Կարդացե՛ք եւ տեսեք, որ պատմության ոլորապտույտները կրկնվում են ու ոչինչ չի փոխվում. Ալլա Հակոբյան

«1806 թվականի դեկտեմբերին Թուրքիան, Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոնի դրդմամբ, պատերազմ է սկսում Ռուսաստանի դեմ: Ռուսական զորքերը հարկադրված էին կռվել թե Իրանի, թե Թուրքիայի դեմ... Անգլիան, որը Նապոլեոնի պարտությունից հետո սկսել էր ակտիվորեն միջամտել Պարսկաստանի ներքին գործերին, նրան ամեն կերպ հրահրում էր Ռուսաստանի դեմ: Ելնելով իր նվաճողական պլաններից, Անգլիան Պարսկաստանին, ինչպես նաեւ Թուրքիային զենք եւ ռազմամթերք էր մատակարարում, իր ռազմական մասնագետների միջոցով վերակազմում, սովորեցնում էր պարսկական բանակը եւ պատերազմի պատրաստում Ռուսաստանի դեմ... Անգլիական գործակալները, թյուրքական եւ պարսկական լրտեսների հետ, քայքայիչ աշխատանք էին կատարում նաեւ Անդրկովկասում եւ լեռնական ժողովուրդների մեջ...

 

Պարսկական թագաժառանգ Աբբաս-Միրզան, Անգլիայի դրդմամբ, խախտում է Գյուլիստանի պայմանագիրը եւ առանց պատերազմ հայտարարելու, 1826 թ. հուլիսին 60 հազարանոց բանակով ներխուժում է Ղարաբաղ... Պարսկական զորքերը պաշարում են Շուշիի բերդը: Այստեղ նրանց ուժեղ դիմադրություն են ցույց տալիս ռուսական փոքրաթիվ կայազորը եւ բերդում ապաստանած տեղական բնակիչները: Չկարողանալով գրավել բերդը՝ պարսիկներն այն թողնում են պաշարված վիճակում եւ արշավում դեպի Թիֆլիս... Հայերը ռուս զինվորների հետ ամրանալով Շուշիի բերդում՝ 48 օր պաշարված վիճակում կռվում են եւ չեն հանձնվում թշնամուն:

 

Նախիջեւանը եւ Աբբասաբադը կորցնելուց հետո՝ Աբբաս-Միրզան Պասկեւիչից խնդրում է զինադադար կնքել: Հուլիսի 20-ին Պասկեւիչն իր բանակում գտնվող դիվանագիտական աշխատակից Ա. Ս. Գրիբոեդովին ուղարկում է Կարազիադինի ճամբար՝ Աբբաս-Միրզայի հետ բանակցություններ վարելու: Պարզվում է, որ Աբբաս-Միրզան ոչ մի ցանկություն չունի հաշտություն կնքելու, նա աշխատում է սոսկ ժամանակ շահել՝ իր ցիրուցան ուժերը հավաքելու եւ հակահարձակման անցնելու համար: Եվ, իրոք, շատ չանցած՝ Աբբաս-Միրզան 30 հազար զորքով, Սարդարաբադի ուղղությամբ Արաքսն անցնելով, հարձակվում է Էջմիածնի վրա.

Էջմիածնում ռուսական կայազորը եւ հայ կամավորները հերոսական դիմադրություն են ցույց տալիս պարսիկներին: Գեներալ Կրասովսկին, որը, ամառվա շոգերից ու հիվանդություններից պատսպարվելու համար, իր դիվիզիայով բարձրացել էր Արագածի զով լանջերը, տեղեկանալով Աբբաս-Միրզայի ներխուժման մասին, շտապում է օգնության հասնել Էջմիածին:

 

