմ նոր սկսնակ թոշակով ոչինչ չեմ կարող անել:

— Ընկերները, խաղընկերները այս պահին Ձեր կողքի՞ն են:

— Ո՛չ... Բոլորը կյանքից վախեցած են, բայց խաղում են արժանապատվություն, որի անունն են միայն լսել: Իսկ քծնելով՝ դու արժանապատվորեն չես կարող ապրել:

— Այս պահին ինչո՞վ եք զբաղված:

— Հիմա մի ֆիլմ եմ ավարտել, ուղարկել եմ փառատոնի և արդյունքին եմ սպասում: Եթե հանկարծ ոչ մի բան չփոխվեց, երկրից կգնամ: Երկիրս սիրում եմ, կուզենայի մնալ, բայց իմ ստացած թոշակով հնարավոր չէ ապրել: Ուրիշները գնում են լավ ապրելու համար, իսկ ես ստիպված եմ գնալու:

— Այսինքն` ստիպված եք երկրից գնալու, քանի որ հացի խնդի՞ր ունեք:

— Այո, ուրիշ հնար չկա, որովհետև չեմ կարող մի քանի կոպեկ թոշակով և՛ տան վարձ տալ, և՛ ապրել:

— Իսկ երբ աշխատում էիք, ընկերներ շա՞տ ունեիք:

— Կային, որոնք ընկեր էին համարվում, բայց հենց դուրս եկա, բոլորը վախեցած, չհամարձակվեցին ինձ հետ ընկերություն անել: Տնօրենն ինձ հարկ համարեց հանել, թեպետ իմ գործը գեղարվեստական ղեկավարի հետ էր: Միգուցե համաձայնեցրել են միմյանց հետ, որովհետև իրենց համար արժեք գոյություն չունի: Իսկ աշխատել անողնաշար ղեկավարության հետ, հարկ չեմ համարում: Փող են տեսնում, դառնում են մանկուրտներ` անհայրենիք, անկրոն և անազգ: Իրենք մոռանում են, կամ ավելի ճիշտ, չգիտեն, որ ամեն արարմունք բարձրանում է երկինք մի քիչ շուտ, թե մի քիչ ուշ, բայց պատասխանը գալիս է:

— Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ են տաղանդավոր մարդկանց միայն մահից հետո գնահատում: Բայց չէ՞ որ մինչ մեռնելը, այդ նույն մարդը մեծ զրկանքներ է կրում:

— Գիտեք ինչ, դիֆիրամբներ կկարդան ինձանից հետո: Այնքա՜ն բան կասեն... Լավ, ես մի կողմ, բայց ժամանակին հանճարեղ Կոմիտասին հո գիտեի՞ն: Բոբիկ, արյունոտված ոտքերով գյուղից գյուղ էր անցնում, որ ազգային երգերը հավաքեր, չկորչեին: Մի փողատեր կամ կոշկակար չգտնվե՞ց, որ մի տրեխ կարեր այդ մարդու համար: Նման վերաբերմունքը միայն մեզ մոտ չէ: Դա բոլոր ազգերի մոտ է: Լև Տոլստոյը, որ մեռավ, եկեղեցին դեմ էր իրեն: Հայերը հայկական ադաթով եկեղեցով մահվան արարողությունն արեցին ու հայկական գերեզմանոցում էլ թաղեցին: Ֆեոդոր Դոստոևսկու նման հանճարը տնից տուն էր փախչում, որովհետև տան վարձը չէր կարողանում տալ: Ես դեռ կարողանում եմ ձգձգել, սպասել փառատոների ավարտին: Եթե հանկարծ ոչ մի բան չլուծվեց, ես չեմ ուզում գնալ մեր երկրից, բայց կգնամ, որպեսզի կարողանամ ապրել:

— Թատրոնից Ձեզ չփորձեցի՞ն հետո հետ կանչել:

— Իրենք գիտեին, որ դատը վերջացավ, երկու ամիս հետո շատ ծանր եմ տանելու ու գնամ խնդրեմ, մտնեմ: Ես երբեք դա չեմ անի: Տարիուկես է՝ ես դրսում եմ ու անընդհատ հետաքրքրվում են, թե ոնց եմ ապրում: Իմ աշխատանքից, կոլեգաներից դուրս կան մարդիկ, որոնք գնահատում են իմ արժեքը: Նրանցից մեկն էլ ընկերս է, որն ինձ օգնում է, բայց լավ, մինչև ե՞րբ...

— Բայց, ամեն դեպքում, առանց աշխատանքի շատ դժվար է: Չե՞ք փորձել սերիալներում նկարահանվել:

— Սերիալներում չեմ նկարվել, բացի պատմական «Հին արքաներից»: Դա միակն էր, որ նկարվեցի, որովհետև հասկացա, որ մնալու է պատմության մեջ: Հոգնել եմ պայքարելուց: Չեմ սիրում քծնել, սրա-նրա հետույքը մտնել: Եթե այս տարիքին չեմ փոխվել, ուրեմն՝ չեմ փոխվի: Ես անում եմ այն, ինչ ճիշտ եմ համարում: Սկզբունքը լավ բան է: Անողնաշարների դասին չեմ ուզում պատկանել:

— Ի՞նչ կասեք ներկա գիտության և մշակութային արժեքների մասին: Այսօր դուք առաջընթաց տեսնո՞ւմ եք որևէ բնագավառում:

— Կային շատ հզոր պետություններ, որոնց հետ լեզու թրջելը շատ բարդ բան էր ուրիշ ազգերի կողմից: Բայց այսօր այդ հզոր պետությունները չկան, իսկ մեր մի բուռ ազգը կա, որովհետև ամենածանր՝ նույնիսկ Գենոցիդի պահին հայ կանայք ոչ թե ոսկեղենն էին փախցնում, այլ հայոց գրքերն էին մեջքներին փաթաթած՝ տանում: Սա է իսկական մշակույթի ուժը, որն այսօր ուզում են ոչնչացնել: Եվ դա ի պատիվ թուրքերի է արվում: Բայց միևնույնն է, նրանց չի հաջողվի, որովհետև քսանմեկերորդ դարը արմենների և գիտության դար է:

Գիտությունը, ի տարբերություն մշակույթի, պետք է անպայման մի բան հերքի, որ առաջընթաց լինի: Իսկ մեծ արվեստի մեջ երբեք էլ հանճարեղ Դանթե Ալիգերին չէր հերքի մեծն Հոմերոսին: Մշակույթի ու գիտության տարբերությունը դա է:

Գիտությունը միայն արմեններին է տրված: Դրսի ուժեր կան, որոնք չեն սիրում գիտությունը և շտապում են ինչքան հնարավոր է քարուքանդ անել, բայց հրամանը վերևից է: Եվ դա նրանց չի հաջողվի: Միևնույնն է, Ամենահզորի օրհնությունը գալու է մեզ վրա: Թող լինի այդպես, ԱՄԵՆ...

— ԿԳՄՍ նախարարության մշակույթի բաժինն ինչ-որ ձևով Ձեզ չի՞ փորձում աջակցել:

— Բոլորն էլ գիտեն իմ մասին, բայց լռում են, որովհետև այդպես է պետք...

— Դժվար օրեր եք ապրում, ի՞նչ եք այս պահին զգում, երբ համեմատում եք անցյալն ու ներկան:

— Ես ամբողջ կյանքում մատերիական աշխարհը աչքաթող եմ արել: Երևի դա իմ սխալներից էր: Եվ միշտ մնացել եմ իդեալիստ: Ու հավատում եմ հեքիաթների տեսակներին, որոնք մի օր կդառնան իրականություն: Ես չգիտեմ՝ ում մոտ ինչպես է, բայց իմ հեքիաթները դառնում են իրականություն, որովհետև նրանք ինձ սիրում են:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