Օգոստոսի 17-ին պարսկական զորքերը Օշականի մոտ, գերազանց ուժերով, հանկարծակի շրջապատում են ռուսական զորքերին: Սկսվում է անհավասար ճակատամարտ: Ռուսները կորցնում են իրենց զորամասի կեսից ավելին (1154 սպանված եւ 200 գերի): Պարսիկների կորուստը հնգապատիկ ավելի էր: Պարսիկները շատ անգթաբար էին վարվում իրենց ձեռքն ընկած ռուսների եւ հայերի հետ: Կտրում էին նրանց գլուխը, որովհետեւ Աբբաս-Միրզան խոստացել էր յուրաքանչյուր գլխի համար 5 ոսկի վճարել: Տեսնելով պարսիկների այդօրինակ գազանությունները եւ ռուսների ծանր կորուստները, պարսկական բանակում եղած անգլիական հրանոթից կրակող, փորձված ռմբաձիգ, երեւանցի Հակոբ Հարությունյանը մարտի թեժ ժամանակ հրանոթի փողը դարձնում է դեպի պարսիկները եւ կրակում նրանց վրա: Պարսիկները տեղնուտեղը բռնում են Հարությունյանին, հանում նրա աչքերը, կտրում լեզուն, քիթը, ականջները, կրունկները եւ նետում դիակների մեջ: Խոշտանգված հերոսը կենդանի է մնում: Կառավարությունը նրան տալիս է միանվագ տասը ոսկի եւ ցմահ տարեկան 100 ռուբլի թոշակ: 1834 թվականին Օշականի ճակատամարտի տեղում (Էջմիածնից 4 վերստ հեռու), օգոստոսի 17-ի նահատակների հիշատակին արձան է կանգնեցվում», - այս տողերը բերված են Վ. Պարսամյանի հոդվածից, որը տպվել է 1954 թ. Հայկական ՍՍՌ գիտությունների ակադեմիայի տեղեկագրի թիվ 10 համարում: (Պահպանված է բնագրի ուղղագրությունը):  Կարդացե՛ք եւ տեսեք, որ պատմության ոլորապտույտները կրկնվում են ու ոչինչ չի փոխվում... Պարզապես, այսօրվա տիրակալներն ավելի խորամանկ են եւ իրենց «ժողովրդական» են հորջորջում, այլ ոչ թե խան, կամ փաշա անվանում: Ցուցաբերելով աննախադեպ հետեւողականություն, նրանք այսօր էլ «Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոնի» պես Ռուսաստանի դեմ պատերազմի են դրդում ուրիշների՛ն եւ զոհաբերում ուրիշների՛ կյանքեր: Բոլորիս է հայտնի «պատերազմ մինչեւ վերջին ուկրաինացի» արտահայտությունը: Ամերիկաներն ու անգլիաները եւ առհասարակ հավաքական Արեւմուտքը, դարձյալ զենք, զինամթերք եւ մասնագետներ է ուղարկում պատերազմելու Ռուսաստանի դեմ: Դարձյալ ամեն ինչ արվում է, որպեսզի Ռուսաստանը ստիպված լինի պատերազմել մի քանի ճակատներում՝ արեւմուտք՝ Ուկրաինա, հյուսիս՝ Ֆինլանդիա, հարավ՝ Հայաստան: Եւ՝ ինչպես այն ժամանակ, այսօր դարձյալ տարբեր երկրների գործակալներ վխտում են ամենուր՝ իրենց քայքայիչ գործունեությամբ պառակտելով եւ քանդելով պետություններ... Այն ժամանակ «ամրանալով Շուշիի բերդում՝ 48 օր պաշարված վիճակում կռվում են եւ չեն հանձնվում թշնամուն»: Այն ժամանակ ոչ թե 44 օր, այլ 48 օր կռվում են պաշարված Շուշիում եւ ՉԵՆ ՀԱՆՁՆՎՈՒՄ, որովհետեւ նահանջի հրաման տվող չի եղել...», - գրել է «Ուժեղ Հայաստան Ռուսաստանի հետ. հանուն նոր Միության» շարժման կանանց խորհրդի նախագահ, գրող, հրապարակախոս ԱԼԼԱ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ: